TÓM TẮT:
Bài báo đề cập đến thực trạng phát triển kinh tế số tại Việt Nam năm 2024, trong đó nhấn mạnh sự tăng trưởng mạnh mẽ của kinh tế số với tỷ trọng kinh tế số chiếm 18,3% GDP và tốc độ tăng trưởng trên 20% mỗi năm. Bên cạnh những thành tựu, bài viết cũng chỉ ra các thách thức như hệ thống pháp lý chưa đồng bộ, hạ tầng số cần được cải thiện, kỹ năng số của người dân chưa đồng đều và các vấn đề về an toàn thông tin. Để tiếp tục thúc đẩy kinh tế số, Việt Nam cần hoàn thiện thể chế, nâng cấp hạ tầng, phát triển nhân lực và đảm bảo an toàn không gian mạng.
Từ khóa: kinh tế số, thương mại điện tử, chuyển đổi số, hạ tầng số, nguồn nhân lực số.
1. Đặt vấn đề
Năm 2024, thực trạng kinh tế số Việt Nam được nhận định tiếp tục phát triển mạnh mẽ, đóng góp 18,3% vào GDP và duy trì tốc độ tăng trưởng trên 20% mỗi năm, cao gấp 3 lần tốc độ tăng trưởng GDP chung của cả nước. Thương mại điện tử bán lẻ đạt doanh thu 25 tỷ USD, tăng khoảng 20% so với năm trước, đưa Việt Nam vào top 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử hàng đầu thế giới. Việc ứng dụng công nghệ số còn tạo ra những mô hình kinh doanh mới, thúc đẩy hiệu quả và năng suất trong các ngành kinh tế truyền thống. Nhận thức được tầm quan trọng này, Việt Nam đã đề ra nhiều chiến lược và chính sách nhằm thúc đẩy kinh tế số, với mục tiêu đến năm 2025, kinh tế số sẽ chiếm 20% GDP và đến năm 2030 đạt 30% GDP. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt được việc phát triển kinh tế số vẫn tồn tại một số thách thức cần khắc phục sẽ được phân tích trong nội dung bài viết dưới đây.
2. Thực trạng phát triển kinh tế số tại Việt Nam năm 2024
Năm 2024, kinh tế số Việt Nam tiếp tục ghi nhận những bước tiến đáng kể, đóng góp quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Cụ thể như sau:
Về lĩnh vực thương mại điện tử
Thương mại điện tử tiếp tục là lĩnh vực nổi bật và đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế số của Việt Nam. Theo Báo cáo tổng kết công tác năm 2024 và triển khai nhiệm vụ năm 2025 của Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, doanh thu từ thương mại điện tử bán lẻ năm 2024 ước đạt 25 tỷ USD, tăng khoảng 20% so với năm 2023. Việt Nam cũng nằm trong nhóm 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử cao nhất thế giới.
Các nền tảng thương mại điện tử nội địa như Tiki, Sendo, Voso và Postmart ghi nhận mức tăng trưởng mạnh, cạnh tranh trực tiếp với các nền tảng nước ngoài như Shopee, Lazada và TikTok Shop. Đặc biệt, TikTok Shop đã bùng nổ tại Việt Nam, thu hút hàng triệu doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) tham gia kinh doanh trực tuyến. Lần đầu tiên, tỉ lệ truy cập các nền tảng số "Make in Vietnam" so với các nền tảng số nước ngoài vượt 20%, đạt 25,25% tăng 5,62% so với năm 2023. Với kết quả này, Việt Nam trở thành một trong số ít các quốc gia có số lượng người dùng nền tảng số nội địa ở mức cao. Nhiều nền tảng số nội địa trong lĩnh vực ngân hàng, mạng xã hội, truyền hình, truyền thông… ngày càng được người dùng yêu thích, lựa chọn thay thế các nền tảng số nước ngoài.
Xu hướng mua sắm trực tuyến kết hợp livestream (live commerce) tiếp tục phát triển mạnh mẽ. Theo Báo cáo của Nielsen IQ Việt Nam có tiêu đề "Xu hướng mua sắm tại Việt Nam 2024", hơn 60% người tiêu dùng Việt Nam từng mua hàng qua hình thức livestream trên các nền tảng mạng xã hội. Cùng với đó, việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn (Big Data) giúp cá nhân hóa trải nghiệm mua sắm, nâng cao tỷ lệ chuyển đổi và tối ưu hóa quy trình bán hàng trực tuyến.
