Chè là cây công nghiệp dài ngày, là loại thức uống đặc biệt, là “thức uống số 1 có lợi cho sức khỏe” cả về giá trị dinh dưỡng và dược học. Trong thành phần hóa học của chè Tân Cương Thái Nguyên có 51,6% chất hòa tan, trong đó có 5% cafein, 40% tanin, không có Na (Na có hại nhất cho dạ dày), nhưng lại có chất Fric là chất bổ dưỡng tốt mà không thể có trong các loại nước giải khát khác.
Ở Việt Nam, chè được trồng từ lâu ở những vùng núi phía Bắc và Lâm Đồng, thích hợp trên đất giàu dinh dưỡng và có nhiều mùn, độ dày tầng đất từ 60cm trở lên, đất giữ ẩm tốt nhưng phải thoát nước, đồng thời đất trồng chè phải có phản ứng chua, pH tốt nhất là 5,0 - 5,5. Cây chè cho sản phẩm "búp chè", thu hái nhiều lần trong năm với khối lượng chất xanh lớn, bởi vậy cây chè cần nhiều chất dinh dưỡng. Các nhà khoa học đã xác định, trung bình để đạt 2 tấn chè búp khô/1 ha, cây chè lấy đi khoảng 80kg N, 40kg P2O5, 30kg K2O, 8kg MgO, 16kg CaO và các chất vi lượng như kẽm (Zn), Bo (B), Môlípđen (Mo).... Như vậy, cây chè cần các chất đa lượng gồm đạm (N) cao gấp 2 lần lân (P2O5) và gần 3 lần kali (K2O), đồng thời còn cần các chất dinh dưỡng trung lượng như Mg, Ca, vi lượng Fe, Mn, Zn, Cu, B…
Phú Thọ, Thái Nguyên có diện tích chè lớn nhất các tỉnh miền núi phía Bắc. Những năm mới khai phá rừng làm nương rẫy, đất đồi còn rất tốt, rất thích hợp cho cây chè. Qua nhiều năm canh tác, do quá trình sói mòn, rửa trôi, do dinh dưỡng trong đất bị mất đi theo sản phẩm thu hoạch… trong khi nông dân chưa chú trọng đến khâu bồi dục đất nên đất chè ở đây đã thay đổi rất nhiều cả về lý, hóa tính đất.
Các kết quả điều tra khoa học gần đây cho thấy, đất trồng chè hiện nay ở Thái Nguyên và các tỉnh miền núi phía Bắc đều có phản ứng chua rất cao, vượt ngưỡng yêu cầu của cây chè rất nhiều. Mặt khác, hàm lượng mùn trong đất cũng nghèo kiệt làm cho đất trở nên chai cứng, phá vỡ kết cấu đất, giảm độ xốp. Hàm lượng các chất dinh dưỡng trung vi lượng thiếu hụt rất trầm trọng như canxi, magie, silic, lưu huỳnh, bo, kẽm, mo líp đen, côban… mà nhiều thập kỷ qua ít được bổ sung cho đất.
Báo cáo đánh giá về đất trồng chè và tình hình sản xuất chè Thái Nguyên cho biết: “Năng suất các nương chè trong 10 năm trở lại đây không tăng mà còn có xu thế giảm mạnh (khoảng 10%, xảy ra trên cả các xóm có trình độ thâm canh chè cao như Hồng Thái II, Soi Vàng…), búp chè bị cứng nên khi sao xấy tạo ra nhiều loại chè thương phẩm cấp B, hương chè không còn mùi “cốm” đặc trưng của chè Tân Cương nữa do các hợp chất phenol và vòng nhân benzen thơm mất đến 22-27%, vị “ngọt hậu” cũng không biểu hiện rõ rệt nữa vì hàm lượng đường tổng số đã giảm dần, nước chè nhiều khi bị vẩn đục….”.
Tính ưu việt của phân nung chảy Văn Điển
Từ 3 loại quặng: Apatít, Secpentyl, sa thạch; sau khi rửa sạch và được phối trộn hợp lý theo tỷ lệ nhất định, hỗn hợp quặng trên được nung chảy ở nhiệt độ 1450oC và làm lạnh đột ngột cho ra phân nung chảy Văn Điển là phân bón đa dinh dưỡng, trong đó hàm lượng các chất dinh dưỡng dễ tiêu như lân, các dinh dưỡng trung lượng như Mg,Si, Ca, và nhiều chất vi lượng Fe, B, Mn, Zn, Co, Cu, Mo… chiếm trên 98%. Phân không tan trong nước nên không bị rửa trôi, cung cấp dưỡng chất cho cây trồng trong suốt quá trình sinh trưởng, phát triển; nếu bón nhiều hơn nhu cầu của cây trồng, phân bón sẽ được lưu giữ lại trong đất cho các vụ sau.
