Tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp xuất nhập khẩu bị tác động bởi căng thẳng tại Biển Đỏ

Ngày 06/02/2024, Bộ Công Thương phối hợp cùng Cục Hàng hải Việt Nam (Bộ Giao thông vận tải), Vụ Trung Đông - Châu Phi (Bộ Ngoại giao) tổ chức cuộc họp thảo luận tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp xuất nhập khẩu do tình hình tại Biển Đỏ.

Phát biểu tại cuộc họp, ông Trần Thanh Hải - Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương cho biết, kênh đào Suez là một trong những vị trí chiến lược, nối Địa Trung Hải với Biển Đỏ. Biển Đỏ và Kênh đào Suez là lối đi tắt cho tàu thuyền đi qua các cảng châu Âu, Bờ Đông châu Mỹ đến những cảng phía Nam châu Á, cảng phía Đông châu Phi và châu Đại dương. Đây là một trong những tuyến đường hàng hải huyết mạch quan trọng bậc nhất thế giới, chiếm khoảng 12% tổng lưu lượng giao thông hàng hải toàn cầu.

Tuy nhiên kể từ cuối năm 2023, do xung đột tại khu vực Biển Đỏ, nhiều hãng tàu đã phải thay đổi tuyến đường, không đi qua Kênh đào Suez mà phải đi vòng qua mũi Hảo Vọng, làm cho hành trình tàu kéo dài từ 10 đến 15 ngày so với trước.

Cùng với những hạn chế về tàu qua Kênh đào Panama do tình trạng khô hạn (El Nino), thì những diễn biến mới nhất ở Biển Đỏ đã gây tác động xấu đối với ngành vận tải biển thế giới cũng như ảnh hưởng tiêu cực đến hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam, trực tiếp nhất là với khu vực Châu Âu và Bắc Mỹ.

Tính chung năm 2023, kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hoá của Việt Nam với khu vực châu Âu là 71,14 tỷ USD và với khu vực Bắc Mỹ là 122,3 tỷ USD. Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của 02 khu vực này chiếm tới 28,4% tổng giá trị kim ngạch xuất nhập khẩu của cả nước năm 2023. Do vậy, có thể thấy khả năng tác động của cuộc xung đột Biển Đỏ đến Việt Nam là không hề nhỏ. 

"Trước tình hình trên, từ cuối tháng 12/2023, Bộ Công Thương đã có văn bản thông tin, khuyến cáo đến các hiệp hội, doanh nghiệp dịch vụ logistics cũng như doanh nghiệp xuất nhập khẩu một số giải pháp để hạn chế các tác động của tình hình phát sinh tại khu vực Biển Đỏ", ông Hải cho biết.

Những tác động chủ yếu từ căng thẳng Biển Đỏ

Do căng thẳng tại khu vực Biển Đỏ, từ tháng 12/2023 hàng loạt hãng vận tải biển lớn đã tạm dừng lịch trình qua Biển Đỏ, hàng trăm tàu lớn phải thay đổi đường đi, vòng qua Mũi Hảo Vọng ở phía nam Châu Phi, khiến thời gian đi biển kéo dài thêm 10 - 15 ngày, từ đó làm tăng đáng kể chi phí vận chuyển. Diễn biến thị trường dầu mỏ cũng nóng lên theo căng thẳng khi một lượng lớn dầu mỏ, khí đốt được vận chuyển từ khu vực Trung Đông, Bắc Phi qua tuyến đường này.

Theo Cục Xuất nhập khẩu, tác động của tình hình Biển Đỏ lên thương mại quốc tế và chuỗi cung ứng toàn cầu là có thể thấy rõ, trong đó có các doanh nghiệp xuất nhập khẩu Việt Nam.

Một số tác động tiêu cực có thể nhìn thấy ngay đó là việc giá cước vận tải tăng, nghiêm trọng hơn là tình trạng thiếu container rỗng, thời gian vận chuyển kéo dài và ảnh hưởng đến khả năng đáp ứng đơn hàng xuất nhập khẩu. Xa hơn nữa, việc tăng chi phí vận tải và giá dầu sẽ có thể gây ra hiệu ứng domino đối với giá cả hàng hóa khác và làm tăng thêm bất ổn kinh tế và địa chính trị, từ đó cản trở đà phục hồi kinh tế toàn cầu.

