Quan niệm và các đặc điểm cơ bản của Vườn ươm DN
Trong kinh tế học hiện đại, vườn ươm DN là một đơn vị kinh tế hoạt động với nhiệm vụ hỗ trợ một cách có lựa chọn đối với một số DN ở giai đoạn đầu hình thành để có thể phát triển nhanh, bền vững và có lợi nhuận. Đơn vị kinh tế này cung cấp hàng loạt những dịch vụ, nhằm giúp các DN mới thành lập giảm thiểu rủi ro trong quá trình hoạt động và tăng cường sức mạnh trên thương trường.
Theo cách hiểu của các nhà DN, vườn ươm DN là nơi tập hợp các DN mới hình thành, nhưng có tiềm năng phát triển tốt để nuôi dưỡng trước khi đưa ra hoạt động ngoài cộng đồng, giúp những chủ DN mới tiếp cận với các khoản vay, trợ giúp DN nhỏ về mặt quản lý và kỹ thuật, tạo điều kiện thuận lợi cho các DN nhỏ thâm nhập vào thị trường nội địa và quốc tế... Khi hội đủ các điều kiện, các DN nhỏ có thể ra khỏi vườn ươm để tự khẳng định khả năng hoạt động độc lập của mình trong cộng đồng các DN.
Các DN hoạt động trong vườn ươm này có trách nhiệm thanh toán và trả tiền cho việc sử dụng các khoảng không gian và thiết bị, cũng như các dịch vụ hỗ trợ nhất định trong vườn ươm DN. Thời hạn trung bình mà các DN được nuôi dưỡng và trợ giúp trong các vườn ươm là 3 năm.
Trên thế giới hiện nay, tồn tại rất nhiều các loại hình vườn ươm DN khác nhau và cũng được phân loại dựa trên các tiêu thức khác nhau. Tuy nhiên, dù được phân loại như thế nào, các vườn ươm DN cũng đều thể hiện 5 đặc điểm chủ yếu sau:
- Cung cấp các dịch vụ tư vấn kinh doanh có hiệu quả;
- Tập trung các DN vào một địa điểm;
- Các DN có thể có chung các dịch vụ tư vấn kinh doanh cũng như dùng chung các thiết bị văn phòng;
- Thúc đẩy doanh nghiệp tăng trưởng và hoạt động có hiệu quả ngoài cộng đồng;
- Tự hạch toán.
Hình thức quản lý và tổ chức vườn ươm DN
Dưới giác độ tổ chức và quản lý, vườn ươm DN có thể tồn tại dưới hai hình thức là vườn ươm DN có tường ngăn và vườn ươm DN không có tường ngăn. Loại vườn ươm có tường ngăn tập trung chủ yếu vào việc cung cấp cho các DN cơ sở hạ tầng, văn phòng, và địa điểm sản xuất. Nếu cung cấp loại vườn ươm này thì cần phải có một khoản chi phí để xây dựng cơ sở hạ tầng để có thể tập hợp các DN vào một địa điểm và mặt bằng nhất định. Loại hình vườn ươm DN theo kiểu có tường ngăn này có rất nhiều nét tương đồng với các cao ốc văn phòng cho thuê đã được một số nhà đầu tư áp dụng đối với các công ty nước ngoài ở nước ta hiện nay. Để cho thuê được mặt bằng của mình, các cao ốc văn phòng này thường cung cấp cho khách hàng của mình các dịch vụ đi kèm như tư vấn, cung cấp thông tin về thị trường cũng như các cơ hội tiếp cận với thị trường thế giới... Tuy nhiên, giá trong vườn ươm DN không thể cao như giá thuê của các cao ốc văn phòng này
Loại vườn ươm DN không có tường ngăn lại tập trung vào việc cung cấp dịch vụ là chủ yếu, vì vậy, DN vẫn có thể hoạt động tại các địa điểm khác nhau, nhưng vẫn được hưởng các dịch vụ cung cấp của vườn ươm như dịch vụ tư vấn hoặc đào tạo.... Dù tồn tại theo hình thức tổ chức nào, các vườn ươm DN hiệu quả phải nằm trong vùng có khả năng tăng trưởng kinh tế, có các hoạt động phù hợp với chiến lược phát triển của vùng và đặc biệt là có một hội đồng quản trị gồm những người có khả năng và kiến thức kinh doanh, cũng như có các mối quan hệ tốt với cộng đồng sở tại. Theo các nhà kinh tế, các vườn ươm DN có thể tồn tại dưới những hình thức kết hợp quản lý cơ bản như:
- Các vườn ươm DN được thành lập do một trường đại học, một viện nghiên cứu, hoặc một ban ngành nào đó của chính phủ hoặc chính quyền địa phương.