Chỉ khi cây tiết acid hoặc trong môi trường chua thì phân mới tan và phóng thích ra các Ion A++ vừa có tác dụng khử chua vừa bồi dục đất nông nghiệp, điều chỉnh môi trường đất về trạng thái phù hợp hơn với cây trồng nói chung và cây chè nói riêng. Giàu chất kiềm và kiềm thổ nên phân bón này có tác dụng bồi dục đất và cải tạo lý hóa tính đất, tăng độ tơi xốp cho đất. Trong quá trình sản xuất, không sử dụng hoá chất, không để chất thải gây ngộ độc môi trường; thành phần giàu dinh dưỡng trung –vi lượng giúp cây trồng sinh trưởng khỏe, chống chịu tốt với sâu bệnh và môi trường bất thuận nên được mệnh danh là loại phân bón thân thiện môi trường, rất thích hợp cho canh tác nông sản sạch, nông sản hữu cơ.
Phân nung chảy Văn Điển được kết hợp với các chất đạm, kaly và một số nguyên tố vi lượng khác để sản xuất ra các sản phẩm phân đa yếu tố (ĐYT) NPK thích hợp cho từng loại cây trồng trên từng chân đất, đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng trong từng giai đoan sinh trưởng phát triển của cây trồng. Thâm canh chè có thể dùng phân lân nung chảy và các phân ĐYT NPK công thức 5:10:3 16.8.8 ,16.8.4, 22:5:11…. với tổng hàm lượng dinh dưỡng lên trên 60%; ngoài các chất dinh dưỡng đa lượng (N, P2O5, K2O), các chất trung lượng (CaO, MgO, SiO2, S… còn có các chất vi lượng như Cu, Mn, Bo, Co, Mo, Zn... rất cần thiết cho sự phát triển của cây chè mà các loại phân bón khác không có.
Thích hợp trên vùng chè Phú Thọ
Vào những năm 1990, tỉnh Phú Thọ thành lập hai công ty chè liên doanh với nước ngoài là Công ty chè Phú Đa và Công ty chè Phú Bền chuyên canh sản xuất chè xuất khẩu. Qua phân tích hóa lý tính đất trồng chè Phú Thọ và nhu cầu dinh dưỡng của cây chè, các chuyên gia Ấn Độ đã lựa chọn phân bón Văn Điển. Vì vậy, từ lâu 2 công ty này đã sử dụng phân lân nung chảy Văn Điển và phân bón đa yếu tố NPK chuyên dùng cho sản xuất chè xuất khẩu.
Trong 2 năm 2011 - 2012, Viện KHKT Nông lâm nghiệp miền núi phía Bắc đã tiến hành thực nghiệm “Nghiên cứu tác dụng của phân bón đa yếu tố NPK Văn Điển cho chè sản xuất kinh doanh tại Phú Hộ - Phú Thọ” cho kết quả rất tốt; không chỉ cho năng suất, chất lượng cao hơn mà còn giảm chi phí sản xuất trên đơn vị sản phẩm, tạo ra sản phẩm có chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu sản xuất nông sản sạch.
Gần đây, Sở NN&PTNT Phú Thọ chỉ đạo Trung tâm Khuyến nông tỉnh triển khai nhiều mô hình sử dụng phân bón Văn Điển, loại đa yếu tố NPK chuyên dùng cho chè: Năm 2015 triển khai mô hình 3ha tại xã Vân Lĩnh huyện Thanh Ba và mô hình 3ha tại xã Võ Miếu, huyện Thanh Sơn. Năm 2016 triển khai mô hình bón phân chuyên dùng cho chè kinh doanh với giống PH1 tại xã Ngọc Lập (Yên lập) và xã Ca Đình (Đoan Hùng).
Mô hình sử dụng phân bón chuyên dùng Văn Điển chè đanh búp, ngoại hình của các mẫu chè có thoáng tuyết, chè có màu xanh lá gừng không xanh đậm như bón phân truyền thống, tăng khả năng chống chịu sâu bệnh, số lần phun thuốc giảm so với lô đối chứng 3 lần, (so với đại trà của nông dân trồng chè ngoài mô hình số lần phun thuốc giảm 4-5 lần). Hơn nữa, sử dụng phân chuyên dùng Văn Điển cho chè, không chỉ cho năng suất đạt trên 18 tấn/ha mà khi sao chè chỉ tốn khoảng 4 - 4,25 kg búp tươi để được 1 kg chè khô, trong khi chè canh tác theo truyền thống phải 5 kg búp tươi mới cho 1 kg chè khô.
Tuy chưa tính được tác dụng cải tạo và bồi dục đất trồng chè khi bón phân ĐYT NPK Văn Điển, song giảm phân bón và thuốc phòng trừ sâu bệnh là đã bảo vệ mội trường sinh thái, đồng thời giảm công lao động mà hiệu quả kinh tế tăng trên 13 triệu đồng mỗi ha chè.