Dự báo tình hình tại Biển Đỏ thời gian tới

Tại cuộc họp, ông Vũ Sơn Tùng - Phó Vụ trưởng Vụ Trung Đông - Châu Phi (Bộ Ngoại giao) đã thông tin cập nhật về diễn biến các cuộc xung đột tại khu vực Biển Đỏ hiện nay tới các cơ quan và cộng đồng doanh nghiệp, hiệp hội.

Về chiều hướng diễn biến căng thẳng tại Biển Đỏ trong thời gian tới, ông Tùng cho biết: "Đây là một câu hỏi rất khó để có thể có một câu trả lời, tuy nhiên chúng tôi đang thiên về dự báo theo 03 kịch bản".

Kịch bản thứ nhất có khả năng cao nhất định là xung đột tiếp tục tiếp diễn trong một vài tháng tới và nó sẽ làm gián đoạn các tuyến giao thông tại khu vực này, gây nên các rủi ro rất lớn cho các tàu thuyền hoạt động hoạt động và vận chuyển hàng hải liên quan đến khu vực này.

Kịch bản thứ hai tương đối lạc quan hơn, đó là các bên liên quan sẽ hạ nhiệt căng thẳng và tình hình sẽ ổn định trở lại. Hiện tại có một số yếu tố có thể dự kiến xảy ra như hiện nay xung đột giữa Israel và Palestine đã có một số chuyển biến tích cực. Trong trường hợp kịch bản này xảy ra thì hệ quả là các hoạt động tấn công vào các tàu hàng sẽ giảm bớt đi, tình hình khu vực này sẽ trở nên theo hướng tích cực hơn.

Kịch bản thứ ba ít có khả năng xảy ra nhưng cũng không thể loại trừ đó là kịch bản căng thẳng giữa các bên leo thang, xung đột diễn ra quy mô lớn dẫn tới tắc nghẽn và dừng hoàn toàn di chuyển của tàu bè ở khu vực này.

“Đây là kịch bản khó có khả năng xảy ra, bởi các bên liên quan hiện nay đều có sự kiềm chế nhất định trong các cuộc xung đột, tránh để kịch bản này xảy ra nếu không sẽ mang tới thiệt hại rất lớn cho các bên”, ông Tùng nhận định.

Giải pháp ứng phó và giảm thiểu tác động tiêu cực

Để ứng phó và giảm thiểu tác động tiêu cực của tình hình Biển Đỏ đối với hoạt động xuất nhập khẩu và vận tải hàng hóa liên quan đến doanh nghiệp Việt Nam, Cục Xuất nhập khẩu khuyến nghị 07 nhóm giải pháp.

Một là, ổn định giá cước và phí vận chuyển

Các hãng tàu nghiêm túc thực hiện các quy định của pháp luật Việt Nam, đặc biệt là quy định về niêm yết, công khai giá cước vận chuyển. Không áp đặt các loại phí, phụ thu không có cơ sở, với mức thu quá cao, gây ảnh hưởng đến hoạt động xuất nhập khẩu.

Hai là, phân luồng hàng hóa và lựa chọn tuyến đường thay thế

Bên cạnh tuyến đường biển hiện tại, doanh nghiệp xuất nhập khẩu với Châu Âu có thể xem xét các tuyến đường thay thế, ví dụ tuyến đường sắt liên vận từ Việt Nam qua Trung Quốc, Nga, Belarus đến Châu Âu. Hoặc xem xét tuyến đường vận tải đa phương thức kết hợp, đi đường biển đến các cảng ở Trung Đông, sau đó đi đường hàng không, đường sắt hoặc đường bộ sang Châu Âu.

Ba là, đa dạng nguồn cung ứng hàng hoá

Xây dựng các tùy chọn nguồn cung ứng hàng hoá đa dạng để giảm thiểu ảnh hưởng khi tuyến đường đi qua Biển Đỏ gặp sự cố cũng như ứng phó với sự cố tương tự trong tương lai.