Thanh toán không dùng tiền mặt trong thương mại điện tử cũng đạt bước tiến lớn. Theo Báo cáo Chỉ số Thương mại điện tử Việt Nam 2024 (EBI 2024) do Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM), trong ăm 2024, có hơn 75% giao dịch trên các sàn thương mại điện tử được thực hiện qua phương thức thanh toán số, giảm sự phụ thuộc vào tiền mặt, góp phần thúc đẩy nền kinh tế không tiền mặt mà Chính phủ đang hướng tới.
Về lĩnh vực ngân hàng và tài chính số
Ngành Ngân hàng là một trong những lĩnh vực tiên phong trong chuyển đổi số tại Việt Nam. Theo Ngân hàng Nhà nước tại Hội nghị chuyên đề công tác thanh toán, 90% giao dịch ngân hàng tại Việt Nam đã diễn ra trên môi trường số, với sự phát triển mạnh mẽ của các ứng dụng ngân hàng số như VietinBank iPay, BIDV SmartBanking, Techcombank Mobile, MB Bank và TPBank LiveBank.
Hơn 70 ngân hàng và tổ chức tài chính đã triển khai ứng dụng eKYC (Electronic Know Your Customer), giúp người dùng mở tài khoản trực tuyến mà không cần đến quầy giao dịch. Nhờ đó, số lượng tài khoản ngân hàng số tăng mạnh, với hơn 80 triệu tài khoản thanh toán trực tuyến được kích hoạt trong năm 2024.
Ví điện tử và thanh toán di động cũng phát triển mạnh mẽ. Các ví điện tử như MoMo, ZaloPay, ShopeePay, VNPay ngày càng được sử dụng phổ biến trong các giao dịch mua sắm hàng ngày. Số lượng giao dịch qua ví điện tử tăng 35% so với năm 2023, đạt tổng giá trị giao dịch hơn 60 tỷ USD.
Bên cạnh đó, các công ty tài chính công nghệ (FinTech) đã góp phần thúc đẩy dịch vụ tài chính phi truyền thống như cho vay ngang hàng (P2P Lending), bảo hiểm số (InsurTech) và đầu tư trực tuyến. Việc ứng dụng AI và dữ liệu lớn giúp các tổ chức tài chính đánh giá tín dụng cá nhân chính xác hơn, từ đó mở rộng tiếp cận tài chính đến nhiều đối tượng khách hàng hơn.
Về lĩnh vực hành chính công và chính phủ số
Việt Nam đã có những bước tiến lớn trong xây dựng Chính phủ điện tử hướng tới Chính phủ số. Hệ thống Cổng Dịch vụ công Quốc gia tiếp tục mở rộng, với hơn 4.000 dịch vụ công trực tuyến mức độ 4 (mức cao nhất), giúp người dân và doanh nghiệp thực hiện các thủ tục hành chính trực tuyến dễ dàng hơn. Tỉ lệ hồ sơ trực tuyến của cả nước đạt 45%, tăng 2,5 lần so với năm 2023. Cổng Dịch vụ công quốc gia tiếp tục phát huy hiệu quả với 4.475 thủ tục được tích hợp (70,8% tổng số thủ tục hành chính). Từ tháng 7/2024 dùng VNeID để đăng nhập, sử dụng dịch vụ công trực tuyến (khoảng 425.000 lượt/ngày), số lượng tài khoản VNeID đã kích hoạt trên 55,25 triệu, vượt mục tiêu 40 triệu tài khoản người dùng theo đúng mục tiêu đặt ra trong thực hiện Đề án số 06/QĐ-TTg về “Phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022-2025, tầm nhìn đến năm 2030” (gọi tắt là Đề án 06/CP). đã tạo thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp.
