TÓM TẮT:
Ngành Ngân hàng đã trải qua một sự chuyển đổi sâu sắc trong những năm gần đây, được thúc đẩy bởi những tiến bộ nhanh chóng trong công nghệ. Từ thanh toán kỹ thuật số đến công nghệ blockchain, công nghệ đã cách mạng hóa cách các tổ chức tài chính hoạt động và phục vụ khách hàng của họ. Bài viết tập trung phân tích thực trạng đầu tư cho công nghệ và ảnh hưởng của công nghệ tới sự biến đổi cơ bản ngành Ngân hàng, định hình lại cách các tổ chức tài chính hoạt động, tương tác với khách hàng và quản lý rủi ro, từ đó chỉ ra các vấn đề cần lưu ý về đầu tư công nghệ tại các ngân hàng thương mại Việt Nam.
Từ khóa: công nghệ, ngân hàng, Fintech, hoạt động ngân hàng.
1. Xu hướng công nghệ trong lĩnh vực tài chính ngân hàng
1.1. Chuyển đổi số
Một trong những xu hướng quan trọng nhất của công nghệ đối với ngành ngân hàng là sự chuyển dịch sang số hóa. Với sự ra đời của ngân hàng trực tuyến và di động, khách hàng hiện có thể truy cập vào nhiều dịch vụ ngân hàng khác nhau từ sự tiện lợi của điện thoại thông minh hoặc máy tính của họ. Sự chuyển đổi số này không chỉ cải thiện hiệu quả và tốc độ hoạt động của ngân hàng, mà còn nâng cao trải nghiệm chung của khách hàng.
1.2. Sự xuất hiện của công nghệ tài chính (Fintech)
Sự trỗi dậy của các công ty khởi nghiệp công nghệ tài chính đã làm gián đoạn bối cảnh ngân hàng truyền thống, cung cấp các giải pháp sáng tạo trong các lĩnh vực như cho vay ngang hàng, dịch vụ tư vấn tự động và ví kỹ thuật số. Các công ty công nghệ tài chính này tận dụng công nghệ để hợp lý hóa quy trình, giảm chi phí và cung cấp các dịch vụ tài chính được cá nhân hóa cho khách hàng. Do đó, các ngân hàng truyền thống đang phải đối mặt với sự cạnh tranh ngày càng tăng và buộc phải đổi mới và thích nghi để duy trì sự phù hợp trong thời đại kỹ thuật số.
1.3. Phân tích dữ liệu và AI
Khoa học dữ liệu và trí tuệ nhân tạo (AI) đã trở thành những công cụ không thể thiếu đối với các ngân hàng trong việc phân tích hành vi của khách hàng, phát hiện gian lận và đưa ra quyết định dựa trên dữ liệu. Các trường cao đẳng cung cấp bằng sau đại học về Khoa học dữ liệu đang đi đầu trong việc giảng dạy các công nghệ tiên tiến này cho các nhà khoa học dữ liệu tương lai làm việc trong lĩnh vực ngân hàng. Bằng cách khai thác sức mạnh của phân tích dữ liệu và AI, các ngân hàng có thể có được những hiểu biết có giá trị về sở thích của khách hàng, xác định các mô hình và dự đoán xu hướng thị trường, cho phép họ cung cấp các sản phẩm và dịch vụ phù hợp.
1.4. Blockchain và tiền điện tử
Công nghệ chuỗi khối, được biết đến nhiều nhất với các loại tiền điện tử như Bitcoin, hợp đồng thông minh… có tiềm năng cách mạng hóa các hoạt động ngân hàng. Chuỗi khối cung cấp khả năng lưu trữ hồ sơ an toàn và minh bạch, giảm rủi ro gian lận và nâng cao hiệu quả của các giao dịch. Hơn nữa, tiền điện tử đã trở nên phổ biến như các hình thức tiền kỹ thuật số thay thế, cung cấp các khoản thanh toán xuyên biên giới nhanh hơn và rẻ hơn. Các trường cao đẳng đang trang bị cho sinh viên kiến thức và kỹ năng để hiểu và tận dụng công nghệ chuỗi khối trong lĩnh vực ngân hàng.
