Nhà máy Giấy Bãi Bằng - Biểu tượng tình hữu nghị Việt Nam - Thuỵ Điển

Một trong những công trình công nghiệp lớn nhất cả nước trong giai đoạn 1975 - 1985 chính là Nhà máy Giấy Bãi Bằng tại tỉnh Phú Thọ. Đây không chỉ là cột mốc lịch sử của ngành công nghiệp giấy mà còn là biểu tượng hợp tác quốc tế giữa Việt Nam và Thuỵ Điển.

Tại Triển lãm “80 năm Ngành Công Thương lớn mạnh cùng đất nước”, hiện vật lịch sử Bản thiết kế mặt bằng Nhà máy Giấy Bãi Bằng lần đầu tiên được giới thiệu rộng rãi đến công chúng. Từ những đường nét kỹ thuật ban đầu trên bản vẽ, một quần thể công nghiệp hiện đại đã hình thành, đóng vai trò quan trọng trong ngành công nghiệp giấy cả nước. Hơn cả một công trình kỹ thuật, đó là kết tinh của khát vọng xây dựng và phát triển đất nước sau ngày thống nhất.

Dấu mốc lịch sử của ngành giấy Việt Nam

Những năm cuối thập kỷ 1960, nhu cầu về giấy tại Việt Nam tăng nhanh, trong khi nguồn cung giấy chất lượng cao chủ yếu vẫn phải nhập khẩu, phụ thuộc vào viện trợ từ các nước xã hội chủ nghĩa anh em. Với nhiều thế hệ học trò, cán bộ, những cuốn vở hay sổ tay trắng tinh, thơm mùi giấy mới vẫn được xem như “xa xỉ phẩm”.

Tháng 9/1969, Bộ trưởng Cơ khí luyện kim Nguyễn Văn Kha sang thăm Thụy Điển - quốc gia Tây Âu đầu tiên thiết lập quan hệ ngoại giao với Việt Nam. Tại cuộc gặp, Chính phủ Thuỵ Điển đã đồng ý hỗ trợ Việt Nam xây dựng một nhà máy giấy hiện đại, quy mô lớn, để tự chủ sản xuất. Quyết định này mở đường cho sự ra đời của Nhà máy Giấy Bãi Bằng - một trong những công trình công nghiệp lớn nhất giai đoạn 1975 - 1985.

Tháng 2/1971, nhóm chuyên gia lâm nghiệp Thụy Điển đầu tiên đến Việt Nam khảo sát các cánh rừng phía Bắc. Đầu năm 1975, Nhà máy Giấy Bãi Bằng được khởi công trên diện tích gần 100 ha tại thị trấn Phong Châu (nay là xã Phù Ninh), tỉnh Phú Thọ. Dự án có tổng số vốn đầu tư lên tới 2,5 tỷ SEK (tương đương 700 - 800 triệu USD theo thời giá của thập kỷ 70 - 80), toàn bộ là tiền viện trợ không hoàn lại do Chính phủ và nhân dân Thụy Điển giúp đỡ.

Công suất thiết kế của nhà máy lên tới 55.000 tấn/năm, gồm 50.000 tấn giấy viết và giấy in tẩy trắng, 5.000 tấn giấy bao gói tự dùng, tương đương với tiêu chuẩn của các nhà máy tại Thuỵ Điển thời gian này.

Sau hơn 5 năm xây dựng, ngày 30/11/1980 trở thành dấu mốc quan trọng của ngành giấy Việt Nam khi cuộn giấy đầu tiên của Nhà máy Giấy Bãi Bằng ra đời tại Phân xưởng Xeo I. Cuộn giấy nặng gần 5 tấn, dài 3,8 mét, có độ trắng đạt 80%. Ông Dương Nguyên Thưởng, Quản đốc đầu tiên của phân xưởng, nhớ lại: “Chúng tôi ôm nhau vui mừng vì từ giờ học sinh Việt Nam không phải viết trên quyển vở giấy than, nhòe mực nữa”.

Vở đẹp, trẻ con mới thích học chữ

Thời điểm đó, học sinh trong nước vẫn quen dùng những “quyển vở 5 hào 2” làm từ giấy trắng Trung Quốc - giấy mỏng, dễ nhòe mực, thường được phụ huynh mua về, gập đôi khâu chỉ và dặn con cái sử dụng tiết kiệm. Sự xuất hiện của giấy Bãi Bằng đã góp phần thay đổi hoàn toàn tình hình, biến ước mơ của nhiều thế hệ học trò thành hiện thực.

