Tóm tắt:
Cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư và quá trình chuyển đổi số đang định hình lại toàn bộ nền kinh tế và xã hội. Cùng với đó, để hiện thực hóa mục tiêu trở thành nước có thu nhập trung bình cao vào năm 2030 và thu nhập cao vào năm 2045, việc xác định và phát huy vai trò của thanh niên trở thành chiến lược đối với phát triển nguồn lực, đặc biệt là định vị vai trò của thanh niên trên ba trụ cột chính: (1) Chủ thể sáng tạo và dẫn dắt chuyển đổi số; (2) Lực lượng lao động cốt lõi trong nền kinh tế số; và (3) Đối tượng trung tâm của các chính sách phát triển nguồn nhân lực số. Trên cơ sở đó, bằng cách nhấn mạnh sự cần thiết của một tầm nhìn chiến lược và các giải pháp đồng bộ từ giáo dục, đào tạo đến chính sách khai thác tối đa tiềm năng của thế hệ trẻ sẽ đưa thanh niên thành động lực then chốt cho sự thành công của chuyển đổi số.
Từ khóa: cách mạng số, thanh niên, nguồn nhân lực, phát triển nhân lực, chuyển đổi số, kỹ năng số, nhân lực số.
1. Đặt vấn đề
Cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư được định hình bởi làn sóng chuyển đổi số mạnh mẽ, đang tạo ra những thay đổi mang tính đột phá và làm biến chuyển sâu sắc cấu trúc của nền kinh tế toàn cầu. Sự lan tỏa của các công nghệ số tiên tiến như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, Internet vạn vật, điện toán đám mây và công nghệ chuỗi khối không chỉ tạo ra những ngành công nghiệp, lĩnh vực kinh doanh hoàn toàn mới mà còn đang làm thay đổi một cách căn bản phương thức vận hành của các ngành nghề truyền thống, đồng thời thiết lập những yêu cầu mới, khắt khe hơn về kỹ năng và năng lực của lực lượng lao động [1]. Trên thế giới, các nghiên cứu của Schwab (2016) trong “The Fourth Industrial Revolution” đã chỉ ra bản chất, quy mô và tác động to lớn của cuộc cách mạng này với ranh giới giữa các lĩnh vực vật lý, số hóa và sinh học đang dần bị xóa nhòa, tạo ra những cơ hội to lớn nhưng cũng tiềm ẩn nhiều thách thức và rủi ro chưa từng có tiền lệ [8]. Mặt khác, trong bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu, khủng hoảng tài nguyên, diễn biến phức tạp của địa kinh tế chính trị và cạnh tranh lao động khu vực ngày càng gay gắt hiện nay khiến thanh niên phải đối mặt với áp lực nâng cao kỹ năng nói chung và kỹ năng số nhanh hơn bao giờ hết. Do đó, nhân lực chất lượng cao, đặc biệt là nhân lực số được trang bị đầy đủ kiến thức, kỹ năng và tư duy phù hợp đang và sẽ trở thành yếu tố chiến lược then chốt, quyết định năng lực cạnh tranh và vị thế của mỗi quốc gia trên bản đồ kinh tế toàn cầu.
