Giá dầu thô sụp đổ
Kết thúc tuần giao dịch cuối cùng của quý 1/2020 (23 – 26/3/2020), giá dầu thô tiếp tục giảm mạnh bất chấp hàng loạt các biện pháp cứu trợ kinh tế khổng lồ được nhiều quốc gia tuyên bố tung ra trong tuần; đánh dấu mạch giảm giá kéo dài sang tuần thứ năm liên tiếp.
Với mức giá hiện đạt khoảng 25 USD/thùng với giá dầu thô Brent và khoảng 21 USD/thùng với giá dầu thô ngọt nhẹ Texas (WTI) trên thị trường tương lai, giá dầu thô đã “bốc hơi” gần 75% giá kể từ đầu năm.
Thị trường dầu mỏ hiện rơi vào tình huống chưa bao giờ xảy ra trong lịch sử, chịu áp lực kép từ cú sốc cầu - nhu cầu sử dụng dầu thô sụt giảm mạnh vì đại dịch Covid-19 và cú sốc cung – nguồn cung dầu thô giá rẻ sẽ tràn ngập thị trường vì cuộc chiến giá dầu giữa Ả-rập Xê-út và Nga bùng nổ.
Sự bùng phát của đại dịch Covid-19 đã làm xói mòn mạnh các yếu tố nền tàng của thị trường với dự báo nhu cầu sử dụng dầu thô trên toàn cầu sẽ giảm khoảng 20 triệu thùng/ngày tương đương 20% vì dịch bệnh, theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA).
Sự thất bại trong đàm phán đẩy mạnh cắt giảm sản lượng khai thác giữa 14 thành viên khối OPEC do Ả-rập Xê-út và 10 nước khai thác dầu thô đồng minh do Nga đứng đầu vào ngày 6/3/2020 đã khiến liên minh kiểm soát thị trường Ả-rập Xê-út và Nga tan vỡ sau 3 năm “chung sống”. Điều này đồng nghĩa các nước khai thác dầu thô lớn trên thế giới không còn chịu bất kỳ ràng buộc nào về sản lượng khai thác và sẽ “khai thác tuỳ ý” kể từ tháng 4/2020, theo lời Bộ trưởng Năng lượng Nga Alexander Novak.
Trong ngày 8/3/2020, Ả-rập Xê-út đã chủ động nổ phát súng khơi mào cuộc chiến dầu thô với Nga bằng việc tuyên bố nâng mức khai thác lên mức tối đa 12,3 triệu thùng/ngày kể từ ngày 1/4/2020; đồng thời, giám giá bán dầu thô từ 6 USD – 8 USD/thùng – mức giảm mạnh nhất của nước này trong vòng 20 năm qua.
Nga cũng đáp trả bằng việc cho biết sẽ nâng công suất khai thác tối đa lên mức khoảng 11,8 triệu thùng/ngày kể từ tháng 4/2020. Điều này đã khiến ngày 8/3 trở thành ngày “Thứ Hai đen tối” của thị trường dầu mỏ, giá dầu thô lao dốc hơn 30% - mức giảm mạnh thứ hai trong lịch sử giá dầu thô, chỉ sau cú sốc giá dầu hồi năm 1991 khi Chiến tranh Vùng Vịnh nổ ra.
Cuộc chiến giá dầu thô lần này đã hoàn toàn thay đổi triển vọng thị trường dầu thô toàn cầu và có thể sẽ sắp xếp lại một trật tự mới trên thị trường. Trong cuộc chiến hiện tại, các quốc gia sản xuất dầu thô với chi phí sản xuất thấp sẽ theo đuổi chiến lược: gia tăng sản lượng tối đa, khiến giá dầu thô giảm xuống hơn nữa qua đó buộc các quốc gia có chi phí sản xuất cao hơn phải giảm sản lượng khai thác và đánh mất thị phần. Cuộc chiến tranh “tổng lực” này về cơ bản sẽ kiểm chứng nền kinh tế hoặc ngành khai thác dầu thô nước nào bị đánh bật trước khi giá dầu thô chạm đáy.