2. Thực trạng đầu tư cho công nghệ của các ngân hàng thương mại Việt Nam thời gian qua
Theo báo cáo của NHNN, trong 6 tháng đầu năm 2024, giao dịch thanh toán không dùng tiền mặt đạt 7,83 tỷ giao dịch, với giá trị đạt 134,9 triệu tỷ đồng (tăng 58,23% về số lượng và 35,01% về giá trị) so với cùng kỳ năm 2023. Lượng thanh toán thông qua POS, mã QR, internet và Mobile Banking tăng cả về giá trị lẫn số lượng. Trong khi đó, lượng rút tiền mặt qua ATM giảm khoảng 6,3%. Chuyển đổi số có thể giúp hạn chế sử dụng tiền mặt và thúc đẩy về thanh toán một cách nhanh nhất, tiện lợi nhất. Tại Việt Nam có khoảng 40 ngân hàng đã mở tài khoản thanh toán cho khách hàng với khoảng 11 triệu tài khoản thông qua phương thức eKYC; khoảng 20 ngân hàng mở tài khoản thanh toán thẻ đối với khách hàng thông qua eKYC với số lượng 10,8 triệu. Đây là một trong những kết quả tích cực trong lĩnh vực thanh toán thẻ.
Tính đến tháng 12/2023, các ngân hàng thương mại đã đầu tư khoảng 15.000 tỷ đồng cho công cuộc chuyển đổi số. Việt Nam đang đứng trước những cơ hội lớn trong công cuộc chuyển đổi số với hơn 50% dân số sở hữu hơn 130 triệu thuê bao di động, dân số dưới tuổi 35 chiếm hơn 50%, thuê bao Internet khoảng 67%, thời gian sử dụng điện thoại thông minh trung bình của người Việt Nam là 2 giờ/ngày; tăng trưởng thương mại điện tử đạt tốc độ 30%/năm. Nền tảng này đã tạo nên những tiền đề cho việc ứng dụng công nghệ số vào các hoạt động, dịch vụ cũng như quản lý của ngành Ngân hàng nói riêng và của các ngành nghề khác trong nền kinh tế nói chung. Minh họa tiêu biểu cho việc ứng dụng công nghệ số vào hoạt động của ngành Ngân hàng, như: Vietcombank ra mắt ứng dụng ngân hàng số Digibank; VietinBank có kế hoạch xây dựng ứng dụng "chatbot" (robot tự động nói chuyện, tương tác với khách hàng) “đa nhiệm” hơn. VietinBank trang bị camera nhận diện, thu thập thông tin, kết hợp với ứng dụng trí tuệ nhân tạo đã giúp rút ngắn thời gian giao dịch, tăng trải nghiệm cho khách hàng. TPBank có hệ thống ngân hàng tự động (LiveBank), các ngân hàng MB, Việt Á, Nam Á,... ứng dụng trí tuệ nhân tạo, công nghệ học máy, ChatBot,... vào hoạt động hỗ trợ giao dịch, tư vấn khách hàng 24/7.
Quá trình chuyển đổi số trong lĩnh vực ngân hàng diễn ra vô cùng mạnh mẽ, từ mô hình ngân hàng truyền thống ban đầu, trên thế giới đã trải qua các bước tiến đến ngân hàng số (số hóa các quy trình và hành trình khách hàng); ngân hàng mở và hơn nữa (ngân hàng như một dịch vụ); tài chính phi tập trung - decentralised finance (ứng dụng công nghệ Blockchain). Hiện nay, thế giới đang bắt đầu tham gia hình thành ngân hàng Metaverse - Metaverse Banking hay còn gọi là “ngân hàng vũ trụ kỹ thuật số”, là thế hệ tiếp theo của internet, kết hợp thế giới vật lý và thế giới kỹ thuật số. (Hình 1)
Theo Jack Henry trong nghiên cứu về Bank and Credit Union CEOs Reveal Top Priorities in Annual Survey, trong năm 2024 và 2025 ước tính có đến 80% các tổ chức tài chính trên thế giới có kế hoạch tăng chi tiêu cho công nghệ trong hai năm tới để thúc đẩy mọi hoạt động trở nên tối ưu hơn. Ba khoản đầu tư công nghệ hàng đầu mà các ngân hàng tập trung, đó là: ngân hàng số, phân tích dữ liệu và phát hiện/giảm thiểu gian lận. Ngoài ra, 92% các tổ chức tài chính có kế hoạch sẽ áp dụng công nghệ tài chính vào trải nghiệm ngân hàng số để nâng cao trải nghiệm khách hàng và hoàn thiện các mục tiêu kinh doanh của mình. Các kế hoạch hướng đến áp dụng công nghệ tài chính thanh toán với các ngân hàng, đặc biệt trong việc hỗ trợ về dịch vụ cho doanh nghiệp vừa và nhỏ cũng như về quản lý kho bạc.