Tuy nhiên, thực tế tại nhiều quốc gia đang phát triển, trong đó có Việt Nam, cho thấy vẫn tồn tại một số bất cập, đó là sự thiếu hụt nguồn nhân lực số chất lượng cao diễn ra song song với sự chưa rõ ràng, chưa đầy đủ trong việc xác định, định vị và có những cơ chế cụ thể để phát huy tối đa vai trò then chốt của thanh niên. Các nghiên cứu của Tổ chức Lao động Quốc tế trong báo cáo “Xu hướng Toàn cầu về Việc làm cho Thanh niên” đã chỉ ra, mặc dù thanh niên là những người sử dụng công nghệ thành thạo nhất, nhưng cũng là nhóm đối tượng chịu tác động mạnh mẽ nhất từ sự gián đoạn của thị trường lao động do tự động hóa và số hóa gây ra và thường phải đối mặt với nguy cơ thất nghiệp, thiếu việc làm cao hơn so với các nhóm tuổi khác [3]. Nhiều thanh niên hiện nay vẫn chưa được trang bị một cách có hệ thống và bài bản những kỹ năng số cần thiết, từ cơ bản đến chuyên sâu, dẫn đến nguy cơ bị tụt hậu, bị bỏ lại phía sau trong cuộc đua công nghệ [4]. Do đó, câu hỏi đặt ra là: Làm thế nào để định vị vai trò của thanh niên trong bối cảnh cuộc cách mạng số đang diễn ra mạnh mẽ dưới góc độ phát triển nguồn nhân lực, từ đó làm cơ sở đề xuất các định hướng chiến lược và giải pháp khả thi, đồng bộ nhằm phát huy tối đa tiềm năng của thế hệ trẻ? Xuất phát từ những vấn đề nêu trên, cần có những phân tích về vai trò của thanh niên, cơ hội và thách thức đan xen mà thanh niên phải đối mặt trong kỷ nguyên số. Trên cơ sở đó, đề xuất một số gợi ý chính sách mang tính khả thi.
2. Cơ hội và thách thức đối với thanh niên Việt Nam trong bối cảnh chuyển đổi số
Phân tích thực trạng vai trò của thanh niên trong cuộc cách mạng số dưới lăng kính phát triển nguồn nhân lực cho thấy một bức tranh với nhiều mảng màu, cơ hội và thách thức đan xen một cách phức tạp.
Về điểm mạnh và cơ hội:
Thanh niên được xem là “nguồn lực dân số vàng” của Việt Nam với số lượng lớn, chiếm một phần quan trọng trong lực lượng lao động, khoảng 22,1 triệu người, chiếm 22,5% dân số [7]; đồng thời, được cộng đồng quốc tế đánh giá cao về trí thông minh, khả năng sáng tạo, sự nhanh nhạy trong việc tiếp thu và làm chủ các công nghệ mới, cùng với tư duy linh hoạt, thích nghi tốt với sự thay đổi. Họ chính là lực lượng nòng cốt, chủ chốt trong các lĩnh vực kinh tế dựa trên tri thức và công nghệ cao, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ thông tin, viễn thông, các công ty khởi nghiệp sáng tạo và nền kinh tế chia sẻ, kinh tế nền tảng.
Các nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới trong báo cáo về Kinh tế số Đông Á - Thái Bình Dương đã ghi nhận Việt Nam là một trong những quốc gia có tốc độ phát triển kinh tế số nhanh nhất và sôi động nhất ở khu vực, với sự đóng góp quan trọng không thể phủ nhận từ đội ngũ kỹ sư, lập trình viên, nhà phát triển phần mềm và các nhà quản lý công nghệ trẻ tuổi, tài năng [11]. Thanh niên Việt Nam không chỉ dừng lại ở vai trò là người sử dụng công nghệ một cách thụ động, mà ngày càng khẳng định mình là những chủ thể tích cực, sáng tạo ra các sản phẩm, ứng dụng, nội dung số và các mô hình kinh doanh mới mẻ, đột phá, góp phần giải quyết các vấn đề của xã hội. Từ đó, dần hình thành một thế hệ doanh nhân trẻ trong lĩnh vực công nghệ với những cái tên nổi bật trên bản đồ khởi nghiệp toàn cầu là một minh chứng rõ nét cho tiềm năng to lớn này.
