Tạo sức bật cho công nghiệp hỗ trợ ngành ô tô

Ngành công nghiệp ô tô Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển mới với nhiều tín hiệu tích cực từ chính sách, đầu tư và xu hướng tiêu dùng. Đây là cơ hội vàng để công nghiệp hỗ trợ - nền tảng không thể thiếu của ngành ô tô bứt phá, khẳng định vai trò trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Việc tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách, tạo thuận lợi về hạ tầng, tín dụng và đào tạo nhân lực... sẽ là chìa khóa để thúc đẩy lĩnh vực này phát triển bền vững, đóng góp vào sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Ngành công nghiệp ô tô được đánh giá là một trong những ngành công nghiệp chủ lực, có khả năng lan tỏa mạnh, kéo theo sự phát triển của nhiều lĩnh vực công nghiệp khác. Trong chuỗi giá trị của ngành ô tô, công nghiệp hỗ trợ (CNHT) giữ vai trò thiết yếu, quyết định đến năng lực nội địa hóa, giá thành sản phẩm và khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Tại Việt Nam, sau nhiều năm triển khai các chính sách phát triển ngành ô tô, CNHT tuy đã có một số bước tiến nhưng vẫn chưa đáp ứng được kỳ vọng. Trong bối cảnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại, bền vững và xanh hóa công nghiệp, việc tạo điều kiện thuận lợi để thúc đẩy phát triển CNHT ngành ô tô trở thành nhiệm vụ cấp thiết và có ý nghĩa chiến lược.

Những năm gần đây, nhờ các chính sách phát triển ngành ô tô và CNHT, số lượng doanh nghiệp nội địa tham gia vào chuỗi cung ứng linh kiện, phụ tùng ô tô có xu hướng gia tăng.

Theo số liệu của Bộ Công Thương, cả nước hiện có hơn 377 doanh nghiệp sản xuất liên quan đến ô tô, trong đó có 169 doanh nghiệp FDI, chiếm 46,43%. Có khoảng hơn 40 doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp ô tô; 45 doanh nghiệp sản xuất khung gầm, thân xe, thùng xe; 214 doanh nghiệp sản xuất linh kiện, phụ tùng ô tô...

Một số doanh nghiệp nội địa như THACO, VINFAST, THÀNH CÔNG … đã từng bước xây dựng hệ sinh thái CNHT để giảm phụ thuộc vào nhập khẩu.

Tuy nhiên, phần lớn linh kiện ô tô vẫn được nhập khẩu từ các quốc gia như Thái Lan, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản và châu Âu. Tỷ lệ nội địa hóa đối với xe cá nhân dưới 9 chỗ vẫn ở mức rất thấp, chỉ đạt khoảng 10-15%, trong khi mục tiêu đặt ra là 40% vào năm 2020. So với các nước trong khu vực như Thái Lan hay Indonesia, nơi tỷ lệ nội địa hóa đạt từ 60–80%, Việt Nam vẫn đang trong giai đoạn đầu xây dựng nền CNHT ô tô.

Một trong những nguyên nhân chính là do chính sách phát triển CNHT còn thiếu đồng bộ, thiếu ổn định lâu dài, gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc hoạch định và triển khai chiến lược đầu tư. Năng lực tài chính và công nghệ của nhiều doanh nghiệp nội địa còn yếu, chưa đủ sức cạnh tranh với các doanh nghiệp FDI đã có nền tảng sản xuất toàn cầu. Trong khi đó, công nghệ sản xuất linh kiện ô tô đòi hỏi tiêu chuẩn kỹ thuật và chất lượng cao, nhưng phần lớn doanh nghiệp trong nước vẫn sử dụng máy móc lạc hậu, thiếu nhân lực chất lượng cao và chưa đủ điều kiện để đổi mới sáng tạo.

Ngoài ra, quy mô thị trường ô tô nội địa còn nhỏ, dẫn đến sản lượng linh kiện chưa đạt quy mô kinh tế, khó giảm giá thành sản phẩm. Mối liên kết giữa doanh nghiệp trong nước và các nhà sản xuất FDI vẫn còn lỏng lẻo. Số doanh nghiệp nội địa có khả năng đáp ứng tiêu chuẩn của các hãng ô tô lớn còn rất hạn chế.

Nhận thức rõ vai trò quan trọng của công nghiệp hỗ trợ, một số địa phương đã chủ động vào cuộc, triển khai các giải pháp cụ thể.

