Trà hoa vàng - “Cây đổi đời” ở vùng Ba Chẽ

Ba Chẽ là huyện vùng cao nằm ở phía Đông Bắc tỉnh Quảng Ninh. Nơi đây có khí hậu mát mẻ, nhiệt độ quanh năm dao động từ 21-23 độ C, độ ẩm bình quân 83%, rất thích hợp để cây trà hoa vàng phát triển.

Tại nhiều xã vùng cao của huyện Ba Chẽ như Đồn Đạc, Thanh Sơn, Đạp Thanh, việc trồng trà hoa vàng kết hợp trồng xen kẽ các loại cây khác đã giúp người dân nơi đây nâng cao thu nhập, góp phần xóa đói giảm nghèo, đẩy mạnh phát triển kinh tế địa phương.

Hoa vàng là một giống cây thuộc họ chè, chi trà, có các tên gọi khác, như: Kim hoa trà, trà trường thọ… Trà hoa vàng mọc tự nhiên trên rừng, khe, lạch nước. Cây trà hoa vàng là cây thân gỗ, cao từ 2- 5m, vỏ cây màu xám nhạt, cành cây mọc thưa thớt.

Lá của cây mọc đơn dài và hẹp, phiến lá thuôn, bề rộng 4 - 6cm dài khoảng 10, 11 cm, viền lá có răng cưa. Hoa trà vàng mang màu vàng rực rỡ như màu hoa mai, mọc ngay sát cuống lá và thân. Một bông có 8 cánh 10 cánh, đường kính khoảng 5-6cm, hoa có nhụy kết dính đây là mô tả chung về bông hoa nhưng ở thực tế có thể khác đi do điều kiện, không gian mọc.

Chè hoa vàng được thu hái quanh năm. Tuy nhiên vào khoảng tháng 3 và tháng 4 với việc thu hái hiệu quả nhất. Theo người dân địa phương, để có trà ngon, khi hoa trà nở là phải hái ngay, nếu để lâu ong sẽ đến hút mật, làm hỏng nhụy, hoặc mưa xuống cũng làm giảm chất lượng trà.  

Hoa sau khi hái về sẽ được sao trong chảo với lửa nhỏ, đảo đều và dùng tay vò nhẹ để trà quăn và dậy mùi hương. Khoảng 10 kg hoa tươi sẽ cho thành phẩm 1 kg hoa khô. Mỗi lần pha chỉ lấy một nhúm, tráng trà để loại hết bụi bẩn, sau đó mới dùng nước sôi để pha. Trà ngấm sẽ cho màu nước vàng như mật ong, tỏa mùi thơm, uống xong vị ngọt đọng mãi nơi đầu lưỡi...

Trà hoa vàng Ba Chẽ có tên khoa học Camellia Chrysantha (Hu) Tuyama, có cuống màu tím. Theo các nhà nghiên cứu, trà hoa vàng Ba Chẽ là dược liệu quý cho sức khỏe với những tác dụng cho cơ thể như: giảm lượng đường trong máu, giải độc gan và thận; giảm hàm lượng lipid trong huyết thanh, giảm lượng cholesterol xấu; có thể giúp hạ huyết áp, ức chế sự tụ tập của tiểu cầu, chống sự hình thành huyết khối gây tắc nghẽn mạch máu.

Ngoài ra trà còn có tác dụng lợi tiểu; ngăn ngừa xơ vữa động mạch máu; ức chế và tiêu diệt vi khuẩn; giúp phòng ngừa ung thư và ức chế sự phát triển của khối u, giúp hưng phấn, chống viêm, chống dị ứng và duy trì trạng thái bình thường của tuyến giáp…

Trà hoa vàng tại huyện miền núi Ba Chẽ (Quảng Ninh) là loại cây mọc tự nhiên trong rừng từ nhiều năm. Trước đây bà con đào cả cây về bán cho các thương lái với giá khoảng 1,5 - 2 triệu đồng/cây. Song vì khai thác quá nhiều nên cây trà hoa vàng tự nhiên cứ ngày một ít đi. Nhận thấy giá trị của trà hoa vàng, người dân đã dần bắt đầu trồng, khôi phục và bảo tồn cây trà hoa vàng. Năm 2010 bà con đồng bào trên địa bàn đã bắt đầu trồng thành vùng tập trung.