Về điểm yếu và thách thức:
Bên cạnh những kết quả đạt được, vẫn tồn tại một khoảng cách số về kỹ năng giữa các nhóm thanh niên khác nhau và giữa yêu cầu của thị trường lao động. Lực lượng thanh niên là nhóm quyết định trực tiếp đến năng suất lao động và tốc độ tăng trưởng kinh tế trong bối cảnh “cửa sổ dân số vàng” đang dần thu hẹp. Tuy nhiên, năng suất lao động của thanh niên còn thấp so với yêu cầu của nền kinh tế số và kinh tế tri thức do hạn chế về kỹ năng số, kỹ năng mềm, ngoại ngữ, cùng sự lệch pha giữa đào tạo và nhu cầu thị trường. Một bộ phận không nhỏ thanh niên, đặc biệt là ở khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa, miền núi, mới chỉ dừng lại ở mức độ sử dụng các kỹ năng số cơ bản như lướt web, sử dụng mạng xã hội, trong khi nhu cầu của nền kinh tế số lại đang đòi hỏi ngày càng cao một lực lượng lao động được trang bị các kỹ năng số chuyên sâu như lập trình, phân tích dữ liệu, trí tuệ nhân tạo, an ninh mạng. Báo cáo của Bộ Thông tin và Truyền thông Việt Nam về Chỉ số Sẵn sàng cho Phát triển Công nghệ Thông tin và Truyền thông cũng thừa nhận, mặc dù tỷ lệ người dùng internet ở Việt Nam tăng trưởng nhanh, nhưng trình độ kỹ năng số chuyên sâu của lực lượng lao động vẫn còn là một điểm nghẽn, một thách thức lớn cần được tháo gỡ[2].
Đồng thời, chất lượng việc làm chưa ổn định, tỷ lệ thanh niên thất nghiệp, thiếu việc làm và làm việc phi chính thức vẫn cao, làm giảm khả năng đóng góp vào tăng trưởng năng suất tổng hợp (TFP). Tỷ lệ thất nghiệp của thanh niên 15-24 tuổi giai đoạn 2022-2024 luôn dao động khoảng 7%-8%, cao hơn rất nhiều so với tỷ lệ chung độ tuổi lao động (2%-3%). [6]
Về bằng cấp, tính đến năm 2024, lao động có việc làm đã qua đào tạo có bằng, chứng chỉ ước tính đạt 28,3% trong tổng lực lượng lao động từ 15 tuổi trở lên [5]. Không chỉ vậy, hệ thống giáo dục và đào tạo từ phổ thông đến đại học, cao đẳng vẫn chưa theo kịp một cách tương xứng với tốc độ phát triển như vũ bão của công nghệ, dẫn đến tình trạng chương trình đào tạo còn nặng về lý thuyết, thiếu tính thực tiễn, chưa gắn kết chặt chẽ với nhu cầu thực tế của doanh nghiệp.
Hơn nữa, áp lực cạnh tranh việc làm ngày càng gay gắt từ xu hướng tự động hóa và ứng dụng trí tuệ nhân tạo khiến cho nhiều công việc truyền thống, lao động giản đơn có nguy cơ cao bị thay thế hoặc biến mất.
Bên cạnh đó, các vấn đề xã hội đi kèm với sự bùng nổ của không gian mạng như tình trạng nghiện internet, tiếp cận thông tin sai lệch, tin giả, khủng bố trực tuyến, hay sự xuất hiện của các tội phạm mạng cũng đang trở thành những thách thức ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển lành mạnh và toàn diện của thế hệ trẻ.
3. Định vị vai trò của thanh niên Việt Nam trong bối cảnh chuyển đổi số
Để giải quyết một cách căn cơ những vấn đề nêu trên và đồng thời phát huy tối đa tiềm năng to lớn vốn có của thanh niên, bài viết đề xuất một mô hình định vị vai trò của thanh niên trên 3 phương diện chính, tạo thành một khung khái niệm toàn diện, có tính hệ thống và liên kết chặt chẽ với nhau, làm cơ sở cho việc hoạch định chính sách và hành động trong thực tiễn.