Tại tỉnh Quảng Nam, thời gian qua, địa phương này đã ban hành nhiều cơ chế tạo động lực nhằm thúc đẩy phát triển CNHT ngành ô tô, trong đó Khu kinh tế mở Chu Lai được xem là trung tâm trọng điểm.

Quảng Nam tập trung xây dựng cụm liên kết ngành CNHT và cơ khí, với vai trò dẫn dắt của THACO Industries (Tập đoàn thành viên của THACO). Việc này giúp hình thành chuỗi giá trị khép kín, nâng cao năng lực sản xuất trong nước và gia tăng khả năng tham gia sâu rộng vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Để thu hút đầu tư, Quảng Nam triển khai nhiều chính sách ưu đãi hấp dẫn như miễn thuế thu nhập doanh nghiệp trong giai đoạn đầu hoạt động, miễn thuế nhập khẩu đối với nguyên vật liệu và linh kiện chưa sản xuất được trong nước, cũng như miễn thuế tiêu thụ đặc biệt đối với phần linh kiện nội địa hóa. Bên cạnh đó, tỉnh chú trọng phát triển hạ tầng công nghiệp hiện đại, đồng bộ với hệ thống logistics cảng biển, sân bay và đường sắt, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp hoạt động và mở rộng sản xuất.

Tại Quảng Ninh, với vị trí chiến lược và hạ tầng giao thông, hạ tầng các khu, cụm công nghiệp khá đồng bộ và hiện đại, với nguồn tài nguyên và lao động dồi dào, chính sách thu hút đầu tư hấp dẫn, tỉnh Quảng Ninh có nhiều lợi thế trong phát triển các ngành công nghiệp hỗ trợ, nhất là trong lĩnh vực cơ khí, chế tạo gắn với sản xuất, lắp ráp ô tô và phát triển công nghiệp đường sắt.

Để tiếp tục thúc đẩy ngành sản xuất ô tô phát triển, cùng với đó là thu hút các lĩnh vực hỗ trợ công nghiệp ô tô, tháng 3/2025, UBND tỉnh Quảng Ninh đã có quyết định thành lập Cụm công nghiệp phục vụ ngành công nghiệp hỗ trợ tại phường Hà Khẩu, TP Hạ Long. Trong đó, ngành nghề hoạt động chủ yếu là sản xuất thân xe, phụ tùng, các bộ phận phụ trợ cho ô tô và xe có động cơ khác.

Chủ đầu tư xây dựng hạ tầng kỹ thuật Cụm công nghiệp này là Công ty Cổ phần Phát triển Khu Công nghiệp Việt Hưng, phường Việt Hưng, TP Hạ Long. Quy mô đầu tư xây dựng hạ tầng kỹ thuật là 68,22ha. Đến hết quý II/2025 sẽ hoàn thiện việc lập, phê duyệt báo cáo đầu tư thành lập cụm công nghiệp; lập, phê duyệt Quy hoạch chi tiết xây dựng cụm công nghiệp; lập, phê duyệt dự án đầu tư xây dựng hạ tầng cụm công nghiệp… Từ quý III/2025 đến hết quý I/2026, thực hiện công tác đền bù, giải phóng mặt bằng. Từ quý II/2026 đến hết quý II/2027, xây dựng hạ tầng kỹ thuật và các hạng mục có liên quan. Từ quý III/2027 sẽ vận hành sản xuất, kinh doanh, cung cấp dịch vụ.

Việc Quảng Ninh quyết định thành lập cụm công nghiệp hỗ trợ ngành ô tô cho thấy chiến lược lớn, lâu dài, bền vững với mục tiêu từng bước đưa Quảng Ninh trở thành một trong những trung tâm sản xuất ô tô lớn của đất nước, thúc đẩy ngành công nghiệp ô tô trong nước tham gia vào chuỗi cung ứng ô tô toàn cầu. Không chỉ vậy, sự phát triển của ngành công nghiệp ô tô sẽ góp phần thúc đẩy thu hút đầu tư trong lĩnh vực chế biến, chế tạo trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh, qua đó, tạo nhiều việc làm cho người dân địa phương và khu vực; đóng góp tích cực cho ngân sách nhà nước, tăng trưởng kinh tế của tỉnh Quảng Ninh.

Tại Hội nghị Thường trực Chính phủ làm việc với các doanh nghiệp lớn về giải pháp góp phần phát triển kinh tế-xã hội đất nước do Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì diễn ra vào tháng 9/2024, nhiều doanh nghiệp đã có những đề xuất cụ thể nhằm phát triển ngành ô tô và công nghiệp hỗ trợ.