Hoa Kỳ - “Thời gian là kẻ thù”
Mặc dù cạnh tranh quyết liệt để giành thị phần, việc buộc các hãng khai thác dầu đá phiến của Hoa Kỳ đóng cửa là mục tiêu chung của Ả-rập Xê-út và Nga trong cuộc chiến lần này.
Nhờ đột phá trong công nghệ khai thác dầu thô; trong tháng 9/2019, lần đầu tiên kể từ năm 1949, Hoa Kỳ đạt trạng thái xuất khẩu ròng dầu mỏ và các sản phẩm dầu mỏ. Lượng xuất khẩu dầu mỏ ròng của Hoa Kỳ đạt 771.000 thùng/ngày trong tháng 11/2019, dự kiến sẽ đạt mức 1,16 triệu thùng/ngày trong năm 2021, theo dự báo của Cơ quan quản lý thông tin năng lượng Hoa Kỳ (EIA).
Con số thực tế có thể cao hơn mức dự báo của EIA trong bối cảnh nhiều hãng khai thác dầu đá phiến của Hoa Kỳ đang tiến hành hợp nhất để nâng cao năng lực tài chính và khả năng cạnh tranh, điều này sẽ thúc đẩy việc khai thác diễn ra mạnh hơn, kéo theo đó là sản lượng xuất khẩu tăng lên.
Theo nhận định của nhiều chuyên gia, các hãng khai thác dầu đá phiến Hoa Kỳ sẽ là những nạn nhân sớm nhất của cuộc chiến giá dầu lần này khi đa phần các hãng này đều cần giữ giá dầu thô tại mức ít nhất 68 USD/thùng để đạt điểm hoà vốn.
Tập đoàn ngân hàng đầu tư Barclays dự báo giá dầu thô trung bình năm 2020 đạt 31 USD/thùng (dầu thô Brent) và 28 USD/thùng (dầu thô WTI) cùng cảnh báo “giá dầu thô sẽ còn có thể giảm xuống nữa cho đến khi dịch Covid-19 có diễn biến tích cực”.
Trong khi đó, Ngân hàng Hoa Kỳ (BoA) và tập đoàn tài chính Goldman Sachs dự báo, giá dầu thô có thể xuống dưới mức 20 USD/thùng. Các nhà giao dịch dầu thô trên thị trường vật chất cho biết giá các loại dầu thô từ vùng Permian – khu vực khai thác dầu thô chính của Hoa Kỳ có thể sẽ giảm thêm 10 USD/thùng so với giá hiện tại, xuống còn dưới 10 USD/thùng trong tháng 5/2020 khi mà các kho chứa dầu tại khu vực này đạt mức tối đa.
Để cứu vãn tình thế, Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump đã cho biết sẽ can thiệp vào cuộc chiến giá dầu giữa Ả-rập Xê-út và Nga vào “thời điểm thuận tiện” và tuyên bố sẽ thu mua dầu thô của các nhà khai thác nội địa cho Quỹ dự trữ dầu thô chiến lược của Hoa Kỳ. Hoa Kỳ cũng đã chỉ định đại diện năng lượng đặc biệt để làm việc với Ả-rập Xê-út về các biện pháp hỗ trợ giá dầu thô.
Tuy nhiên, khả năng Hoa Kỳ và Ả-rập Xê-út, hai quốc gia có công suất khai thác dầu thô lớn nhất thế giới, cùng bắt tay để cắt giảm sản lượng khó có thể xảy ra do luật pháp Hoa Kỳ nghiêm cấm việc hình thành các liên minh để kiểm soát thị trường.
Bên cạnh đó, việc đẩy mạnh cắt giảm sản lượng được giới phân tích nhìn nhận là không hữu ích do ngay ở thời điểm bây giờ nhu cầu sử dụng dầu thô đã giảm mạnh hơn rất nhiều so với việc cắt giảm sản lượng có thể đem lại. Với mức suy giảm nhu cầu sử dụng 20 triệu thùng/ngày như dự báo của IEA sẽ tương đương với hơn 2 lần tổng suất khai thác hàng ngày của Ả-rập Xê-út hiện nay.
