Trong gần 4 năm qua, số DN và hộ kinh doanh cá thể mới thành lập đã tạo thêm gần 2 triệu chỗ làm việc mới. Hiện tổng số lao động làm việc tại khu vực kinh tế tư nhân và hộ kinh doanh cá thể lên tới 6 triệu người, chiếm 17% lực lượng lao động.
Luật DN về cơ bản đã tạo cho công dân quyền được tự do kinh doanh những ngành nghề mà luật pháp không cấm, huy động và phát huy nội lực vào xây dựng và phát triển kinh tế xã hội. Theo thống kê, tổng đầu tư của dân cư và DN trong tổng đầu tư toàn xã hội đã tăng từ 20% năm 2000 lên 27% năm 2003.
Tuy nhiên, quy mô về vốn của các doanh nghiệp còn nhỏ, nhiều chủ DN không có kinh nghiêm, không đủ trình độ quản lý, nhiều DN đã lợi dụng việc thông thoáng của Luật DN để lừa đảo, chiếm đoạt tiền của Nhà nước… bên cạnh đó, trên thực tế việc thi hành Luật DN hiện vẫn còn nhiều rào cản đối với DN sau đăng ký kinh doanh, nhất là trong việc huy động vốn và tiếp cận với mặt bằng kinh doanh, trong tính thuế và nộp thuế...
Những rào cản Luật Doanh nghiệp phát huy hiệu quả
Tại Hội nghị sơ kết 4 năm thực hịên Luật DN diễn ra tại Hà Nội (từ ngày 3-4/11/2003), Phó Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng khẳng định: “Bên cạnh những mặt được của Luật DN, chúng ta cũng phải nghiêm túc chỉ ra những hạn chế tồn tại, những thiếu sót của luật này”. Những thiếu sót của các cơ quan, cá nhân trong bộ máy chính quyền làm cản trở việc phát huy tác dụng của Luật DN đã được báo chí phát hiện. Những việc làm trái Luật DN của các cấp đã được phát hiện, công bố trên các phương tiện thông tin đại chúng và Chính phủ, Thủ tướng nhiều lần phê phán, chấn chỉnh, nhưng việc sửa chữa rất chậm và nhiều khi như Thủ tướng Chính phủ đã nói, “Rất sợ sự im lặng vô cảm”. Chính vì vậy, Thủ tướng đã trực tiếp chủ trì Hội nghị sơ kết 4 năm thực hiện Luật Doanh nghiệp (DN) và đã mở đầu Hội nghị bằng lời đề nghị thẳng thắn: “Tôi hy vọng hội nghị sẽ chỉ thẳng ra những gì đang cản trở hoạt động kinh doanh của DN. Cản trở ở trung ương là gì, ở địa phương là thế nào? Cấp nào sẽ giải quyết và sẽ phải giải quyết trong bao lâu...?". Và Thủ tướng yêu cầu: "Các đại biểu hãy đi thẳng vào vấn đề bức xúc nhất. Tôi sẽ lắng nghe tất cả để ngay sau hội nghị này, Chính phủ sẽ có cuộc họp đánh giá để rút kinh nghiệm, những gì phải điều chỉnh sẽ điều chỉnh ngay".
Từ thực tế hoạt động của nhiều DN, chưa kể đến những việc lớn như thuê đất, vay vốn ưu đãi, mà chỉ tính riêng việc hoàn tất thủ tục sau đăng ký thì DN cũng phải trải qua tới 8 bước, với hàng loạt giấy tờ rườm rà, trùng lặp và để lo cho đủ các thủ tục này thì DN phải mất tới 2 tháng.
Nhiều nơi để đăng ký kinh doanh, doanh nhân phải qua nhiều ”cửa” phiền phức và vừa tốn tiền, vừa mất thời gian, mất cơ hội kinh doanh.
Có những cấp hành chính đã đề ra những quy định rất bất hợp lý, như việc mua hoá đơn GTGT vừa qua…
Điều này khiến rất nhiều DN bức xúc nhưng không biết kêu ai và thậm chí kêu rồi nhưng vẫn chưa thấy được tháo gỡ.
Trong các kỳ họp Quốc hội, khi thảo luận về Luật Soanh nghiệp, nhiều đại biểu đề nghị, cần phải làm rõ thế nào là ngành nghề bị cấm và cần mở rộng cho các DN tư nhân tham gia vào các lĩnh vực mà bấy lâu nay gần như Nhà nước vẫn nắm độc quyền như điện nước, bưu chính, viễn thông. Luật DN đã cho phép các DN được phép KD tất cả những gì mà Nhà nước không cấm, nhưng thực tế lại không như thế. Đây là kết quả của việc chúng ta thường xây dựng và ban bố luật khung, trong khi đó, văn bản dưới luật lại ban hành chậm và do không thông qua Quốc hội, nên văn bản pháp luật mang nặng tính chủ quan của người và cơ quan ban hành. Đây là nguyên nhân chính gây nên tình trạng cán bộ lợi dụng làm những điều trái pháp lụât.