Thứ nhất, thanh niên với vai trò là chủ thể sáng tạo và dẫn dắt chuyển đổi số. Trong kỷ nguyên số, thanh niên cần được định vị là nhân tố tiên phong, chủ động, sáng tạo và dẫn dắt trong mọi quá trình đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp công nghệ. Với tư duy đổi mới sáng tạo không ngừng, khả năng nắm bắt xu hướng công nghệ nhạy bén và tinh thần dám nghĩ, dám làm, thanh niên hoàn toàn có khả năng tạo ra các sản phẩm, dịch vụ, giải pháp số mang tính đột phá, góp phần giải quyết các bài toán phức tạp của xã hội, từ y tế, giáo dục đến giao thông, nông nghiệp. Hơn thế nữa, với tư cách là những công dân số tích cực, đây chính là lực lượng lan tỏa tư duy số, văn hóa số, thúc đẩy mạnh mẽ quá trình chuyển đổi số trong cộng đồng, trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ và trong các tổ chức xã hội. Các nghiên cứu của Tapscott và Tapscott (2016) trong tác phẩm “Blockchain Revolution” đã chỉ ra một cách toàn diện tiềm năng cách mạng của công nghệ blockchain trong việc tái định hình các ngành công nghiệp, đặc biệt là tài chính và thế hệ trẻ chính là những người đang đi đầu trong việc khai phá và hiện thực hóa tiềm năng đó [9].
Thứ hai, thanh niên với vai trò là lực lượng lao động cốt lõi trong nền kinh tế số. Đây là vai trò nền tảng, trực tiếp nhất của thanh niên trong cấu trúc nguồn nhân lực quốc gia. Họ chính là nòng cốt, là xương sống của thị trường lao động trong tương lai, có nhiệm vụ đáp ứng các yêu cầu ngày càng cao và đa dạng về kỹ năng số ở mọi cấp độ, từ vận hành, quản lý đến hoạch định chiến lược. Trong bối cảnh công nghệ thay đổi với tốc độ chóng mặt, việc học tập một lần cho cả đời không còn phù hợp. Thay vào đó, thanh niên cần được xác định là trung tâm của các chương trình “tái trang bị kỹ năng” nhằm giúp họ chuyển đổi sang những ngành nghề mới, phù hợp hơn; và các chương trình “nâng cấp kỹ năng” nhằm giúp họ cập nhật, nâng cao trình độ để đáp ứng các yêu cầu công việc ngày càng phức tạp [10]. Việc đầu tư vào “tái trang bị” và “nâng cấp” kỹ năng cho lực lượng lao động trẻ không chỉ là trách nhiệm của nhà nước, mà còn là sự đầu tư chiến lược khôn ngoan của chính bản thân doanh nghiệp để duy trì lợi thế cạnh tranh.
Thứ ba, thanh niên với vai trò là đối tượng trung tâm của hệ thống phát triển nguồn nhân lực quốc gia. Mọi chiến lược, chính sách, kế hoạch hành động về phát triển nguồn nhân lực quốc gia cho chuyển đổi số cần được xây dựng với tư tưởng chủ đạo lấy thanh niên làm trung tâm. Điều này có nghĩa các chính sách về giáo dục phổ thông, giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp, các chính sách thu hút, trọng dụng nhân tài, các chương trình đào tạo lại, bồi dưỡng nâng cao trình độ… đều cần được thiết kế khoa học, xoay quanh mục tiêu khơi thông và phát huy mọi tiềm năng, thế mạnh của thế hệ trẻ. Mô hình này đòi hỏi một sự thay đổi tư duy từ “quản lý” thanh niên sang “trao quyền” và “kiến tạo môi trường” để thanh niên tự do sáng tạo, cống hiến và trưởng thành, đồng thời, đảm bảo rằng mọi thanh niên, bất kể xuất thân, hoàn cảnh nào, đều được trang bị đầy đủ hành trang cần thiết về kiến thức, kỹ năng và thái độ để trở thành những công dân số có trách nhiệm và những lực lượng lao động số chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước.
