Mạng lưới FTA - động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế Việt Nam

Kể từ khi gia nhập Khu vực Mậu dịch Tự do ASEAN (AFTA) vào năm 1996, đến nay, Việt Nam đã ký kết nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA), trong đó đang thực thi 17 FTA với 65 đối tác phủ rộng khắp các châu lục, trong đó có hầu hết các quốc gia, các nền kinh tế lớn trên thế giới.

Đặc biệt, việc tham gia các FTA thế hệ mới như CPTPP, EVFTA, UKVFTA đã khẳng định cam kết hội nhập sâu rộng và toàn diện của Việt Nam. Các FTA này mang lại nhiều lợi ích to lớn cho nền kinh tế như thúc đẩy tăng trưởng xuất khẩu, mở rộng thị trường, thu hút đầu tư nước ngoài, đồng thời nâng cao năng lực sản xuất và tính cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam. Các cam kết cải cách và minh bạch hóa thể chế trong khuôn khổ FTA cũng tạo động lực cải thiện môi trường kinh doanh trong nước, hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật theo hướng tiệm cận với các chuẩn mực và thông lệ quốc tế.

Trong bối cảnh kinh tế, thương mại thế giới bị tác động bởi những yếu tố như: đại dịch COVID-19, căng thẳng địa chính trị, gián đoạn chuỗi cung ứng…, các FTA đã phát huy hiệu quả lợi thế và vai trò trong việc duy trì ổn định thương mại hàng hóa của Việt Nam, góp phần quan trọng vào tăng trưởng kinh tế đất nước. Xuất khẩu sang các thị trường thành viên các FTA thế hệ mới như CPTPP, EVFTA duy trì tăng trưởng cao và ổn định, như xuất khẩu sang Australia (thành viên CPTPP) năm 2024 đạt 6,5 tỷ USD, tăng 23,8% so với năm 2023, xuất khẩu sang Canada (thành viên CPTPP) đạt 6,4 tỷ USD, tăng 13,5%; xuất khẩu sang EU đạt 51,7 tỷ USD, tăng 18,5%.

Thương mại giữa Việt Nam với các đối tác trong một số khuôn khổ hợp tác 

Với vai trò là cơ quan đầu mối về hội nhập kinh tế quốc tế, đàm phán các hiệp định thương mại tự do (FTA), Bộ Công Thương đã chủ trì xây dựng, trình ban hành và tổ chức triển khai thực hiện các kế hoạch, chương trình, đề án thực hiện các FTA; tích cực phối hợp với các Bộ, ngành, địa phương triển khai đồng bộ nhiều giải pháp mở rộng thị trường xuất khẩu, khai thác hiệu quả cơ hội từ các FTA.

Bên cạnh việc đàm phán nâng cấp các FTA đã ký kết, Bộ Công Thương chủ trì phối hợp với các bộ, ngành trong việc tích cực, chủ động tham mưu với Chính phủ về tăng cường đàm phán, ký kết các FTA mới như: tiếp tục đàm phán FTA với Hiệp hội mậu dịch tự do châu Âu (EFTA, bao gồm 4 nước: Thụy Sỹ, Na Uy, Ai-len, Liechtenstein), Cộng đồng thị trường Nam Mỹ (MECOSUR), Canada...; đồng thời nghiên cứu khả thi việc đàm phán, ký kết các thỏa thuận thương mại, ưu đãi thương mại với một số đối tác mới có tiềm năng, các đối tác có nền kinh tế bổ trợ với Việt Nam và những đối tác có tiềm lực về khoa học công nghệ để tiến tới đàm phán FTA trong thời gian tới.

Phát biểu tại Lễ công bố Bộ chỉ số đánh giá kết quả thực hiện các Hiệp định thương mại tự do (FTA Index) của các địa phương năm 2024 do Bộ Công Thương tổ chức ngày 08/4/2025, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên cho biết, cạnh tranh chiến lược và chiến tranh thương mại giữa các nước lớn ngày càng gay gắt, đặc biệt xu hướng bảo hộ mậu dịch ngày càng mở rộng và gia tăng, bất ổn thương mại quốc tế và nền kinh tế toàn cầu. Trong bối cảnh đó, các hiệp định thương mại tự do được xem là các “xa lộ lớn”, tạo thuận lợi vượt trội, thúc đẩy trao đổi thương mại giữa các quốc gia; là “cánh cửa mở” để liên thông kinh tế nước ta với thế giới.