Hiện Việt Nam với đường lối đối ngoại đa phương, rộng mở, đang trở thành mốt trong những nền kinh tế có độ mở lớn, một trong những trung tâm sản xuất hàng hóa lớn của thế giới với 17 FTA đang được thực thi, vì vậy việc thúc đẩy đa dạng hóa nguồn cung ứng từ các khu vực khác nhau trên thế giới ngày càng trở nên bức thiết.

Bốn là lưu ý trong đàm phán hợp đồng mua bán và hợp đồng bảo hiểm bám sát tình hình

Doanh nghiệp xuất nhập khẩu khi đàm phán, ký kết các hợp đồng mua bán cần quan tâm và chú trọng tới hợp đồng (hoặc điều khoản) về vận chuyển, giao hàng và bảo hiểm nhằm bảo vệ doanh nghiệp trước rủi ro và tổn thất khi có sự cố, đặc biệt đối với hàng hoá đường biển đi qua tuyến đường này.

Luôn đảm bảo rằng các hợp đồng vận chuyển có điều khoản về tình huống bất khả kháng, bồi thường và phân chia chi phí khi hàng hóa gặp rủi ro. Hiện nay, nhiều doanh nghiệp Việt Nam khi ký các hợp đồng mua bán quốc tế thường lựa chọn phương thức mua CIF, bán FOB. Theo các phương thức này thì chi phí vận chuyển và các rủi ro phát sinh thuộc về đối tác. Tuy nhiên, về lâu dài thì đây không phải là phương thức được khuyến khích, và đối tác vẫn có thể yêu cầu chia sẻ rủi ro mới giữ được quan hệ lâu dài.

Mua bảo hiểm đầy đủ cho hàng hóa để giảm tổn thất khi phát sinh sự cố.

Năm là, tăng cường phối hợp, trao đổi thông tin, đánh giá tình hình và ứng phó đối với các tình huống tương tự trong tương lai

Sử dụng các hệ thống thông tin và giám sát container, tàu hàng trực tuyến, thời gian thực để cung cấp thông tin nhanh chóng về tình hình vận chuyển hàng hóa qua Biển Đỏ, Khu vực lân cận và các tuyến đường khác có liên quan.

Các hiệp hội, doanh nghiệp xuất nhập khẩu, doanh nghiệp logistics tăng cường phối hợp, phân tích tình hình trao đổi thông tin với cơ quan Bộ ngành liên quan nhằm ứng phó đối với các tình huống tương tự trong tương lai (Bộ Công Thương tổng hợp báo cáo, phân tích số liệu xuất nhập khẩu, Bộ Ngoại giao cập nhật các báo cáo, phân tích đối với các tình hình biến động địa chính trị có ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp Việt Nam, Bộ Giao thông vận tải báo cáo, đánh giá tình hình vận tải hàng hóa, giá cước, chi phí, phụ phí liên quan).

Sáu là, tăng cường hợp tác quốc tế

Hợp tác chặt chẽ với các quốc gia, tổ chức và doanh nghiệp quốc tế để chia sẻ, phối hợp thông tin và tìm kiếm giải pháp ứng phó đặc biệt đối với các tình huống khẩn cấp, khó lường.

Phát triển kế hoạch tăng cường hợp tác quốc tế để ứng phó với các tình huống tương tự trong tương lai. Hiện nay, một số hiệp định hoặc tổ chức liên kết khu vực như UN, APEC, ASEAN, FAO…. đã có một số ý tưởng và hợp tác thiết thực nhằm tránh đứt gãy chuối cũng ứng và đảm bảo chuỗi cung ứng toàn cầu và khu vực.

Bảy là, xây dựng kế hoạch phòng ngừa và phản ứng nhanh

Doanh nghiệp chủ động xây dựng kế hoạch phòng ngừa để giảm thiểu nguy cơ, rủi ro, tổn thất từ các sự cố trong thương mại, vận chuyển quốc tế và các vấn đề liên quan.

