Song, nhìn chung ý thức chấp hành pháp luật BVMT của các DN và người dân vẫn chưa cao. Để ngăn ngừa và kiểm soát ô nhiễm môi trường tại các khu khai thác, chế biến khoáng sản cần phải có sự tham gia tích cực của các cấp, các ngành, các tổ chức, DN, cộng đồng dân cư.
Hiện trên địa bàn tỉnh có 156 mỏ đã được cấp phép khai thác, nhưng chủ yếu khai thác theo phương pháp lộ thiên, chỉ có một số ít mỏ áp dụng phương thức khai thác hầm lò, với công nghệ khai thác cơ giới, bán cơ giới và thủ công, đã và đang tác động xấu đến môi trường ở nhiều khu vực dân cư, gây bức xúc trong xã hội. Cụ thể:
Lấy mẫu nước thải tại cửa xả mỏ khai thác than trên địa bàn tỉnh Thái NguyênGây tổn thất tài nguyên khoáng sản: do khai thác, chế biến chưa tuân thủ đúng trình tự hoặc không tuân thủ quy hoạch chi tiết được phê duyệt, không có kết quả điều tra thăm dò chi tiết, sử dụng tài nguyên không đúng mục đích hoặc do khai thác trái phép, như mỏ Làng Cẩm (tổn thất tài nguyên có thể lên đến 50%); mỏ đôlômít Làng Lai; tình trạng khai thác trái phép tại khu vực quản lý của mỏ sắt Trại Cau. Mặt khác, với diện tích mở moong khai thác, đổ thải đất đá đã làm mất đi hàng ngàn ha đất rừng, đất nông nghiệp.
Tạo nên sự biến đổi đáng kể bề mặt địa hình và dòng mặt: do khai thác lộ thiên, nhiều mỏ đã tạo ra các moong khai thác sâu tới hơn 100m so với mực nước biển và đổ thải cao hơn 100m so với mặt địa hình khu vực, như mỏ than Khánh Hòa, Phấn Mễ, Núi Hồng, mỏ sắt Trại Cau đã làm biến dạng địa hình và tác động xấu tới môi trường và hệ sinh thái khu vực. Một số dòng chảy mặt bị bồi lấp, thậm chí bị phủ lấp hoàn toàn, hoặc bị sạt lở vào mùa mưa lũ.
Gây mất nước, sụt lún mặt đất ở một số nơi, như khu vực mỏ sắt Trại Cau, mỏ than An Khánh-Cù Vân, Bá Sơn, mỏ than khu vực Giang Tiên.
Ô nhiễm môi trường, như: ô nhiễm bụi do khai thác, chế biến, vận chuyển tại các mỏ khai thác than, mỏ đá, mỏ sắt Trại Cau; ô nhiễm phenol, sunfat, độ pH thấp tại các nguồn nước xung quanh các mỏ khai thác than; ô nhiễm các kim loại nặng tại các mỏ khai thác và chế biến khoáng sản kim loại, nhất là khu vực lưu giữ bùn thải. Theo kết quả khảo sát, lấy mẫu phân tích nước mặt của các mỏ khoáng sản kim loại trong quá trình lập dự án khắc phục ô nhiễm môi trường trong khai thác khoáng sản cho thấy hầu hết nước mặt xung quanh các mỏ đều đã có dấu hiệu ô nhiễm; 72,3% số mẫu lấy có chỉ tiêu SS, As, Cd, Pb, Zn, Fe vượt từ 1,05 đến 35,8 lần quy chuẩn về chất lượng nước mặt; mẫu nước ngầm có 30% số mẫu có chỉ tiêu pH, Cd, Mn vượt quy chuẩn chất lượng nước ngầm từ 1,2 đến 1,96 lần; có tới 83,3% số mẫu nước thải có chỉ tiêu pH, TSS, Zn, Mn, Fe vượt quy chuẩn môi trường về nước thải từ 1,05 đến 435,5 lần. Môi trường đất ở nhiều khu mỏ khai thác than, mỏ khai thác kim loại đã bị ô nhiễm kim loại nặng Zn, Cd, Pb, As, Cu, có nơi hàm lượng ô nhiễm vượt quy chuẩn cho phép đối với đất nông nghiệp tới 23 lần.
Ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng dân cư và công nhân mỏ: Kết quả kiểm tra sức khỏe công nhân hàng năm cho thấy, đối với tất cả 14 triệu chứng và bệnh đường hô hấp đều cao hơn vùng đối chứng từ 2,6 lần trở lên. Đặc biệt là viêm mũi và viêm họng. Hầu hết các mỏ khai thác than, vật liệu xây dựng đều gây ô nhiễm không khí, nhất là ô nhiễm bụi. Kết quả đo đạc, khảo sát cho thấy có 50 - 75% số mẫu khí, bụi có chỉ tiêu vượt quy chuẩn cho phép, trong đó hàm lượng bụi lơ lửng vượt là 1,5 đến 8,6 lần.