Ông Trần Bá Dương - Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Tập đoàn Trường Hải (THACO), nhấn mạnh đến xu thế chuyển đổi công nghệ, đặc biệt là ô tô sử dụng năng lượng sạch, phù hợp với cam kết tại COP26. THACO hiện đang xây dựng trung tâm sản xuất ô tô cho các hãng quốc tế tại Việt Nam, hướng đến xuất khẩu sang khu vực ASEAN.

Về công nghiệp hỗ trợ, ông Dương cho biết THACO đã sớm đầu tư vào lĩnh vực cơ khí, với kim ngạch xuất khẩu năm 2024 đạt gần 140 triệu USD, trong đó có 20 triệu USD đến từ doanh nghiệp FDI đặt hàng và xuất khẩu lại. THACO cũng đang triển khai khu công nghiệp cơ khí công nghiệp hỗ trợ tại miền Nam, với khả năng cung ứng 35-40% linh kiện, phụ tùng cho các đối tác quốc tế.

Ngoài ra, trong năm 2024, THACO đã cung cấp linh kiện cho nhiều hãng lớn như Hyundai, Ford, Toyota, Isuzu, mang về doanh thu 13 triệu USD, và dự kiến tăng mạnh trong thời gian tới.

Về kiến nghị cho lĩnh vực công nghiệp hỗ trợ, ông Dương cho rằng hiện nay chúng ta chưa có chiến lược rõ ràng. Chúng ta nói nhiều về bán dẫn, công nghệ mới, nhưng để tham gia chuỗi giá trị toàn cầu cần có có thời gian. Trong khi đó, lĩnh vực cơ khí hiện nay đi sâu vào đời sống, đến lao động giản đơn, thậm chí không cần học hành nhiều, thực tế này mang tính lan tỏa và đi vào đời sống công nghiệp tại Việt Nam. "Chúng tôi mong Chính phủ xem xét vấn đề này, đây cũng là cơ hội để phát triển công nghiệp nền tảng của Việt Nam cũng như xuất khẩu", ông Trần Bá Dương mong muốn.

Cùng quan điểm, ông Phạm Nhật Vượng - Chủ tịch Tập đoàn Vingroup cho rằng cần có cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ tham gia chuỗi cung ứng CNHT. Nếu đẩy mạnh được vấn đề này, Việt Nam sẽ có nền công nghiệp phụ trợ rất mạnh.

Theo ông Vượng, sản lượng của VinFast hiện nay là 80.000 xe/năm, rõ ràng vượt qua ngưỡng mà các doanh nghiệp hỗ trợ có thể kinh doanh có lãi. Chủ tịch Vingroup cũng khẳng định VinFast sẵn sàng cam kết bao tiêu toàn bộ những linh kiện đó. Đây là cơ hội để Việt Nam có thể thúc đẩy nền công nghiệp hỗ trợ và phát triển.

Mới đây, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 21/2025/NĐ-CP ngày 10/02/2025 sửa đổi, bổ sung Điều 9 của Nghị định số 26/2023/NĐ-CP về Biểu thuế xuất khẩu, Biểu thuế nhập khẩu ưu đãi, Danh mục hàng hóa và mức thuế tuyệt đối, thuế hỗn hợp, thuế nhập khẩu ngoài hạn ngạch thuế quan.

Nghị định 21/2025/NĐ-CP sửa đổi tên Điều 9 và khoản 1 Điều 9 Nghị định số 26/2023/NĐ-CP về Biểu thuế xuất khẩu, Biểu thuế nhập khẩu ưu đãi, Danh mục hàng hóa và mức thuế tuyệt đối, thuế hỗn hợp, thuế nhập khẩu ngoài hạn ngạch thuế quan như sau:

"Điều 9. Thuế suất thuế nhập khẩu ưu đãi đối với nguyên liệu, vật tư, linh kiện để sản xuất, gia công (lắp ráp) các sản phẩm công nghiệp hỗ trợ ưu tiên phát triển cho ngành sản xuất, lắp ráp ô tô đến ngày 31 tháng 12 năm 2027 (gọi tắt là Chương trình ưu đãi thuế công nghiệp hỗ trợ ô tô).