Chuẩn bị kế hoạch phản ứng nhanh chóng để giảm thiểu thời gian tác động và hạn chế ảnh hưởng đối với chuỗi cung ứng.

"Những giải pháp trên có thể góp phần cải thiện sự linh hoạt và khả năng chống chịu với các biến động của môi trường kinh doanh quốc tế liên quan đến doanh nghiệp Việt Nam khi xảy ra các sự cố không mong muốn trong tương lai như sự cố trên Biển Đỏ lần này", đại diện Cục Xuất nhập khẩu cho biết.

Đại diện các hiệp hội ngành hàng, hiệp hội doanh nghiệp logistics trao đổi tại cuộc họp

Cần có sự chia sẻ, hỗ trợ giữa các doanh nghiệp xuất nhập khẩu và các hãng tàu

Trao đổi tại cuộc họp, đại diện các hiệp hội ngành hàng xuất nhập khẩu, hiệp hội logistics, các hãng tàu cho rằng những giải pháp khuyến nghị do Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) đưa ra rất xác đáng, nhất là giải pháp về ổn định giá cước và phí vận chuyển; phân luồng hàng hóa và tìm kiếm tuyến đường thay thế.

Đặc biệt, các hiệp hội ngành hàng, doanh nghiệp xuất nhập khẩu đề nghị các hãng tàu cần có sự chia sẻ, hỗ trợ, hợp tác để cùng ứng phó với những tác động tiêu cực từ tình hình căng thẳng ở Biển Đỏ.

Ông Nguyễn Hoài Nam - Phó Tổng thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) thông tin, đối với hàng thủy sản đông lạnh, chi phí vận chuyển sang bờ Tây nước Mỹ hiện tăng 70%; sang châu Âu tăng khoảng 3,5 - 4 lần. Cùng với khó khăn về suy giảm đơn hàng xuất khẩu, căng thẳng tại Biển Đỏ gây thêm khó khăn cho ngành hàng thủy sản.

Theo ông Trương Văn Cẩm - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Dệt may Việt Nam (VITAS), với mặt hàng dệt may, khi có rủi ro xảy ra, các khách mua hàng sẽ yêu cầu nhà bán hàng chia sẻ nhất định để giảm tổn thất cho họ. Mặt khác, khi thời gian vận chuyển kéo dài thêm từ 10 - 15 ngày dẫn đến gây áp lực lên các doanh nghiệp sản xuất làm thế nào để giao hàng đúng hạn của khách mua hàng.

"Đáng lo ngại nhất đó là sự việc không lường được khi nào thì kết thúc. Nếu cứ kéo dài thì các đơn hàng ký tiếp theo chắc chắn khách hàng sẽ đặt ra yêu cầu nhà sản xuất chia sẻ chi phí do cước vận chuyển tăng thêm. Do đó, điều mà các doanh nghiệp quan tâm là cần có thông tin sớm, kịp thời để có thể chủ động trong việc đàm phán các đơn hàng tiếp theo”, ông Trương Văn Cẩm chia sẻ, đồng thời đề nghị các hãng tàu với các phụ phí tăng thêm nếu có, hoặc những thay đổi liên quan đến vấn đề chi phí thì cần phải minh bạch, thông báo sớm để doanh nghiệp có những định hướng, giải pháp ứng phó.

Cũng liên quan đến các khoản phụ phí phát sinh do ảnh hưởng căng thẳng tại Biển Đỏ thời gian qua, bà Hoàng Thị Liên - Chủ tịch Hiệp hội Hồ tiêu và cây gia vị Việt Nam dẫn chứng về trường hợp có doanh nghiệp đã xếp hàng lên tàu từ ngày 20/12/2023 nhưng đến ngày 5/1/2024 thì bị hãng tàu áp dụng phụ thu với giá 2.000 USD/container 40 feet.

