Ngày 09/10/2025, tại Trung tâm Hội nghị Quốc tế (Hà Nội) diễn ra Diễn đàn “Công nghệ định danh và truy xuất nguồn gốc - Nâng tầm hàng Việt”.
Thực trạng thị trường và quyết tâm chống gian lận
Trong nhiều năm qua, thị trường Việt Nam luôn phải đối mặt với vấn nạn hàng hóa không rõ nguồn gốc, hàng kém chất lượng, hàng giả mạo xuất xứ. Những sản phẩm này len lỏi từ chợ truyền thống, cửa hàng tiện lợi đến siêu thị và cả các sàn thương mại điện tử, gây thiệt hại lớn cho doanh nghiệp chân chính và ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi người tiêu dùng.
Trước tình hình đó, Chính phủ đã liên tục ban hành các văn bản quan trọng để tăng cường công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại. Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành Chỉ thị số 13/CT-TTg về tăng cường công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả trong tình hình mới và Công điện số 72/CĐ-TTg về tiếp tục đẩy mạnh cao điểm đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.
Triển khai chỉ đạo này, Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 1398/QĐ-BCT ngày 20/5/2025 về kế hoạch cao điểm giám sát, kiểm tra, xử lý các hành vi buôn lậu và gian lận thương mại.
Chỉ trong 6 tháng đầu năm 2025, các lực lượng chức năng cả nước đã kiểm tra, xử lý hơn 50.000 vụ việc, trong đó có gần 2.000 vụ buôn bán, vận chuyển hàng cấm, gần 7.000 vụ gian lận thương mại và gian lận thuế, hơn 1.600 vụ hàng hóa không rõ nguồn gốc xuất xứ. Nhiều vụ đã bị khởi tố hình sự, tạo tác động mạnh mẽ trong việc răn đe, ngăn chặn vi phạm.
Định danh và truy xuất nguồn gốc: Trụ cột quản lý thị trường hiện đại
Chia sẻ tại Diễn đàn, ông Trần Hữu Linh - Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) nhấn mạnh, định danh và truy xuất nguồn gốc là hai trụ cột của quản lý thị trường hiện đại. Định danh giúp nhận diện sản phẩm chính xác từ nơi sản xuất đến nơi tiêu thụ còn truy xuất nguồn gốc cung cấp thông tin đầy đủ, xác thực về hành trình của sản phẩm. Khi hai yếu tố này kết hợp, sẽ hình thành một “hệ sinh thái quản lý minh bạch”, nơi mọi giao dịch đều có thể được kiểm chứng và xác thực.
Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước nêu rõ, truy xuất nguồn gốc hàng hóa là công cụ quan trọng để phòng ngừa và phát hiện sớm các hành vi gian lận thương mại, giả mạo xuất xứ, vi phạm quyền sở hữu trí tuệ. Đồng thời, đây cũng là nền tảng để cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người tiêu dùng cùng tham gia giám sát thị trường, hình thành thói quen tiêu dùng có trách nhiệm.
Việc áp dụng truy xuất nguồn gốc không chỉ giúp doanh nghiệp khẳng định thương hiệu mà còn là “giấy thông hành” để hàng Việt vượt qua rào cản kỹ thuật, chinh phục các thị trường khó tính.
Ông Trần Hữu Linh cũng cho biết, Bộ Công Thương đang tập trung hoàn thiện hành lang pháp lý cho hoạt động định danh và truy xuất nguồn gốc hàng hóa, trong đó có việc xây dựng Nghị định về tiêu chí xuất xứ hàng hóa lưu thông trong nước. Văn bản này khi được ban hành sẽ là căn cứ quan trọng để cơ quan chức năng phân biệt hàng thật - hàng giả, hàng Việt Nam - hàng nhập khẩu, đồng thời, hỗ trợ công tác chống gian lận thương mại, bảo vệ người tiêu dùng.
Song song đó, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước đang phối hợp với các đơn vị liên quan triển khai các giải pháp công nghệ tiên tiến như blockchain, Internet Vạn vật (IoT), mã QR, mã số mã vạch GS1... để bảo đảm khả năng truy xuất chính xác, toàn trình.
Xuất xứ hàng hóa: Tấm hộ chiếu tận dụng ưu đãi thuế quan
Việt Nam đã tham gia ký kết, đàm phán 19 Hiệp định thương mại tự do (FTA), trong đó 17 FTA đã và đang thực thi. Hiện Bộ Công Thương đang chuẩn bị khởi động đàm phán thêm 02 FTA.
Theo bà Trần Thanh Bình - Trưởng phòng Xuất xứ hàng hóa, Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cùng với hệ thống các FTA lớn, hàng hóa Việt Nam có cơ hội lớn thâm nhập các thị trường trên thế giới. Những ưu đãi về thuế quan qua các FTA là hậu thuẫn lớn cho hàng hóa Việt chiếm ưu thế cạnh tranh trên thị trường.
Để tận dụng tốt các FTA, điều kiện tiên quyết là các doanh nghiệp phải đáp ứng được các quy định, trong đó có vấn đề truy xuất nguồn gốc.
Đại diện Cục Xuất nhập khẩu thông tin thêm, về công tác quản lý hàng hóa, hiện được chia thành hai mảng: Lưu thông trong nước và xuất nhập khẩu. Với hàng hóa trong nước, trọng tâm là định danh và truy xuất nguồn gốc. Hàng hóa xuất khẩu, yêu cầu bắt buộc là xác định xuất xứ. Dù khác biệt, hai mảng này được phối hợp nhịp nhàng để vừa bảo vệ người tiêu dùng, vừa đáp ứng cam kết quốc tế.
Xuất xứ hàng hóa chính là “tấm hộ chiếu” để sản phẩm Việt Nam bước vào các thị trường xuất khẩu và tận dụng ưu đãi thuế quan. "Giống như công dân có hộ chiếu và visa khi đi nước ngoài, hàng hóa muốn được hưởng ưu đãi cũng phải có giấy chứng nhận xuất xứ hợp lệ", bà Bình chia sẻ.
Thực tế cho thấy, sự khác biệt về thuế quan nhờ chứng nhận xuất xứ mang lại lợi thế rất lớn. Gạo Việt Nam xuất khẩu sang Liên minh châu Âu (EU), nếu không có giấy chứng nhận xuất xứ, phải chịu thuế 175 Euro/tấn; nhưng nếu có giấy chứng nhận hợp lệ, thuế suất giảm xuống 0%. Điều này giúp doanh nghiệp Việt tăng sức cạnh tranh trên thị trường, đại diện Cục Xuất nhập khẩu lấy ví dụ.
Bà Trần Thanh Bình khuyến nghị, doanh nghiệp cần kê khai minh bạch, chính xác, sẵn sàng cho việc xác minh hồ sơ và kiểm tra thực tế. Chỉ khi xuất xứ trung thực, hồ sơ chuẩn mực, hàng hóa Việt mới có thể duy trì uy tín, hưởng ưu đãi lâu dài và phát triển xuất khẩu bền vững. Đồng thời, doanh nghiệp phải chủ động nghiên cứu các FTA, đa dạng thị trường, chủ động có phương án ứng phó với các vụ kiện phòng vệ thương mại có thể xảy ra và biến động toàn cầu để “hộ chiếu hàng Việt” thật sự có giá trị trên thị trường quốc tế.
Chia sẻ tại Diễn đàn, các diễn giả một lần nữa khẳng định, minh bạch nguồn gốc hàng hóa không chỉ là yêu cầu quản lý nhà nước, mà còn là động lực phát triển bền vững của doanh nghiệp và niềm tin của người tiêu dùng.