Các doanh nghiệp khai thác dầu đá phiến của Hoa Kỳ đang gánh số nợ lớn, với 86 tỷ USD nợ đến hạn thanh toán trong vòng 4 năm tới, 55% trong số nợ này sẽ cần thanh toán trong 2 năm nữa, theo hãng xếp hạng tin nhiệm Moody’s. Đặc biệt, gần như toàn bộ số nợ này đều là nợ xấu.
Điều này đồng nghĩa với việc nếu giá dầu thô tiếp tục đi xuống trong thời gian dài thì nhiều doanh nghiệp khai thác dầu đá phiến tại Hoa Kỳ sẽ không tiếp cận được các khoản vay mới để duy trì sản xuất và buộc phải phá sản hoặc sát nhập. “Thời gian” đang trở thành kẻ thù của ngành khai thác dầu thô Hoa Kỳ.
Ả-rập Xê-út – Vừa đánh vừa dò
Khi bắt đầu niêm yết trên thị trường chứng khoán vào cuối tháng 12/2019, tập đoàn Saudi Aramco – tập đoàn khai thác dầu thô quốc doanh của Ả-rập Xê-út công bố các chi phí khai thác dầu thô và dữ liệu cho thấy của hãng này chỉ cần dầu thô ở mức 17 USD/thùng để đạt điểm hoà vốn. Saudi Aramco cũng khẳng định hãng là một trong những đơn vị khai thác dầu thô có chi phí khai thác thấp nhất thế giới. Bên cạnh đó, dư địa để Ả-rập Xê-út cùng các quốc gia đồng minh trong khối OPEC đẩy mạnh công suất khai thác hiện vẫn còn tương đối nhiều.
Hãng Saudi Aramco cho biết đã nhận được yêu cầu nâng mức sản lượng khai thác lên 13 triệu thùng/ngày (tăng 700.000 thùng/ngày so với mức tối đa hiện nay) trong thời gian nhanh nhất có thể và sẽ duy trì mức sản lượng cao trong thời gian dài. Điều này phản ánh, Ả-rập Xê-út sẵn sàng theo đuổi cuộc chiến giá dầu trong dài hạn; tuy nhiên, thực lực tài chính của nước này có thể không cho phép một cuộc chiến xảy ra quá lâu.
Nền kinh tế Ả-rập Xê-út hiện vẫn chưa hoàn toàn hồi phục sau khi giá dầu thô sụp đổ cách đây 6 năm. Tổng lượng ngoại hối của Ngân hàng Trung ương Ả-rập Xê-út hiện đã giảm khoảng 30% so với mức đỉnh điểm hồi năm 2014.
Dữ liệu của hãng Bloomberg cho thấy ngay cả trước khi cuộc chiến giá dầu thô nổ ra, ngân sách của Ả-rập Xê-út trong 5 năm gần đây (2016 – 2019) liên tục trong trạng thái thâm hụt với mức thâm hụt năm 2019 đạt 6,5% tổng GDP nước này. Theo dữ liệu của Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF), ngành dầu thô đóng góp hơn 40% tổng GDP của Ả-rập Xê-út, gần 70% tổng thu ngân sách và khoảng 80% tổng kim ngạch xuất khẩu của nước này.
Ngân hàng Trung ương Ả-rập Xê-út hiện đặt mục tiêu duy trì mức thâm hụt năm 2020 ở mức 6,4% tổng GDP, tuy nhiên mục tiêu này sẽ chỉ đạt được với điều kiện giá dầu thô Brent đạt trung bình 65 USD/thùng. Để cân bằng được ngân sách quốc gia thì Ả-rập Xê-út cần duy trì mức giá dầu thô ở mức trên 80 USD/thùng, theo tính toán của tập đoàn tài chính Fitch.
Theo đánh giá của tập đoàn ngân hàng Abu Dhabi Commercial Bank, với mức giá dầu thô Brent tại mức 35 USD/thùng thì mức thâm hụt của Ả-rập Xê-út trong năm 2020 có thể lên tới 15% tổng GDP và các quỹ dự trữ ngoại hối của nước này sẽ bị sử dụng hết trong vòng 5 năm tới nếu như không có các nguồn thu khác. Nguồn thu dầu thô sụt giảm cũng cản trở các kế hoạch tham vọng đa dạng hoá kinh tế, thay vì phụ thuộc vào ngành khai thác dầu thô của Ả-rập Xê-út.