Về lĩnh vực y tế
Lĩnh vực y tế cũng có những bước tiến lớn trong ứng dụng công nghệ số. Tại Hội nghị Tổng kết công tác năm 2024 và triển khai nhiệm vụ năm 2025, bộ Y tế cho biết hơn 90% cơ sở khám chữa bệnh đã triển khai bệnh án điện tử, giúp tối ưu hóa việc lưu trữ và truy xuất thông tin bệnh nhân. Sổ sức khỏe điện tử đã được hơn 90% người tham gia bảo hiểm y tế kích hoạt, giúp người dân dễ dàng theo dõi lịch sử khám chữa bệnh và kết quả xét nghiệm trực tuyến. Việc triển khai telemedicine (khám bệnh từ xa) cũng giúp mở rộng khả năng tiếp cận dịch vụ y tế chất lượng cao, đặc biệt tại vùng sâu, vùng xa. Thanh toán không dùng tiền mặt trong y tế đạt tỷ lệ hơn 85%, giúp giảm tải áp lực cho bệnh viện và tạo thuận tiện cho bệnh nhân. Một số bệnh viện lớn đã triển khai trí tuệ nhân tạo (AI) trong chẩn đoán hình ảnh y khoa, giúp nâng cao độ chính xác và giảm thiểu sai sót.
Về lĩnh vực giáo dục số
Hệ thống giáo dục Việt Nam đang dần chuyển đổi sang mô hình giáo dục số, với sự phát triển mạnh mẽ của học tập trực tuyến (e-learning) và các nền tảng EdTech. Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo, 100% học sinh, sinh viên đã có hồ sơ học tập số, giúp quản lý và theo dõi quá trình học tập hiệu quả hơn. Các nền tảng học trực tuyến như Hocmai, Topica, Kyna, Edumall đã mở rộng quy mô, cung cấp hàng ngàn khóa học trực tuyến chất lượng cao. Hơn 5 triệu người Việt Nam đã tham gia các khóa học trực tuyến trong năm 2024, cho thấy xu hướng tự học và đào tạo từ xa ngày càng phổ biến. Việc ứng dụng AI trong giáo dục cũng giúp cá nhân hóa lộ trình học tập, hỗ trợ giáo viên đánh giá năng lực học sinh tốt hơn. Bên cạnh đó, công nghệ thực tế ảo (VR) và thực tế tăng cường (AR) đã bắt đầu được áp dụng trong giảng dạy, giúp học sinh tiếp cận kiến thức trực quan hơn.
Về lĩnh vực công nghiệp và sản xuất thông minh
Lĩnh vực sản xuất tại Việt Nam đang dần ứng dụng công nghiệp 4.0, với sự gia tăng đầu tư vào tự động hóa, robot, AI, dữ liệu lớn và IoT. Nhiều nhà máy đã triển khai hệ thống sản xuất thông minh (Smart Factory), giúp tăng năng suất, giảm chi phí và nâng cao chất lượng sản phẩm. Các doanh nghiệp công nghệ lớn như Vingroup, Viettel, FPT, CMC đang đầu tư mạnh vào nghiên cứu và phát triển (R&D) nhằm thúc đẩy các công nghệ Made in Vietnam. Việt Nam cũng đã trở thành trung tâm sản xuất và lắp ráp quan trọng của các tập đoàn công nghệ lớn như Samsung, Intel, LG, Foxconn.
Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt được, kinh tế số Việt Nam vẫn đối mặt với một số thách thức. Đó là vấn đề thể chế và chính sách khi thiếu các quy định pháp luật đồng bộ hỗ trợ cho các mô hình kinh doanh mới trong kinh tế số. Việc sửa đổi, bổ sung thể chế liên quan đến các hoạt động khởi nghiệp sáng tạo, đầu tư, kinh doanh trong môi trường kinh tế số còn chậm.
Mặc dù hạ tầng số đã được cải thiện, nhưng vẫn cần nâng cấp mạng 4G, đẩy nhanh tiến độ phát triển mạng 5G và đảm bảo doanh nghiệp, người dân tiếp cận với internet tốc độ cao. Bên cạnh đó, nguồn nhân lực với kỹ năng số của người dân chưa đồng đều, đặc biệt là ở các vùng nông thôn, miền núi. Nhân lực chuyên trách về công nghệ thông tin, công nghệ số trong các cơ quan, tổ chức còn thiếu và chưa đồng đều.
3. Giải pháp khắc phục những hạn chế trong phát triển kinh tế số tại Việt Nam
Để thúc đẩy phát triển kinh tế số tại Việt Nam và khắc phục các hạn chế về hạ tầng, thể chế chính sách và nhân lực, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp. Trước hết, về hạ tầng số, cần đẩy nhanh quá trình nâng cấp và mở rộng mạng lưới viễn thông, đặc biệt là triển khai mạng 5G trên toàn quốc, đảm bảo tốc độ kết nối internet ổn định và chi phí hợp lý cho người dân và doanh nghiệp. Đồng thời, việc đầu tư phát triển trung tâm dữ liệu, điện toán đám mây và tăng cường bảo mật an ninh mạng là yếu tố then chốt để đảm bảo môi trường kinh doanh số an toàn và hiệu quả.