Các hiệp định FTA đa phương Việt Nam đang thực thi

Khu vực Thương mại tự do ASEAN (AFTA): Năm 1992, ASEAN thành lập Khu vực Thương mại tự do ASEAN (AFTA) với mục tiêu xóa bỏ các hàng rào thuế quan và phi thuế quan giữa các nước thành viên ASEAN. Sau khi trở thành thành viên ASEAN vào năm 1995, Việt Nam đã ký hiệp định tham gia AFTA và chính thức hiệu lực từ tháng 1/1996.

Hiệp định Thương mại tự do ASEAN - Trung Quốc (ACFTA): ASEAN và Trung Quốc ký Hiệp định khung về Hợp tác kinh tế toàn diện tháng 11/2002. Trên cơ sở Hiệp định khung, hai bên tiếp tục đàm phán và ký kết các Hiệp định về Thương mại Hàng hóa (có hiệu lực từ tháng 7/2005), Hiệp định về Thương mại Dịch vụ (có hiệu lực từ tháng 7/2007), Hiệp định về Đầu tư (có hiệu lực từ tháng 2/2010) nhằm thiết lập Khu vực thương mại tự do ASEAN - Trung Quốc.

Hiệp định Thương mại tự do giữa ASEAN - Ấn Độ (AIFTA): ASEAN và Ấn Độ ký kết Hiệp định khung về Hợp tác kinh tế toàn diện ngày 8/10/2003 tại Bali, Indonesia. Trên cơ sở Hiệp định khung, hai bên tiếp tục ký kết các Hiệp định về Hàng hóa (có hiệu lực 1/1/2010), Hiệp định về Dịch vụ (có hiệu lực 1/7/2015) và Hiệp định về Đầu tư (có hiệu lực 1/7/2015) nhằm hình thành Khu vực thương mại tự do ASEAN - Ấn Độ.

Hiệp định khung về Hợp tác Kinh tế Toàn diện ASEAN - Hàn Quốc (AKFTA): Ngày 13/12/2005, ASEAN và Hàn Quốc ký kết Hiệp định khung về Hợp tác kinh tế toàn diện. Trên cơ sở Hiệp định khung, hai bên tiếp tục ký kết 4 Hiệp định khác về Thương mại Hàng hóa (có hiệu lực từ tháng 6/2007), Hiệp định về Thương mại Dịch vụ (có hiệu lực từ tháng 5/2009), Hiệp định về Đầu tư (có hiệu lực từ tháng 6/2009) nhằm hình thành Khu vực thương mại tự do ASEAN - Hàn Quốc.

Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện giữa ASEAN và Nhật Bản (AJCEP): Hiệp định AJCEP bao gồm các cam kết về thương mại hàng hóa, dịch vụ, đầu tư và hợp tác kinh tế được ký kết vào tháng 4/2008 và bắt đầu có hiệu lực từ ngày 1/12/2008.

Hiệp định thành lập Khu vực thương mại tự do ASEAN-Australia-New Zealand (AANZFTA): Hiệp định được ASEAN, Australia và New Zealand ký kết ngày 27/2/2009, có hiệu lực từ ngày 1/1/2010.

Hiệp định Thương mại ASEAN - Hong Kong (AHKFTA): Ngày 12/11/2017, ASEAN và Hồng Kông (Trung Quốc) chính thức ký kết Hiệp định Thương mại tự do (AHKFTA) và Hiệp định Đầu tư ASEAN - Hong Kong (AHKIA).

Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ Xuyên Thái Bình Dương (CPTPP): Tiền thân là Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP), Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ Xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) bao gồm 11 nước thành viên là Canada, Mexico, Peru, Chile, New Zealand, Australia, Nhật Bản, Singapore, Brunei, Malaysia và Việt Nam được ký kết vào tháng 3/2018. CPTPP chính thức có hiệu lực với Australia, Canada, Nhật Bản, Mexico, Singapore và New Zealand từ ngày 30/12/2018, với Việt Nam từ 14/1/2019, với Peru từ ngày 19/9/2021, với Malaysia từ ngày 29/11/2022, với Chile từ ngày 21/02/2023 và với Brunei từ ngày 12/07/2023.

Tại Phiên họp Hội đồng Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) lần thứ 7 tại New Zealand ngày 16/7/2023, Bộ trưởng các thành viên CPTPP đã thông qua Quyết định của Hội đồng CPTPP phê duyệt và ký Nghị định thư gia nhập Hiệp định CPTPP của Vương quốc Anh, đưa số lượng thành viên CPTPP lên 12.

Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP): Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) được 10 quốc gia thành viên ASEAN và 05 nước đối tác của ASEAN là Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia và New Zealand được ký kết vào ngày 15/11/2020 bên lề Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 37 do Việt Nam làm Chủ tịch. Hiệp định RCEP chính thức có hiệu lực từ ngày 01/01/2022.