Nga – Tự tin vị thế với khối dự trữ ngoại hối lớn
Nga và Ả-rập Xê-út hiện đang cạnh tranh quyết liệu để giành thị phần khu vực Châu Á. Đối với các tập đoàn dầu khí của Nga, thị trường Châu Á đang dần trở thành thị trường đáng tin câỵ và một phương án dự phòng thay thế thị trường Châu Âu trong bối cảnh các quốc gia Châu Âu và Nga thường xuyên có những xung đột địa chính trị.
Hoa Kỳ cũng đang dần tham gia cuộc chiến giành thị phần tại đây, đặc biệt là tại Trung Quốc – quốc gia nhập khẩu dầu thô lớn nhất thế giới, thông qua thoả thuận thương mại giai đoạn 1 ký giữa hai nước hồi tháng 1/2020.
So sánh thực lực tài chính giữa Ả-rập Xê-út và Nga trong dài hạn thì Nga hiện đã có vị thế tốt hơn rất nhiều so với cuộc chiến giá dầu thô hồi năm 2014. Nga hiện đang sở hữu lượng dự trữ ngoại hối cao kỷ lục với tổng trị giá đạt 570 tỷ USD, cao hơn 100 tỷ USD so với Ả-rập Xê-út.
Bên cạnh đó, Nga duy trì chính sách tiền tệ linh hoạt hơn so với Ả-rập Xê-út. Chính phủ Nga cũng đã phát tín hiệu cho thấy nước này có thể cho phép đồng nội tệ Ruble trượt giá sâu so với đồng USD để hỗ trợ hoạt động xuất khẩu dầu thô.
Số liệu của Cơ quan thống kê Nga (Rosstat) cho thấy nếu không tính thuế thì ngành dầu khí của Nga cần giữ giá dầu thô tại mức 31,90 USD/thùng để đạt điểm hoà vốn. Tuy nhiên, các biến động của thị trường tài chính trong thời gian vừa qua đã khiến đồng Ruble Nga mất khoảng 15% giá so với đồng USD – đồng tiền định giá của thị trường dầu mỏ, qua đó giúp Nga có lợi thế đáng kể trong cuộc chiến giá dầu thô.
Báo cáo tài chính của tập đoàn Rosneft, hãng khai thác dầu thô lớn nhất Nga, cho thấy chi phí khai thác dầu thô của hãng đạt mức trung bình 199 Ruble/thùng dầu tương đương 3,10 USD/thùng trong năm 2019. Trong khi đó, chi phí khai thác Saudi Aramco đạt 10,6 Riyal/thùng dầu tương đương 2,80 USD/thùng trong năm 2019.
Dựa trên sự điều chỉnh biến động tỷ giá của đồng Ruble và đồng Riyal với đồng USD, chi phí khai thác trung bình của Rosneft hiện chỉ còn 2,5 USD/thùng, thấp hơn so với mức chi phí khai thác của Saudi Aramco.
Trong ngày 9/3, Bộ Tài chính Nga đã khẳng định nguồn tài sản có tính thanh khoản cao của Quỹ phúc lơi quốc gia Nga và các quỹ khác của nước này hiện đạt 150 tỷ USD tương đương 9,2% tổng GDD và đủ để bù đắp thiệt hại trong trường hợp giá dầu thô giảm xuống còn 25 USD – 30 USD/thùng trong vòng 6 – 10 năm.
Nhiều chuyên gia phân tích dự báo trong bối cảnh đại dịch Covid-19 đang diễn biến phức tạp, tác động nghiêm trọng đến thị trường dầu thô, cuộc chiến giá dầu thô lần này sẽ không diễn ra lâu với kỳ vọng Nga và Ả-rập Xê-út sẽ ngồi lại bàn đàm phán để duy trì mức giá dầu thô hợp lý cùng mục tiêu chung là đè bẹp ngành khai thác dầu đá phiến của Hoa Kỳ.