- Các vườn ươm DN được thành lập dưới sự hỗ trợ của các tổ chức phi chính phủ, hoặc các nhà tài trợ nước ngoài.
- Các vườn ươm DN được thành lập bởi những tổ chức phi lợi nhuận.
- Các vườn ươm DN được hình thành dưới sự phối hợp của tất cả các tổ chức trên.
Sự khác nhau giữa vườn ươm DN và các trung tâm hỗ trợ DNNVV ở VN hiện nay và các khu công nghiệp
* Mặc dù các trung tâm hỗ trợ DNNVV ở Việt Nam cung cấp các dịch vụ cụ thể nào đó cho DNNVV giống như các dịch vụ mà vườn ươm DN cung cấp, nhưng nó chưa thể được xem như là một loại vườn ươm DN. Vì các dịch vụ mà nó cung cấp như tư vấn pháp luật, tư vấn quản lý, hoặc lập các dự án khả thi để vay vốn, hoặc giúp cho các DN dễ dàng tiếp cận với các quan chức của chính phủ và giải quyết tốt các vấn đề vẫn mang tính chất đại trà và thiếu tính trọng điểm. Trong khi đó, các dịch vụ này nếu đựơc cung cấp trong vườn ươm DN sẽ mang tính chất tập trung và chỉ dành riêng cho một số các DN nhất định đang được nuôi dưỡng trong vườn ươm. Hơn nữa, sự hỗ trợ của vườn ươm DN thể hiện một chiến lược phát triển dài hạn, chứ không chỉ tập trung vào các mục tiêu trước mắt như của những trung tâm hỗ trợ DNNVV.
Nếu các DN có thể cùng hoạt động trong mặt bằng của vườn ươm DN và cùng nhau chia sẻ các dịch vụ thiết bị văn phòng, cũng như các nhân viên hành chính, hoặc thậm chí cả các thiết bị sản xuất, thì khi đó, các chủ DN trong vườn ươm có thể trưởng thành rất nhanh trong một sự cộng hưởng rất lớn, bằng việc chia sẻ kinh nghiệm và ý tưởng kinh doanh, giúp chủ DN không cảm thấy cô đơn trong kinh doanh. Đây là điều mà rất ít trung tâm hỗ trợ DNNVV hiện nay làm được.
* Đối với các khu công nghiệp, có những khác nhau cơ bản là những DN mới thành lập được cung cấp các dịch vụ tư vấn, huấn luyện và đào tạo trong suốt thời gian hoạt động tại vườn ươm DN. Điều này ít có trong các khu công nghiệp. Ngoài ra, chi phí thuê địa điểm trong vườn ươm DN cũng thấp hơn chi phí thuê địa điểm trong các khu công nghiệp. Hơn nữa, khu công nghiệp không cho phép các DN chia nhau việc sử dụng các thiết bị văn phòng cũng như nhân viên hành chính.
Các lợi ích cơ bản của vườn ươm DN nói chung.
Việc hình thành vườn ươm DN có những lợi ích rất quan trọng đối với sự phát triển kinh tế, nó đem lại lợi ích cho tất cả các thành viên có liên quan cũng như cả cộng đồng xã hội.
* Lợi ích đối với các doanh nghiệp
- Hỗ trợ các DN trong giai đoạn đầu hình thành và phát triển, nhằm giảm thiểu các rủi ro như tăng cường năng lực quản lý cho các doanh nhân; giảm các chi phí đầu tư cơ sở hạ tầng ban đầu; cung cấp các dịch vụ tư vấn, làm cầu nối để giúp DN mở rộng thị trường và tham gia vào các thị trường mới. Điều này thể hiện trong các dịch vụ hỗ trợ về lập kế hoạch kinh doanh, kế hoạch tài chính, kế hoạch marketing...
- Hỗ trợ các DN hoà đồng với mạng lưới rộng lớn trong cộng đồng các nhà kinh doanh có cùng chung vấn đề và những mối quan tâm, trên cơ sở đó, cùng nhau tìm ra các giải pháp chung để nâng cao hiệu quả kinh tế. Xây dựng văn hóa kinh doanh trong cộng đồng các DN của địa phương.
- Tư vấn về cách làm việc và tiếp xúc với các cơ quan của chính phủ trong quá trình hoàn thành các thủ tục thành lập, cũng như tăng cường mối quan hệ trong quá trình phát triển.
-Tiết kiệm được chi phí thông qua việc chia sẻ các dịch vụ và nguồn lực cơ sở hạ tầng như máy photo, lễ tân, thiết bị vi tính, thiết bị viễn thông...