Với quy mô các nước tham gia RCEP chiếm khoảng 30% GDP toàn cầu và 30% dân số thế giới, mục tiêu của Hiệp định RCEP là thiết lập một nền tảng quan hệ đối tác kinh tế hiện đại, toàn diện, chất lượng cao và cùng có lợi, tạo điều kiện thuận lợi cho việc mở rộng thương mại và đầu tư trong khu vực, đồng thời đóng góp vào sự tăng trưởng và phát triển kinh tế toàn cầu.

Các hiệp định FTA song phương Việt Nam đang thực thi

Hiệp định Đối tác Kinh tế Việt Nam - Nhật Bản (VJEPA): Ngày 25/12/2008, Hiệp định Đối tác Kinh tế Việt Nam - Nhật Bản (VJEPA) được ký kết và có hiệu lực từ ngày 1/10/2009. VJEPA là một hiệp định tự do hóa thương mại, dịch vụ, bảo hộ đầu tư và khuyến khích thương mại điện tử giữa Việt Nam và Nhật Bản. Đây là hiệp định tự do hóa thương mại song phương đầu tiên của Việt Nam và là hiệp định đối tác kinh tế thứ mười của Nhật Bản.

Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - Chile (VCFTA): Ngày 11/11/2011, Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - Chile (VCFTA) được ký kết và có hiệu lực từ ngày 01/01/2014. Hiệp định này bao gồm các cam kết về hàng hóa và các vấn đề liên quan đến hàng hóa, không bao gồm các cam kết về dịch vụ, đầu tư… Đây là FTA đầu tiên của Việt Nam với một quốc gia ở khu vực châu Mỹ.

Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - Hàn Quốc (VKFTA): Ngày 05/5/2015, Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam-Hàn Quốc (VKFTA) được kí kết tại Hà Nội nhằm xây dựng khu vực thương mại tự do, hợp tác kinh tế song phương.

Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - Liên minh Kinh tế Á-Âu (VN-EAEU FTA): Ngày 29/5/2015, Hiệp định thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh Kinh tế Á-Âu (gồm các nước Liên bang Nga, Cộng hòa Belarus, Cộng hòa Kazakhstan, Cộng hòa Armenia và Cộng hòa Kyrgyzstan), gọi tắt là VN-EAEU FTA được ký kết và có hiệu lực từ ngày 05/10/2016.

Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVFTA): Ngày 30/6/2019, Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVFTA) và Hiệp định Bảo hộ Đầu tư Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVIPA) được ký kết tại Hà Nội. Chính thức có hiệu lực từ ngày 1/8/2020, Hiệp định EVFTA là một FTA thế hệ mới toàn diện, chất lượng cao, cân bằng về lợi ích cho cả Việt Nam và EU.

Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - Vương quốc Anh và Bắc Ailen (UKVFTA): Ngày 11/12/2020, Biên bản Kết thúc đàm phán Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) Việt Nam - Vương quốc Anh và Bắc Ai-len được ký kết tại Hà Nội. Ngày 29/12/2020 (theo giờ Việt Nam), tại London (Vương quốc Anh), Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - Vương quốc Anh và Bắc Ai-len (UKVFTA) chính thức được ký kết bởi Đại diện uỷ quyền của Chính phủ hai nước là Đại sứ Việt Nam tại Vương quốc Anh Trần Ngọc An (bên phải) và Đại sứ Vương quốc Anh tại Việt Nam Gareth Ward (bên trái). Hiệp định có hiệu lực tạm thời từ ngày 01/01/2021 (theo giờ Việt Nam) và chính thức có hiệu lực từ ngày 01/5/2021.

Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - Israel (VIFTA): Ngày 25/7/2023, Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - Israel (VIFTA) chính thức được ký kết tại Israel sau 7 năm đàm phán với 12 phiên đàm phán. Hiệp định có hiệu lực vào năm 2024. 

Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện Việt Nam - UAE (CEPA): Ngày 28/10/2024, tại Dubai, Việt Nam và Các tiểu vương quốc Ả-rập Thống nhất (UAE) chính thức ký kết Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện Việt Nam - UAE (CEPA). 

-----------------------------------------------------------

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. Ban chấp hành Đảng bộ Bộ Công Thương, Báo cáo chính trị trình Đại hội Đảng bộ Bộ Công Thương lần thứ I (nhiệm kỳ 2025-2030), ngày 15-16/7/2025

2. Bộ Công Thương, Lễ công bố Bộ chỉ số đánh giá thực hiện các hiệp định thương mại tự do (FTA Index) của các địa phương năm 2024, ngày 08/4/2025.