Giai đoạn 2015-2017, huyện Ba Chẽ đã hỗ trợ hơn 1,1 tỷ đồng cho 174 hộ tham gia dự án trồng cây trà hoa vàng tập trung. Cùng với đó, thường xuyên tổ chức các lớp tập huấn, hướng dẫn kỹ thuật trồng, chăm sóc, chế biến trà hoa vàng cho người dân. Sau thời gian được quan tâm phát triển, trà hoa vàng đã mang lại đời sống kinh tế ổn định cho các hộ dân tham gia trồng.

Với mong muốn bảo tồn, phát triển nguồn gen dược liệu quý này, từ năm 2018 đến năm 2020, Công ty CP Kinh doanh Lâm sản Đạp Thanh (huyện Ba Chẽ) đã thực hiện đề tài "Nghiên cứu xây dựng kỹ thuật nhân giống và quy trình sản xuất các sản phẩm trà hoa vàng". Nhóm nghiên cứu đã áp dụng thành công mô hình nhân giống cây trà hoa vàng bằng phương pháp giâm hom, đáp ứng được nhu cầu về giống cho trồng cây trà hoa vàng trên quy mô lớn, giúp phát triển vùng trồng nguyên liệu tại địa phương cũng như đa dạng hóa các sản phẩm từ cây Trà hoa vàng.

Từ kết quả nghiên cứu thành công, huyện Ba Chẽ đã thành lập tổ hợp ký hợp đồng với Công ty cổ phần kinh doanh lâm sản Đạp Thanh trong việc hỗ trợ về kỹ thuật, giống, vật tư đồng thời bao tiêu nguyên liệu...

Cùng đó, huyện đã xây dựng Quy hoạch Khu trung tâm sản xuất giống và chế biến tập trung cây trà hoa vàng tại xã Đạp Thanh và giao Công ty cổ phần kinh doanh lâm sản Đạp Thanh quản lý khu vườn ươm, xưởng chế biến trà.

Mỗi năm, Công ty cung ứng được trên 200.000 cây giống trà hoa vàng các loại, chế biến 30 tấn lá và 10 tấn hoa tươi. Năm 2021, Công ty đã sản xuất khoảng 700kg hoa khô, giá trị ước tính cả chục tỉ đồng.

Bên cạnh đó, Huyện Ba Chẽ đã củng cố lập hồ sơ, mở rộng vườn giống; đầu tư nâng công suất nhân giống và chất lượng cây giống bằng hệ thống nhà lưới, hệ thống tưới phun mù, thoát nước; định hướng và đảm bảo nguồn nguyên liệu cho sản phẩm chủ lực thông qua liên kết với người dân.

Hiện diện tích trồng cây trà hoa vàng của huyện Ba Chẽ đã phát triển lên đến gần 300ha. Trong đó, tập trung chủ yếu ở các xã Đồn Đạc, Đạp Thanh, Thanh Lâm, Thanh Sơn, Nam Sơn và Lương Mông. Đến nay đã có khoảng 100ha cho thu hoạch. Doanh thu từ cây trà hoa vàng trên địa bàn huyện đạt khoảng trên 20 tỷ đồng. Huyện cũng đang đặt mục tiêu sẽ nâng diện tích trồng trà hoa vàng lên trên 500ha vào năm 2025.

Có thể thấy, từ cây rừng mọc tự nhiên, trà hoa vàng được khôi phục trở thành cây trồng chủ lực tại Ba Chẽ. Với giá thành 15 triệu đồng/cân hoa khô, cây trà hoa vàng đang mang lại hàng trăm triệu đồng mỗi năm cho người trồng, giúp họ không chỉ thoát nghèo mà còn vươn lên làm giàu. Nếu như năm 2015, thu nhập bình quân đầu người của huyện là 17,5 triệu đồng đến năm 2022 đạt 55 triệu, tăng trên 37 triệu đồng/người/năm.

Từ năm 2016, huyện Ba Chẽ đã quyết định tổ chức Lễ hội trà hoa vàng, 2 năm/lần (vào năm chẵn) nhằm xây dựng một sản phẩm du lịch mới, từ đó nâng tầm thương hiệu sản phẩm Trà hoa vàng.

Trà hoa vàng Ba Chẽ giờ đây đã trở thành sản phẩm được chứng nhận là sản phẩm OCOP 5 sao của tỉnh Quảng Ninh. Các sản phẩm OCOP trà hoa vàng liên tục được đầu tư, nâng cao chất lượng sản lượng sản xuất, tiêu thụ. Theo đó, ngoài sản phẩm trà hoa vàng truyền thống, nhiều sản phẩm mới.