* Lợi ích đối với kinh tế địa phương
- Tăng việc làm cho các tầng lớp dân cư;
- Giảm bớt các ảnh hưởng tiêu cực của việc phá sản, hoặc đóng cửa DN ngay từ những ngày đầu thành lập;
- Phát triển các ngành nghề và sản phẩm mới do có được sự gắn bó trong việc hỗ trợ kinh doanh;
- Phát triển các kỹ năng và thái độ làm việc mới, xây dựng phong cách làm việc trên tinh thần hợp tác cùng tiến bộ;
- Thu hút vốn từ các nhà đầu tư cho hoạt động sản xuất kinh doanh, tăng sản phẩm cho nền kinh tế;
- Có các ảnh hưởng tích cực đến các quan chức của chính phủ, hoặc nhân viên làm việc trong các cơ quan nhà nước, giúp họ có những thái độ hợp tác với các doanh nhân và ủng hộ các chủ DN phát triển sản xuất kinh doanh trong vùng.
* Lợi ích đối với chính phủ và vai trò của chính phủ đối với sự phát triển của các vườn ươm DN.
Chính phủ và các cơ quan nhà nước có vai trò hết sức quan trọng đối với việc thành lập, quản lý, phát triển và hỗ trợ các loại vườn ươm DN. Các vai trò này thể hiện như sau:
- Xác định sự cần thiết và mức độ phát triển của các vườn ươm DN này trong điều kiện riêng của nền kinh tế. Điều này đòi hỏi cần xem xét đến sự phù hợp đối với chiến lược phát triển tổng thể của đất nước cũng như các mục tiêu phát triển cụ thể trong từng thời kỳ.
- Lập và ban hành một khuôn khổ pháp lý và đề ra một cơ chế chính sách qui định thể thức hoạt động tài chính, kiểm tra và đánh giá đối với các loại hình vườn ươm DN.
- Vai trò của chính phủ trong việc phát triển các vườn ươm DN còn được thể hiện trong mối liên hệ với các hoạt động cải cách kinh tế vĩ mô. Ví dụ, giúp các nhân viên bị giảm biên chế, hay nhân viên mất việc có các cơ hội thành lập DN riêng của mình, hoặc có các cơ hội tìm kiếm việc làm mới.
Ngược lại, chính phủ và các nhà hoạch định chính sách cũng có thể thu được những lợi ích nhất định từ các loại vườn ươm DN như:
- Hình thành văn hoá kinh doanh có bài bản cho cộng đồng các DN, trong đó mỗi DN thực sự là một thực thể kinh tế độc lập có nghĩa vụ và trách nhiệm đóng thuế đầy đủ cho nhà nước.
- Giúp các nhà lập chính sách nhanh chóng có được các phản hồi về tác động của các chính sách mà họ đưa ra đối với DN. Qua đó, các nhà lập chính sách sẽ hiểu được chính sách và luật lệ nào đưa ra gây khó khăn cho DN, qua đó, kịp thời điều chỉnh các luật định sao cho vừa đảm bảo sự phát triển thành công của cộng đồng, vừa đáp ứng các nhu cầu của XH.
- Các vườn ươm DN sẽ có điều kiện đánh giá và kiểm tra sự phù hợp của các hoạt động hỗ trợ DN của chính phủ. Xác định được chính xác mức độ hỗ trợ của chính phủ đối với DN trong từng thời gian cụ thể để có thể điều chỉnh kịp thời.
- Các vườn ươm DN sẽ tạo ra cơ hội để phối hợp chặt chẽ với chính phủ trong việc việc sử dụng và phát triển công nghệ mới, hay sản phẩm mới.
- Các vườn ươm DN có thể là một đầu ra của chính phủ không chỉ ở việc cung cấp các dịch vụ kinh doanh, mà còn cả các dịch vụ quan trọng khác đối với sự tăng trưởng của cộng đồng. Ví dụ, như đào tạo công nhân, hoặc giới thiệu các dịch vụ của chính phủ...
- Ngoài ra, chính phủ còn có thể sử dụng vườn ươm DN để hỗ trợ cho các DN nhà nước làm ăn kém hiệu quả...
- Bên cạnh đó, các vườn ươm DN có thể phối hợp chặt chẽ với các DN nhà nước trong việc xây dựng và hoàn thiện các qui trình quản lý mới, giảm các tính quan liêu và thích ứng nhanh với các thay đổi của môi trường, tạo ra sự phát triển bền vững cho cả cộng đồng.
Như vậy, vườn ươm DN là một mô hình hỗ trợ DN có thể đem lại lợi ích cho các đối tượng khác nhau trong nền kinh tế. Liệu ở Việt Nam, mô hình hỗ trợ này có thể phát huy hết tác dụng của nó hay không? Làm thế nào để có thể có những vườn ươm DN có hiệu quả ở Việt Nam. Đây là những câu hỏi mà nhiều nhà nghiân cứu lý luận và thực tiễn quan tâm xem xét.