3. Tác động của công nghệ đến hoạt động kinh doanh ngân hàng và những vấn đề đặt ra
3.1. Tác động của công nghệ đến hoạt động kinh doanh ngân hàng
Việc ứng dụng công nghệ có tác động tích cực thúc đẩy hoạt động đa dạng hóa trong kinh doanh ngân hàng. Công nghệ đã tạo ra nhiều lợi ích giúp ngân hàng tiếp cận cơ hội phát triển sản phẩm, dịch vụ điện tử hiện đại. Đây cũng chính là xu thế chung của ngành tài chính ngân hàng nói riêng và nền kinh tế nói chung trong thời đại 4.0. Đa dạng hóa ngân hàng còn chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố khác bao gồm: tổng tài sản, tốc độ tăng trưởng tài sản và hoạt động cho vay ngân hàng theo nhiều hướng khác nhau. Do đó, để nâng cao hiệu quả đa dạng hóa kinh doanh, cần chú trọng đến các yếu tố này bên cạnh công nghệ nhằm hướng đến chiến lược đa dạng hóa tối ưu nhất.
Kỷ nguyên số đã mở ra vô số lợi ích và xu hướng trong ngành ngân hàng, cách mạng hóa các hoạt động ngân hàng truyền thống và nâng cao hiệu quả chung cũng như trải nghiệm của khách hàng (Ramdani, Rothwell & Boukrami, 2020; Dudin, Shkodinskii & Usmanov, 2021;Martino, 2021). Một xu hướng nổi bật là sự gia tăng của các kênh ngân hàng kỹ thuật số, mang đến cho khách hàng sự tiện lợi và khả năng tiếp cận chưa từng có đối với các dịch vụ tài chính. Như Kaur và cộng sự đã lưu ý. Việc áp dụng các kênh ngân hàng số đang ngày càng được ưa chuộng, đặc biệt là ở các nền kinh tế mới nổi, được thúc đẩy bởi các yếu tố như sự mở rộng của cơ sở hạ tầng internet và sự gia tăng của các thiết bị di động. Hơn nữa, chuyển đổi số đã cho phép các ngân hàng hợp lý hóa hoạt động, giảm chi phí và cải thiện việc cung cấp dịch vụ thông qua việc tích hợp các công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo và máy học (Rodrigues, Ferreira, Teixeira & Zopounidis, 2022). Ngoài ra, sự ra đời của các công ty Fintech đã thúc đẩy sự đổi mới trong lĩnh vực ngân hàng, thúc đẩy cạnh tranh, thúc đẩy các công ty đương nhiệm thích ứng và đổi mới để đáp ứng nhu cầu ngày càng thay đổi của khách hàng (Kadyan, Bhasin & Sharma, 2022).
Hơn nữa, kỷ nguyên số đã chứng kiến sự thay đổi mô hình theo hướng lấy khách hàng làm trung tâm, với các ngân hàng ngày càng tập trung vào việc cung cấp trải nghiệm được cá nhân hóa và liền mạch trên các điểm tiếp xúc kỹ thuật số. Như Chauhan và cộng sự đã giải thích. Theo Chauhan, Akhtar và Gupta, (2022), trải nghiệm của khách hàng đã trở thành một yếu tố khác biệt chiến lược đối với các ngân hàng, đòi hỏi phải áp dụng các giao diện thân thiện với người dùng, phân tích dự đoán và công cụ đề xuất do AI điều khiển để đáp ứng sở thích cá nhân và dự đoán nhu cầu của khách hàng. Hơn nữa, sự hội tụ của ngân hàng số với các công nghệ mới nổi như blockchain và Internet vạn vật (IoT) dự kiến sẽ mở ra những khả năng mới trong các lĩnh vực như thanh toán, xác minh danh tính và quản lý rủi ro (Indriasari, Prabowo, Nhà tù Lumban & Purwandari, 2022). Những xu hướng này cùng nhấn mạnh đến tác động chuyển đổi của số hóa đối với ngành ngân hàng, hứa hẹn nâng cao hiệu quả, tính linh hoạt và lấy khách hàng làm trung tâm trong việc theo đuổi tăng trưởng bền vững và khả năng cạnh tranh.