1. Quy định thuế suất thuế nhập khẩu ưu đãi 0% đối với nguyên liệu, vật tư, linh kiện trong nước chưa sản xuất được để sản xuất, gia công (lắp ráp) các sản phẩm hỗ trợ ưu tiên phát triển cho ngành sản xuất, lắp ráp ô tô (gọi tắt là sản phẩm công nghiệp hỗ trợ ô tô) đến ngày 31 tháng 12 năm 2027 (quy định tại Nghị định 26/2023/NĐ-CP là đến ngày 31/12/2024) như sau:

a) Tại thời điểm đăng ký tờ khai hải quan, người khai hải quan thực hiện kê khai, tính thuế đối với nguyên liệu, vật tư, linh kiện nhập khẩu theo mức thuế suất thuế nhập khẩu thông thường hoặc mức thuế suất thuế nhập khẩu ưu đãi hoặc mức thuế suất thuế nhập khẩu ưu đãi đặc biệt theo quy định, chưa áp dụng mức thuế suất 0%.

b) Việc áp dụng mức thuế suất thuế nhập khẩu ưu đãi 0% đối với nguyên liệu, vật tư, linh kiện của Chương trình ưu đãi thuế công nghiệp hỗ trợ ô tô thực hiện theo quy định tại khoản 2, khoản 3, khoản 4, khoản 5, khoản 6, khoản 7, khoản 8 Điều này".

Nghị định 21/2025/NĐ-CP có hiệu lực thi hành kể từ ngày ký ban hành (ngày 10/02/2025).

Việc kéo dài chương trình ưu đãi thuế công nghiệp hỗ trợ ô tô không chỉ đảm bảo tính nhất quán trong các chính sách ưu đãi mà còn tạo cơ hội cho ngành công nghiệp ô tô Việt Nam tiến gần hơn đến mục tiêu hiện đại hóa và hội nhập sâu rộng vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Hiệp hội Doanh nghiệp Cơ khí Việt Nam (VAMI) đánh giá cao hiệu quả của chính sách ưu đãi thuế công nghiệp hỗ trợ ôtô. Theo VAMI, mức thuế nhập khẩu 0% đối với nguyên liệu, linh kiện phục vụ sản xuất công nghiệp hỗ trợ đã giúp doanh nghiệp ổn định sản xuất, nâng cao năng lực cạnh tranh và đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ hiện đại.

Việc gia hạn chương trình đến năm 2027 không chỉ đơn thuần là một chính sách ưu đãi, mà còn là cam kết mạnh mẽ từ Chính phủ trong việc đồng hành cùng doanh nghiệp, xây dựng nền công nghiệp ôtô hiện đại, tự chủ và bền vững.

Theo dự thảo về "Chiến lược phát triển ngành công nghiệp ô tô Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045", Bộ Công Thương xác định nội dung chiến lược là phát huy nội lực của mọi thành phần kinh tế trong nước; chú trọng liên kết, hợp tác với các tập đoàn sản xuất ô tô lớn trên thế giới để phát triển ngành công nghiệp ô tô đồng bộ với phát triển hạ tầng giao thông.

Về công nghiệp hỗ trợ, sẽ tiếp cận và ứng dụng công nghệ để chế tạo được các chi tiết, linh kiện quan trọng như bộ truyền động, hộp số, động cơ, thân vỏ xe... cho một vài chủng loại xe; tăng cường hợp tác với các hãng ô tô lớn, lựa chọn chủng loại phụ tùng, linh kiện mà Việt Nam có thể sản xuất để đảm nhận vai trò mắt xích trong chuỗi sản xuất - cung ứng toàn cầu. Trên cơ sở đó, đầu tư công nghệ tiên tiến, sản xuất phục vụ xuất khẩu.

Đến năm 2035, Bộ Công Thương đặt mục tiêu tổng sản lượng xe đạt khoảng 1.531.400 chiếc, trong đó, xe đến 9 chỗ khoảng 852.600 chiếc, từ 10 chỗ trở lên khoảng 84.400 chiếc, xe tải khoảng 587.900 chiếc, xe chuyên dụng khoảng 6.500 chiếc.

Tỷ lệ số xe sản xuất lắp ráp trong nước chiếm khoảng 78% so với nhu cầu nội địa. Về phát triển công nghiệp hỗ trợ, giai đoạn đến năm 2020, cơ bản hình thành ngành công nghiệp hỗ trợ cho sản xuất ô tô; phấn đấu đáp ứng khoảng 35% (tính theo giá trị) nhu cầu về linh kiện, phụ tùng cho sản xuất lắp ráp ô tô trong nước.

Giai đoạn 2026 - 2035, sẽ đáp ứng trên 65% nhu cầu về linh kiện, phụ tùng cho sản xuất, lắp ráp ô tô trong nước. Chiến lược đặt mục tiêu đến năm 2035, tổng lượng xe xuất khẩu đạt khoảng 90.000 chiếc.

Tạo sức bật cho công nghiệp hỗ trợ ngành ô tô

Thực hiện: Hạ Vĩ