Để ngăn ngừa, khắc phục và kiểm soát ô nhiễm môi trường tại các khu sản xuất công nghiệp, khai thác, chế biến khoáng sản, tỉnh Thái Nguyên đã đề ra những việc làm cụ thể đến năm 2015 là: Khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường xung quanh các khu sản xuất công nghiệp, khai thác, chế biến khoáng sản, khu đô thị, dân cư; Phấn đấu 100% các khu, cụm công nghiệp phải thực hiện đầy đủ các quy định về bảo vệ môi trường theo quy định trước khi đầu tư xây dựng và thu hút đầu tư thứ cấp, đặc biệt phải có hệ thống xử lý nước thải tập trung; Di dời các cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng trong khu dân cư vào các khu, cụm công nghiệp. Quy hoạch các cụm làng nghề; Tiếp tục điều tra, đánh giá và khắc phục, xử lý ô nhiễm môi trường; tăng cường năng lực quan trắc môi trường; Khắc phục ô nhiễm môi trường tại một số khu vực khai thác khoáng sản, tập trung vào các khu vực xung quanh bãi thải và các moong khai thác lộ thiên; Hạn chế đầu tư các cơ sở sản xuất có quy mô, công nghệ có tiềm năng gây ô nhiễm lớn, xóa bỏ sản xuất gạch thủ công.
Thực hiện mục tiêu trên, tỉnh đã xây dựng, phê duyệt và thực hiện các dự án, đề án: Đề án di dời các cơ sở gây ô nhiễm môi trường trong khu dân cư vào các khu, cụm công nghiệp; Đề án khắc phục ô nhiễm môi trường tại các khu vực khai thác và chế biến khoáng sản. Điều tra, đánh giá xác định các khu vực môi trường bị ô nhiễm và sức khỏe cộng đồng tại các khu vực môi trường bị ô nhiễm; lập và thực hiện các dự án khắc phục ô nhiễm môi trường. Tập trung xử lý ô nhiễm tại các khu vực tồn lưu hoá chất bảo vệ thực vật. Đồng thời, tập trung nghiên cứu ứng dụng các công nghệ xử lý chất thải phù hợp điều kiện sản xuất, đặc trưng, tính chất ô nhiễm và quy mô phát thải của các nguồn thải trên địa bàn tỉnh. Đặc biệt là nước thải, bụi và khí thải của các cơ sở luyện kim, khai thác, chế biến khoáng sản, sản xuất xi măng. Khuyến khích các cơ sở sản xuất áp dụng ISO 14000 và sản xuất sạch hơn. Hạn chế đầu tư các dự án đầu tư có quy mô, công nghệ sản xuất có tiềm năng gây ô nhiễm lớn.
Trong công tác quản lý tài nguyên khoáng sản, năm 2013 và 3 tháng đầu năm 2014, Sở Tài nguyên Môi trường đã tham mưu với UBND tỉnh quyết định khu vực có khoáng sản phân tán, nhỏ lẻ; Phê duyệt 33 phương án vận chuyển quặng sắt, 5 quyết định gia hạn vận chuyển cho 12 đơn vị hoạt động khoáng sản, thẩm tra 12 dự án đầu tư khai thác khoáng sản trên địa bàn tỉnh; Cấp 10 giấy phép khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường (trong đó cấp lại 4 giấy phép khai thác đá vôi; Cấp mới 5 giấy phép cát sỏi làm vật liệu xây dựng cung cấp các công trình thuộc Chương trình xây dựng nông thôn mới; 01 giấy phép do chuyển nhượng); Bộ Tài nguyên và Môi trường cấp 2 giấy phép khai thác khoáng sản.
Công tác thanh tra, kiểm tra, kiểm soát việc thực hiện chính sách pháp luật của các đơn vị sau khi được cấp phép cũng như các hoạt động khoáng sản trái phép được tăng cường, đội kiểm tra liên ngành đã kiểm tra nhiều cuộc, trên địa bàn các huyện Đồng Hỷ, Đại Từ, Phổ Yên, Võ Nhai, đã kịp thời nhắc nhở và xử lý các sai phạm theo quy định của pháp luật.
Đến nay, công tác quản lý khoáng sản đã dần đi vào nề nếp, đã cơ bản chủ động kiểm soát được việc khai thác vận chuyển khoáng sản trái phép trên địa bàn.