Bên cạnh lợi ích của phát triển công nghệ, các ngân hàng cũng cần chú ý tới một số thách thức bao gồm (1) thách thức về an ninh mạng: trong khi công nghệ mang lại nhiều lợi ích cho ngành ngân hàng, song cũng đặt ra những thách thức mới, đặc biệt là trong lĩnh vực an ninh mạng. Với sự gia tăng của các mối đe dọa mạng như tin tặc, lừa đảo và tấn công bằng phần mềm tống tiền, các ngân hàng phải đầu tư vào các biện pháp an ninh mạng mạnh mẽ để bảo vệ dữ liệu khách hàng và bảo vệ hệ thống của họ. Các trường cao đẳng cung cấp bằng sau đại học về Khoa học dữ liệu nhấn mạnh tầm quan trọng của nhận thức và sự chuẩn bị về an ninh mạng, đào tạo sinh viên phát hiện và giảm thiểu các mối đe dọa mạng trong ngành ngân hàng. (2) Tuân thủ quy định: khi công nghệ tiếp tục định hình lại bối cảnh ngân hàng, các cơ quan quản lý đang vật lộn với nhu cầu cân bằng giữa đổi mới và tuân thủ quy định. Các công nghệ mới như AI và blockchain đặt ra các vấn đề pháp lý phức tạp liên quan đến quyền riêng tư, bảo mật và minh bạch dữ liệu. Các trường cao đẳng đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục các chuyên gia ngân hàng tương lai về khuôn khổ pháp lý và các yêu cầu tuân thủ, đảm bảo rằng các ngân hàng tuân thủ các tiêu chuẩn pháp lý và đạo đức trong khi áp dụng đổi mới.
3.2. Những vấn đề đặt ra với các ngân hàng thương mại Việt Nam
Lĩnh vực ngân hàng Việt Nam có nhiều lợi thế phát triển công nghệ, nhưng cũng phải đối diện với không ít khó khăn.
Thứ nhất, hành lang pháp lý chưa thực sự đầy đủ, chính xác, nhất là đối với những công nghệ mới. Thời gian cập nhật, sửa đổi, bổ sung pháp lý còn chậm so với tốc độ phát triển nhanh của công nghệ. Trong thực tế, phát triển lĩnh vực ngân hàng cũng còn gặp phải một số rào cản, chẳng hạn như: vấn đề công nghệ chờ các quy định pháp luật và những hướng dẫn thực thi; hóa đơn điện tử, chữ ký điện tử, chứng từ điện tử… vẫn còn nhiều rào cản về mặt pháp lý.
Thứ hai, cơ sở hạ tầng công nghệ của Việt Nam chưa đáp ứng yêu cầu của sự phát triển công nghệ cao, đặc biệt là công nghệ bảo mật với một lĩnh vực có tầm ảnh hưởng rộng và mang tính chất nhạy cảm với an ninh tiền tệ như ngành ngân hàng.
Thứ ba, những khó khăn về chất lượng nguồn nhân lực. Những giải pháp mới đòi hỏi phải có đội ngũ nhân lực trình độ cao đáp ứng yêu cầu kỹ thuật để các giải pháp hiệu quả bởi vì công nghệ không chỉ là công cụ, còn phải đi cùng với nghiệp vụ để tạo ra các ứng dụng cụ thể phục vụ ngân hàng, bao gồm đào tạo cán bộ, nhân viên thông thạo thuần thục với các nghiệp vụ, kể cả nhân viên bảo trì và vận hành hệ thống mạng, chuyên gia công nghệ thông tin của ngân hàng, đến các cấp quản lý và các chốt kiểm soát nội bộ trong ngân hàng, đến nhân viên tác nghiệp trong các bộ phận nghiệp vụ; đồng thời ban hành các quy trình tác nghiệp nội bộ của ngân hàng.
Thứ tư, ý thức của người tiêu dùng sản phẩm Fintech còn hạn chế, đôi khi tạo ra những “lỗ hổng bảo mật”. Người dân chưa có ý thức trong việc bảo mật những thông tin cá nhân, điều này làm gia tăng nguy cơ rủi ro, ảnh hưởng đến người tiêu dùng cũng như các tổ chức tài chính.