"Việc hãng tàu áp dụng phụ phí không báo trước, không trao đổi thỏa thuận làm cho các doanh nghiệp xuất khẩu rơi vào thế “cá nằm trên thớt"", bà Liên nhận định và cho rằng với xung đột tại Biển Đỏ, ngành hàng gia vị đang có nhiều lợi thế xuất khẩu sang Châu Âu tuy giá trị xuất khẩu thấp nhưng lại chịu tác động rất lớn. Do đó bà Liên kiến nghị các Bộ, ngành chức năng cần có biện pháp chế tài thực hiện các quy định của pháp luật Việt Nam đối với các hãng tàu biển hoạt động tại Việt Nam, tránh tình trạng các hãng tàu tăng phụ thu, phụ phí mà không thông báo trước, không thỏa thuận với doanh nghiệp.

Liên quan đến việc áp dụng phụ thu của các hãng tàu, bà Nguyễn Thị Thương - Đại diện Cục Hàng hải Việt Nam (Bộ Giao thông vận tải) cho biết hiện nay, theo quy định tại Nghị định số 146/2016/NĐ-CP ngày 02 tháng 11 năm 2016 của Chính phủ quy định về niêm yết giá dịch vụ vận chuyển hàng hóa container bằng đường biển, phụ thu ngoài giá dịch vụ vận chuyển hàng hóa container bằng đường biển, giá dịch vụ tại cảng biển, các hãng tàu phải niêm yết công khai giá cước cũng như vấn đề phụ thu trên trang thông tin điện tử của hãng tàu và thông báo cho khách hàng. Trong trường hợp thay đổi hoặc tăng thì phải thông báo trước 15 ngày.

"Đối với việc các hãng tàu thực hiện tăng ngay giá phụ thu mà không có thông báo, với bất kỳ trường hợp nào các hãng tàu áp dụng không đúng thì các doanh nghiệp gửi thông tin về Cục Hàng hải Việt Nam, Cục cam kết sẽ xem xét xử lý các trường hợp hãng tàu, doanh nghiệp vi phạm trong việc niêm yết giá theo quy định của pháp luật", đại diện Cục Hàng hải Việt Nam cho biết.

Ông Trần Thanh Hải - Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu cho biết, các đơn vị thuộc các Bộ, ngành liên quan, bao gồm Bộ Công Thương, Bộ Ngoại giao, Bộ Giao thông vận tải, Bộ Tài chính... sẽ nghiên cứu tiếp thu các thông tin, ý kiến, đề xuất của các đại biểu; tiếp tục theo dõi, bám sát tình hình để tham mưu cho Lãnh đạo các Bộ, ngành liên quan cũng như báo cáo tới các cấp cao hơn để có những giải pháp cần thiết hỗ trợ cho các doanh nghiệp.

Về phía các hãng tàu, đề nghị các hãng tàu trong bối cảnh hiện nay cố gắng duy trì các tuyến và các dịch vụ, đảm bảo đưa container rỗng về để hỗ trợ doanh nghiệp xuất nhập khẩu đóng hàng; thực hiện nghiêm túc quy định về niêm yết và cập nhật giá cước như quy định tại Nghị định số 146/2016/NĐ-CP ngày 02 tháng 11 năm 2016.

Đối với những trường hợp hãng tàu thu phí chưa có niêm yết, chưa có thông báo, đề nghị các hiệp hội, ngành hàng phản ánh lại với Cục Hàng hải Việt Nam để có thể xử lý.

Mặt khác, đề nghị các hãng tàu xem xét thêm khả năng có hình thức vận tải đa phương thức như kết hợp với đường sắt, đường biển và hàng không. Hình thức này cần sự kết hợp của nhiều đơn vị vận tải khác nhau để có thể giúp các doanh nghiệp có thêm phương án để vượt qua tác động của căng thẳng tại Biển Đỏ.

Đối với các hiệp hội ngành hàng, hiệp hội chủ tàu, hiệp hội logistics, cần tiếp tục bám sát tình hình, phối hợp với các hãng tàu cũng như các cơ quan Nhà nước để hỗ trợ, giúp cho doanh nghiệp xuất nhập khẩu có được thuận lợi lớn nhất trong hoạt động xuất nhập khẩu và thương mại quốc tế.

Các hiệp hội ngành hàng khuyến cáo các doanh nghiệp hội viên theo dõi sát diễn biến sự việc, chủ động xây dựng các kịch bản ứng phó...