4. Một số giải pháp phát huy vai trò của thanh niên dưới góc độ phát triển nguồn lực trong bối cảnh chuyển đổi số
Thứ nhất, đối với hệ thống giáo dục và đào tạo: Cần tiến hành tái cấu trúc toàn diện, đổi mới mạnh mẽ chương trình đào tạo ở tất cả các cấp học, từ phổ thông đến đại học, theo hướng tích hợp chặt chẽ các kỹ năng số và tư duy công nghệ xuyên suốt trong tất cả các môn học, chứ không chỉ giới hạn trong môn Tin học. Thúc đẩy và đầu tư xây dựng mô hình đại học số, đại học thông minh, ứng dụng công nghệ số vào quản lý, giảng dạy và học tập; chuyển đổi mô hình đại học đơn ngành sang đại học đa ngành; đồng thời tăng cường một cách thiết thực và hiệu quả mối liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp thông qua các chương trình thực tập, trao đổi giảng viên, xây dựng chương trình đào tạo liên kết, nhằm đảm bảo sinh viên ra trường có đủ kỹ năng đáp ứng ngay nhu cầu của thị trường lao động số.
Thứ hai, đối với Chính phủ và các cơ quan quản lý nhà nước: Cần khẩn trương xây dựng, hoàn thiện và triển khai một cách quyết liệt, hiệu quả Chiến lược Quốc gia về phát triển nguồn nhân lực số, trong đó xác định rõ các mục tiêu cụ thể, lộ trình thực hiện chi tiết, cơ chế phân bổ nguồn lực tài chính đầy đủ và cơ chế giám sát, đánh giá chặt chẽ. Xây dựng và ban hành các chính sách hỗ trợ, tài trợ, ưu đãi cụ thể và minh bạch dành cho các dự án khởi nghiệp sáng tạo của thanh niên, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ cao, thông qua các quỹ đầu tư mạo hiểm, các chương trình ươm tạo doanh nghiệp công nghệ. Hoàn thiện và phổ biến rộng rãi Khung kỹ năng số quốc gia, làm cơ sở thống nhất cho công tác xây dựng chương trình đào tạo, đánh giá, cấp chứng chỉ kỹ năng số trên toàn quốc.
Thứ ba, đối với khu vực tư nhân và các doanh nghiệp: Cần chủ động hơn nữa trong việc tham gia vào quá trình đào tạo và tái đào tạo lực lượng lao động trẻ, thông qua các chương trình hợp tác đào tạo, cung cấp học bổng, tài trợ vật chất, công nghệ cho các cơ sở giáo dục và tổ chức các khóa đào tạo nội bộ. Tạo dựng và duy trì một môi trường làm việc hiện đại, linh hoạt, khuyến khích sáng tạo, áp dụng các mô hình làm việc mới dựa trên nền tảng số, có chính sách đãi ngộ xứng đáng để thu hút và giữ chân nhân tài số.
Thứ tư, đối với bản thân mỗi thanh niên: Cần ý thức sâu sắc về tinh thần tự học, tự đào tạo suốt đời, chủ động và không ngừng trang bị, cập nhật các kỹ năng mới, kiến thức mới để luôn sẵn sàng thích ứng với mọi sự thay đổi của công nghệ và thị trường lao động. Phát huy tối đa tinh thần sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám chấp nhận rủi ro và dám thất bại để theo đuổi những ý tưởng đột phá, nắm bắt cơ hội trong kỷ nguyên số đầy biến động.