Thứ năm, sự xuất hiện của các công ty công nghệ tài chính (Fintech) trên thị trường đã làm thay đổi toàn bộ ngành dịch vụ tài chính, thúc đẩy phát triển các kênh phân phối sản phẩm, dịch vụ ngân hàng truyền thống, mở rộng giao dịch trực tuyến thông qua Internet Banking, Mobile Banking, mạng xã hội, ngân hàng không giấy, điều này đặt ra câu hỏi, Fintech có phải là đối tác hay đối thủ của các ngân hàng thương mại.
4. Kết luận
Chuyển đổi số ngày nay đã trở thành xu thế tất yếu, nằm trong ưu tiên phát triển của hầu hết các quốc gia trên thế giới. Tại Việt Nam, chuyển đổi số được xem là một trong những trụ cột chính trong Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2021-2030 của Đại hội XIII. Trong đó, chuyển đổi số ngành Ngân hàng được xác định là một trong 8 lĩnh vực cần ưu tiên theo Quyết định số 749/QĐ-TTg (2020) của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình "Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030". Trong thời gian qua, ngành Ngân hàng đã thực hiện chuyển đổi số nhanh và mạnh nhất tại Việt Nam, tuy nhiên vẫn cần tăng tốc độ chuyển đổi số hơn nữa so với các ngân hàng trên thế giới. Điều này đòi hỏi các ngân hàng cần có sự quan tâm đầu tư thích đáng để đáp ứng những yêu cầu mới của xu thế chung hiện nay của toàn cầu.
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
1. Cấn Văn Lực và nhóm chuyên gia, (2023). Chuyển đổi số ngành ngân hàng Việt Nam: Cơ hội, thực trạng và giải pháp, Tạp chí Thị trường Tài chính Tiền tệ, số 3+4/2023. Truy cập tại https://thitruongtaichinhtiente.vn/chuyen-doi-so-nganh-ngan-hang-viet-nam-co-hoi-thuc-trang-va-giai-phap-52299.html
2. B. Ramdani, B. Rothwell, E. Boukrami, (2020). Open banking: The emergence of new digital business models, International Journal of Innovation and Technology Management , p. 17, 10.1142/S0219877020500339
3. M.N. Dudin, S.V. Shkodinskii, D.I Usmanov, (2021). Key trends and regulations of the development of digital business models of banking services in industry 4.0 Finance: Theory and Practice, 25 , pp. 59-78, 10.26794/2587-5671-2021-25-5-59-78.
4. A.R.D. Rodrigues, F.A.F. Ferreira, F.J.C.S.N. Teixeira, C. Zopounidis, (2022). Artificial intelligence, digital transformation and cybersecurity in the banking sector: A multi-stakeholder cognition-driven framework, Research in International Business and Finance, 60 , 10.1016/j.ribaf.2022.101616.
5. Kadyan, Bhasin and Sharma, (2022). S. Kadyan, N.K. Bhasin, M. Sharma, Fintech: Review of theoretical perspectives and exploring challenges to trust building and retention in improving online digital bank marketing, Transnational Marketing Journal, 10 (2022), pp. 579-592, 10.33182/tmj.v10i3.2295
6. Chauhan, Akhtar and Gupta, (2022). S. Chauhan, A. Akhtar, A. Gupta, Customer experience in digital banking: A review and future research directions, International Journal of Quality and Service Sciences, 14 (2022), pp. 311-348, 10.1108/IJQSS-02-2021-0027.
7. E. Indriasari, H. Prabowo, F. Lumban Gaol, B. Purwandari, (2022). Intelligent digital banking technology and architecture, International Journal of Interactive Mobile Technologies (iJIM), 16 pp. 98-117, 10.3991/ijim.v16i19.30993
8. Jack Henry, (2024). Strategy Benchmark offers insights into concerns, opportunities, and technology priorities, Bank and Credit Union CEOs Reveal Top Priorities in Annual Survey.
Impact of technology on banking operations - Current status and issues
Duong Thanh Binh
Faculty of Finance, Banking, and Insurance
University of Economic and Technical Industries
Abstract:
The banking industry has experienced significant transformation in recent years, driven by rapid technological advancements. Innovations such as digital payments and blockchain have revolutionized how financial institutions operate, interact with customers, and manage risks. This article analyzes the current state of technology investment and its impact on key transformations in the banking sector, highlighting how technology reshapes operations, customer engagement, and risk management. Based on these insights, the study identifies critical considerations for technology investment in Vietnamese commercial banks, providing guidance for strategic decision-making in the evolving financial landscape.
Keywords: technology, banking, fintech, banking operations.
[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, Số 22 tháng 10 năm 2024]