Về thể chế chính sách, cần hoàn thiện khung pháp lý phù hợp với nền kinh tế số, bao gồm các quy định về giao dịch điện tử, bảo vệ dữ liệu cá nhân, thuế thương mại điện tử và thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt. Việc sửa đổi và cập nhật các chính sách nhằm hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp số, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, cũng là một trong những yếu tố quan trọng giúp nền kinh tế số phát triển bền vững. Ngoài ra, cần có cơ chế khuyến khích doanh nghiệp ứng dụng công nghệ số vào hoạt động sản xuất và quản trị, tạo môi trường pháp lý thuận lợi cho đổi mới sáng tạo.
Cuối cùng, về phát triển nhân lực số, cần đẩy mạnh các chương trình đào tạo kỹ năng số cho lực lượng lao động, bao gồm cả người lao động trong khu vực công và tư nhân. Hệ thống giáo dục cần cập nhật chương trình giảng dạy về công nghệ số, dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo, an toàn thông tin để đáp ứng nhu cầu nhân lực của nền kinh tế số. Đồng thời, Chính phủ cần có chính sách thu hút nhân tài công nghệ cao từ trong và ngoài nước, thúc đẩy hợp tác giữa doanh nghiệp, viện nghiên cứu và trường đại học nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và phát triển nguồn nhân lực số chất lượng cao. Những giải pháp này sẽ giúp Việt Nam tận dụng tối đa tiềm năng của kinh tế số và đạt được mục tiêu đóng góp 30% GDP vào năm 2030.
4. Kết luận
Sự phát triển của kinh tế số tại Việt Nam trong năm 2024 đã đạt được nhiều thành tựu ấn tượng trên các lĩnh vực thương mại điện tử, tài chính, hành chính công, y tế, giáo dục và sản xuất. Tuy nhiên, để tiếp tục duy trì đà tăng trưởng, Việt Nam cần tiếp tục hoàn thiện thể chế, nâng cấp hạ tầng số, phát triển nhân lực công nghệ và đảm bảo an toàn không gian mạng. Đây sẽ là nền tảng quan trọng để đạt mục tiêu kinh tế số chiếm 30% GDP vào năm 2030.
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
- Mạnh Tuyền (2024), Tỷ lệ số hóa hồ sơ, kết quả giải quyết thủ tục hành chính tại các bộ, ngành đạt 60,69%, truy cập tại https://tcnn.vn/news/detail/67170/Ty-le-so-hoa-ho-so-ket-qua-giai-quyet-thu-tuc-hanh-chinh-tai-cac-bo-nganh-dat-6069.html
- Bộ Y tế (2024), Hội nghị Tổng kết công tác năm 2024 và triển khai nhiệm vụ năm 2025.
- Ủy ban Quốc gia về chuyển đổi số (2025), Phiên họp lần thứ 10 tổng kết hoạt động của Ủy ban và Đề án 06 về phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia năm 2024, phương hướng, nhiệm vụ trọng tâm năm 2025.
- Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (2024), Báo cáo tổng kết công tác năm 2024 và triển khai nhiệm vụ năm 2025.
- Nielsen IQ Việt Nam (2024), Báo cáo Xu hướng mua sắm tại Việt Nam 2024.
- Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM) (2024), Báo cáo Chỉ số Thương mại điện tử Việt Nam 2024 (EBI 2024).
Promoting Vietnam’s digital economy
Ly Thi Thuy1
Luu Thi Hoan2
1Faculty of Finance, Banking and Insurance, University of Economics - Technology for Industries
2Faculty of Accounting and Auditing, University of Economics - Technology for Industries
Abstract:
This study examines the development of Vietnam's digital economy in 2024, highlighting its rapid growth, with the sector contributing 18.3% of GDP and maintaining an annual growth rate of over 20%. Despite these achievements, challenges remain, including an unsynchronized legal framework, underdeveloped digital infrastructure, disparities in digital skills, and cybersecurity concerns. To sustain and accelerate digital economic growth, Vietnam must focus on institutional reforms, infrastructure upgrades, human resource development, and enhanced cybersecurity measures.
Keywords: digital economy, e-commerce, digital transformation, digital infrastructure, digital human resources.
[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, Số 6 tháng 2 năm 2025]