Từ kết quả các mô hình và thực tế đồi nương chè những năm qua, nhân dân trong tỉnh tin tưởng lựa chọn phân bón Văn Điển cho cây chè. Hiện nay, hầu hết các diện tích chè Phú Thọ đã sử dụng phân bón Văn Điển, thậm chí nhiều địa phương đã xây dựng vùng sản xuất chè an toàn, vùng sản xuất chè theo tiêu chuẩn Vietgap. Song hành cùng việc gia tăng đầu tư phân bón Văn Điển, năng suất và chất lượng chè Phú Thọ ngày một tăng. Hai công ty chè Phú Đa và Phú Bền cho năng suất bình quân đạt 15-17 tấn búp tươi/ha, nhều diện tích đạt trên 30 tấn/ha. Sản xuất chè trong tỉnh đã tăng năng suất bình quân đạt trên 10 tấn /ha với chất lượng búp chè khá cao.
Ông Nguyễn Văn Liệu – Tổng Giám đốc Công ty Chè Phú Đa nhận xét: “Phân bón Văn Điển giúp cho cây chè khỏe mạnh, cân đối, lá dày mỡ, búp nhiều nên đạt năng suất cao. Nhất là trong phân có các chất trung và vi lượng góp phần tăng khả năng chống chịu với những điều kiện bất thuận, hạn chế sâu bệnh và nâng cao chất lượng chè. Vì tiêu chuẩn chất lượng và sản xuất phát triển bền vững là tiêu chí công ty đặt lên hàng đầu”.
Hiệu quả ở vùng chè Thái Nguyên
Ở Thái Nguyên trước đây, nhiều người cho rằng: Phân Văn Điển kiềm tính nên không phù hợp với cây chè ưa chua. Song thực tế nhiều năm, từ những năm 2006-2007, phân nung chảy Văn Điển và phân ĐYT NPK Văn Điển đã từng bước được sử dụng trên nương chè Thái Nguyên. Đến năm 2008-2009, Hội nông dân tỉnh Thái Nguyên đã hướng dẫn hội viên sử dụng phân bón Văn Điển cho cây chè và đứng ra bảo tín ứng trước phân bón Văn Điển cho hội viên trồng chè.
Tại hội nghị tổng kết công tác phối hợp giữa Hội nông dân tỉnh và Công ty CP Vật tư nông nghiệp tỉnh Thái Nguyên, ông Đặng Viết Thuần chỉ đạo: Phải căn cứ vào đặc điểm đất đai và yêu cầu của cây trồng để chọn loại phân bón phù hợp; đồng thời thay đổi tập quán canh tác của nông dân. Phải hướng dẫn nông dân chọn dòng sản phẩm phân bón phù hợp, thân thiện với môi trường, góp phần xây dựng nên thương hiệu nông sản, nhất là thương hiệu chè Thái Nguyên. Theo đó, Tổng công ty Vật tư nông nghiệp (VTNN) tỉnh Thái Nguyên đã tập trung dòng sản phẩm phân bón Văn Điển phục vụ sản xuất nông nghiệp trong tỉnh, đặc biệt cho các vùng chuyên canh sản xuất chè búp nguyên liệu cho các công ty chè búp Thái Nguyên.
Đánh giá hiệu quả phân bón văn Điển đối với cây chè, ông Vũ văn Hội, xóm Đồng Bòng, xã Yên Lạc, huyện Phú Lương cho biết: Gia đình có 1ha chè, 3 năm liền chỉ dùng phân bón Văn Điển. Trước đây bón đạm và kaly thì mỗi năm bón 7-8 lần, nay mỗi năm chỉ phải bón phân 3 lần mà búp chè nhiều, mập, màu xanh lá gừng, ít sâu bệnh hại, nhất là bệnh phồng lá chè, đất tơi xốp hơn.
Chè Đại Từ lâu nay đã có tiếng chè ngon. Ông Nguyễn Đình Nghĩa - Giám đốc chi nhánh VTNN huyện Đại Từ tâm đắc: Thâm canh chè đồi không phân bón nào bằng phân Văn Điển; nếu mức tiền đầu tư phân bón tương đương thì dùng phân Văn Điển cho năng suất cao hơn, đặc biệt khi sao chè ít hao, trong khi bón phân khác phải mất 4,5-5,0kg búp tươi mới được 1kg búp khô thì chè được bón phân Văn Điển chỉ khoảng 3,8-4,2kg búp tươi cho 1kg chè búp khô, mà hương vị được cải thiện, sản phẩm được thị trường ưa chuộng hơn.
Những vùng chè nổi tiếng như Tân Cương, Vô Tranh, Tức Tranh… những làng chè sạch, làng chè Vietgap đều dùng phân bón Văn Điển. Ông Trần Hải Âu, Giám đốc chi nhánh VTNN huyện Phú Lương cho biết: Thị trường phân bón hiện nay rất nhiều dạng, nhiều loại; song thương hiệu Phân bón Văn Điển đã ăn rất sâu vào tiềm thức người trồng chè, đặc biệt trong công nghệ sản xuất chè sạch, chè VietGap….