Những tác hại của rào cản
Như Thủ Tướng Phan Văn Khải đã phát biểu tại Hội nghị: "Nếu bộ máy công quyền và đội ngũ công chức phục vụ dân tốt hơn thì 5 tỉ ngoại tệ mà dân gửi vào ngân hàng có lẽ đã được bỏ ra làm ăn và giải quyết được biết bao việc làm. Được như vậy thì nền kinh tế đã phát triển với tốc độ cao hơn và hiệu quả hơn.
Nhiều người đã chứng minh, doanh nhân còn có khả năng tham gia phát triển kinh tế của đất nước nhiều hơn nữa, nếu như không có những rào cản. Thí dụ, về nhu cầu bức thiết của Hà Nội trong vấn đề giao thông qua sông Hồng, có người đã khẳng định trước Thủ tướng tại Hội nghị, nếu Chính phủ và TP.Hà Nội có cơ chế và tin tưởng vào DN tư nhân thì chắc chắn đến năm 2010, DN tư nhân đủ sức đứng ra làm 2-3 cây cầu bắc qua sông Hồng.
Sự yếu kém, bất cập của các cơ quan hành chính không chỉ gây khó khăn, phiền hà mà còn làm xói mòn lòng nhiệt tình đầu tư kinh doanh của các DN và làm giảm hiệu lực điều hành của Chính phủ.
Những nguyên nhân cản trở Luật DN.
1 - Trước hết, cơ quan ĐKKD của ta hiện nay manh mún về tổ chức, kém về mặt năng lực chuyên môn và yếu về quyền lực nhà nước. Chính Thủ tướng đã khuyên: “ Làm kinh doanh ở VN phải rất kiên nhẫn trong tình hình bộ máy hành chính chưa năng động, chưa thạo việc”.
2 - Hiện nay nhận thức về vai trò của DN tư nhân nơi này nơi khác vẫn còn chưa đúng đắn, còn nhiều bất cập, được thể hiện:
Thứ nhất, chủ trương chính sách thì đã rất rõ ràng nhưng khi xử lý, khi ban hành những quy định hướng dẫn dưới luật vẫn còn thiếu thống nhất, đây là hạn chế cơ bản, cản trở sự phát triển của DN.
Thứ hai là việc thể chế hoá để đưa những chủ trương nghị quyết của Đảng vào cuộc sống còn khá chậm và thiếu sự nhất quán. Đầu xuôi nhưng đuôi chưa lọt.
Thứ ba, thủ tục hành chính và năng lực phẩm chất của một bộ phận cán bộ công chức của chúng ta còn chưa đáp ứng được đòi hỏi của thực tế, thậm chí còn yếu kém, nhất là trong những lĩnh vực đất đai, vốn, thuế, thanh tra kiểm tra...
3 - Hiện nay, việc gian lận thuế của các DN đã được Thủ tướng khẳng định: “Nếu nói DN nghiệp gian lận thuế thì phải xem lại cán bộ thuế, cán bộ Hải quan nếu không tiếp tay thì làm sao DN gian lận được”. Điều khẳng định trên lại được chính người “trong cuộc” Phó Tổng Cục trưởng Tổng Cục Hải quan Nguyễn Ngọc Anh khẳng định tiếp một lần nữa, khi trả lời Thủ tướng: “DN không móc nối với Hải quan thì cán bộ Hải quan làm sao tiếp tay cho DN?”. Còn có những con người làm hại đất nước như trên thì Luật Doanh nghiệp cũng khó mà phát huy được tác dụng.
Những biện pháp khắc phục.
Biện pháp khắc phục đã được đưa ra nhiều, nhưng ở đây, chỉ nêu ra những biện pháp cơ bản nhất, nếu làm được, chắc chắn không chỉ Luật DN phát huy hiệu quả, mà còn tạo nên một xã hội tốt đẹp với nền kinh tế phát triển và công bằng.
Người nào để tồn tại và ra những văn bản pháp luật trái với Luật DN cần phải kiên quyết xử lý kể cả cán bộ cao cấp ở trung ương và địa phương. Chính phủ cần có những biện pháp cụ thể để thực hiện được vấn đề: "Người ký văn bản có nội dung sai trái với Luật Doanh nghiệp ngoài việc chịu trách nhiệm, còn phải ra quyết định kỷ luật thích đáng đối với những cán bộ đã tham mưu cho mình ban hành những văn bản đó", như Thủ tướng đã phát biểu tại bế mạc Hội nghị sơ kết 4 năm thi hành Luật Doanh nghiệp (chiều 4/11/2003).
Các cơ quan soạn thảo văn bản quy phạm pháp luật phải công tâm và cần phải lấy ý kiến tham gia của doanh nghiệp trước khi ban hành tránh hiện tượng: “đục nước cò mới béo”.
Kiên quyết thải hồi những cán bộ kém năng lực, thiếu tinh thần trách nhiệm, gây nhũng nhiễu, tiêu cực và phải bồi thường vật chất cho người bị hại. Đây chính là biện pháp khó khăn nhất và cũng là hiệu quả nhất.