Không chỉ đặt ra yêu cầu cao về chất lượng giấy, ban lãnh đạo nhà máy còn tìm kiếm hình ảnh đẹp để làm bìa vở, vì “vở đẹp, trẻ con mới thích học chữ”.

Ý tưởng đó đã trở thành hiện thực qua hình ảnh thân thuộc, đơn giản mà đầy cảm xúc - một cậu bé chăn trâu giữa đồng quê Việt Nam với logo GBB viết tắt cho Giấy Bãi Bằng. Với chất lượng giấy trắng, dày, dễ viết, không lem mực, cuốn vở nhanh chóng trở nên phổ biến trên cả nước. Đã có thời, khách hàng đến hiệu sách không nói “mua tập vở”, mà quen gọi “cho tôi một tập Bãi Bằng”.

Đến tháng 11/1982, toàn bộ các hạng mục cuối cùng được hoàn thiện, đưa Nhà máy Giấy Bãi Bằng trở thành một tổ hợp công nghiệp khép kín hiếm có thời bấy giờ. Không chỉ có vùng nguyên liệu, phân xưởng bột giấy, sản xuất giấy, điện, hóa chất, hơi…, nơi đây còn phát triển như một “thành phố công nhân” kiểu mẫu, với trường học, trạm xá, nhà văn hóa, sân vận động… phục vụ đời sống cán bộ, công nhân viên. Song song, một “làng Thụy Điển” trên đồi thông được xây dựng với hơn 100 biệt thự gỗ, bể bơi, quán bar, nhà hàng, là nơi sinh sống của hơn 400 chuyên gia và kỹ sư đến từ 25 quốc gia.

Trong thập niên 1990, đời sống công nhân Giấy Bãi Bằng nổi bật so với mặt bằng chung cả nước. Lương tháng trung bình đạt khoảng 4 chỉ vàng, mức cao nhất miền Bắc thời điểm đó. Có câu nói vui rằng, chỉ cần thấy ai lái xe đạp Mifa trên đất Phú Thọ thì gần như là công nhân của Giấy Bãi Bằng.

Đến giữa năm 1990, đội ngũ kỹ sư, công nhân Việt Nam đã tự chủ toàn bộ việc quản lý, vận hành Nhà máy Giấy Bãi Bằng. Nhà máy được chuyển về trực thuộc Bộ Công nghiệp nhẹ (tiền thân của Bộ Công Thương ngày nay) vào tháng 4/1993. Sản lượng nhà máy tăng dần qua các năm và vượt công suất thiết kế vào năm 1996. Năm 1998, Chính phủ Thuỵ Điển đánh giá: “Nhà máy Giấy Bãi Bằng là điển hình về sự hợp tác, phát triển và là công trình viện trợ ở nước ngoài thành công nhất của Thụy Điển”.

Năm 2005, theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ, Tổng công ty Giấy Việt Nam được hình thành trên cơ sở tổ chức lại Văn phòng Tổng công ty Giấy Việt Nam và Công ty Giấy Bãi Bằng. Trong suốt bốn thập kỷ, Công ty Giấy Bãi Bằng mà nay là Tổng công ty Giấy Việt Nam là trung tâm sản xuất bột giấy và giấy trong cả nước.

Triển lãm thành tựu phát triển ngành Công Thương với chủ đề "80 năm Ngành Công Thương lớn mạnh cùng đất nước" do Bộ Công Thương chủ trì, giao Tạp chí Công Thương thiết kế, thi công, vận hành thuộc khuôn khổ Triển lãm quốc gia “Rạng rỡ Việt Nam, 80 năm Hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc" nhân dịp Kỷ niệm 80 năm ngày Quốc khánh (02/9/1945 - 02/9/2025).

Gian triển lãm “80 năm Ngành Công Thương lớn mạnh cùng đất nước” đặt tại Sảnh 8 (Hall 8 - H8) của Nhà Triển lãm Kim Quy, thuộc chủ đề "Kiến tạo và phát triển", được chia ra làm 5 khu vực: Khu vực Khánh tiết; Khu vực Ngành Công Thương - 80 năm lịch sử hào hùng; Khu vực Ngành Công Thương - Thành tựu và dấu ấn; Khu vực Ngành Công Thương trong kỷ nguyên vươn mình của đất nước; Khu vực trải nghiệm và tương tác.

Triển lãm sẽ kéo dài đến hết ngày 15/9/2025.