5. Kết luận
Trên cơ sở xác định vai trò của thanh niên dưới góc độ tiếp cận chủ thể sáng tạo và dẫn dắt, lực lượng lao động cốt lõi và đối tượng trung tâm của hệ thống chính sách thì việc định vị rõ ràng và triển khai các giải pháp phù hợp để phát huy hiệu quả các vai trò này có ý nghĩa quan trọng đối với Việt Nam trong việc nắm bắt kịp thời những cơ hội to lớn từ cuộc cách mạng số. Từ đó, tận dụng triệt để lợi thế của cơ cấu dân số vàng và xây dựng thành công một nền kinh tế số tự chủ, năng động, sáng tạo và bền vững. Thông qua chiến lược phát triển kinh tế, chiến lược giáo dục đào tạo và sự phối hợp của toàn hệ thống chính trị trong xây dựng đội ngũ thanh niên trở thành đội ngũ nhân lực chất lượng cao, thanh niên Việt Nam sẽ đạt được nhiều thành công và trở thành lực lượng đưa Việt Nam sánh vai với các cường quốc năm châu./.
Tài liệu tham khảo:
Bộ Thông tin và Truyền thông (2022), Báo cáo Chỉ số sẵn sàng cho phát triển Công nghệ Thông tin và Truyền thông Việt Nam, Nhà xuất bản Thông tin và Truyền thông.
Minh Hậu (2025), Tình hình lao động, việc làm quý IV và năm 2024, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, truy cập tại https://www.mpi.gov.vn/portal/pages/2025-1-7/tinh-hinh-lao-dong-viec-lam-quy-iv-va-nam-2024p3q7ar.aspx?utm_source=chatgpt.com
Nguyễn Thị Phước (2025), Tình trạng thất nghiệp của thanh niên Việt Nam hiện nay, Trường Đại học Hà Tĩnh, truy cập tại https://eba.htu.edu.vn/tin-tức/474-tình-trạng-thất-nghiệp-của-thanh-niên-việt-nam-hiện-nay?utm_source=chatgpt.com
Phùng Mạnh Cường, Nguyễn Ngọc Điểm, Lê Duy Dũng, Đỗ Văn Phúc (2024), Việc làm của thanh niên Việt Nam trong nền kinh tế số, Tạp chí Kinh tế và dự báo, truy cập tại https://kinhtevadubao.vn/viec-lam-cua-thanh-nien-viet-nam-trong-nen-kinh-te-so-29967.html?utm_source=chatgpt.com
Becker, G. S. (1964), Human capital: A theoretical and empirical analysis, with special reference to education, University of Chicago Press.
International Labour Organization (2020), Global Employment Trends for Youth 2020: Technology and the future of jobs, ILO.
McLagan, P. A. (1989), Models for HRD practice, Training & Development Journal, 41(9), 49-59.
Schwab, K. (2016), The Fourth Industrial Revolution, World Economic Forum.
Tapscott, D., & Tapscott, A. (2016). Blockchain Revolution: How the Technology Behind Bitcoin Is Changing Money, Business, and the World, Penguin Random House.
UNESCO. (2018), A global framework of reference on digital literacy skills for indicator 4.4.2, UNESCO Institute for Statistics.
World Bank (2021), East Asia and Pacific Economic Update: The Digital Economy, World Bank Group.
The role of youth in digital transformation: A resource development perspective
Phung Le Dung
Ho Chi Minh National Academy of Politics
Abstract:
The Fourth Industrial Revolution and ongoing digital transformation are reshaping economies and societies worldwide. In Vietnam, achieving the goal of becoming an upper-middle-income country by 2030 and a high-income country by 2045 requires strategically harnessing the potential of youth as a key resource. This study highlights the central role of youth along three pillars: (1) as creative agents and leaders of digital transformation; (2) as the core workforce in the digital economy; and (3) as primary beneficiaries and drivers of digital human resource development policies. Emphasizing the need for a coherent strategic vision, coordinated educational and training initiatives, and supportive policy frameworks, the study argues that empowering youth is essential for accelerating digital transformation and securing sustainable socio-economic development.
Keywords: digital revolution, youth, human resources, human resource development, digital transformation, digital skills, digital human resources.