Định kỳ hằng năm, huyện đã đăng ký cho các doanh nghiệp tham gia các chương trình Hội chợ OCOP thường niên do tỉnh tổ chức, các hội chợ OCOP kết hợp thương mại của các địa phương trong tỉnh và một số chương trình xúc tiến thương mại tại các tỉnh, thành phố trong cả nước.

Ngoài ra, huyện Ba Chẽ cũng tích cực, chủ động kêu gọi thu hút, vận dụng cơ chế chính sách đặc biệt ưu đãi đối với các doanh nghiệp, cá nhân, hộ gia đình đầu tư trong lĩnh vực phát triển, chế biến trà hoa vàng.

Nhiều doanh nghiệp đã triển khai xây dựng thêm các cơ sở chế biến, góp phần nâng cấp công nghệ chế biến cây trà hoa vàng sau thu hoạch, từ đó nâng cao thương hiệu, tính cạnh tranh trên thị trường.

Các doanh nghiệp cũng đã tập trung nâng năng lực sản xuất qua đầu tư công nghệ, trang sắm máy sấy công nghệ cao và thiết bị phụ trợ để đạt tổng công suất 10 tấn hoa tươi/vụ 3 tháng thu hoạch... Theo thống kê, hiện sản lượng thu hoạch hoa trà hoa vàng tươi bình quân 20.000kg/năm, lá trà hoa vàng tươi 65.000kg/năm.

Đại diện huyện Ba Chẽ cho biết, địa phương sẽ tiếp tục hỗ trợ nhân dân theo Nghị quyết của tỉnh Quảng Ninh. Theo đó hỗ trợ 70% chi phí giống cho người sản xuất tham gia dự án liên kết giữa người dân và doanh nghiệp, tổng mức hỗ trợ không quá 500 triệu đồng. Đến nay, địa phương đã triển khai được 9 mô hình liên kết và đã làm một mã vùng trồng trà hoa vàng để phục vụ cho xuất khẩu.

Trước đây trên địa bàn huyện Ba Chẽ chỉ có một cơ sở thu mua ở xã Đạp Thanh nên người dân có số lượng hoa ít thường ngại đi bán vì đường xa, dẫn đến hoa nở quá thì, giá trị kinh tế không cao. Để khắc phục tình trạng này, tháng 8/2020 Hợp tác xã Dược liệu trà hoa vàng Ba Chẽ được Đoàn Thanh niên huyện thành lập tại thị trấn Ba Chẽ. Như vậy, để đảm bảo thu mua, bao tiêu sản phẩm cho người dân trồng trà hoa vàng, trên địa bàn có 2 cơ sở.

Để thu mua được hoa trà tươi đảm bảo chất lượng, Hợp tác xã khuyến khích bà con bán sản phẩm thu hoạch ngay trong ngày. Sau đó, Hợp tác xã ứng dụng công nghệ sấy thăng hoa hiện đại trong sản xuất giúp giữ nguyên hình dạng, màu sắc, hương vị, hoạt chất của hoa trà hoa vàng; công nghệ sấy lá tiên tiến đem đến sản phẩm lá sấy khô sạch, đẹp, giữ nguyên hoạt chất; công nghệ nghiền bột lá trà bằng cối đá Granit giúp giữ nguyên các hoạt chất của lá, tạo màu và độ mịn cao cho tinh bột.

Hợp tác xã Dược liệu trà hoa vàng Ba Chẽ bước đầu cho ra mắt các sản phẩm từ trà hoa vàng như: Hoa, lá khô và những sản phẩm mới chưa có trên thị trường như bột matcha trà hoa vàng, bánh trà hoa vàng, nước uống từ trà hoa vàng. Những sản phẩm này bước đầu được người tiêu dùng đón nhận, đã có một số doanh nghiệp tại Hạ Long, Hà Nội biết đến và đặt vấn đề hợp tác, phân phối sản phẩm...

Từ tính chất chống lão hóa, kháng khuẩn tốt của trà hoa vàng, Hợp tác xã đang tiếp tục nghiên cứu cho ra các sản phẩm mới trong lĩnh vực làm đẹp để có thêm thị trường và khách hàng trong lĩnh vực này.