Việc thực thi các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới (FTA) với nhiều cam kết tạo thuận lợi cho thương mại, đầu tư đã mang lại “làn gió mới” tích cực cho nền kinh tế Việt Nam. Xuất nhập khẩu của với nhiều thị trường được duy trì và tăng trưởng khả quan, số lượng địa phương có hoạt động xuất khẩu với các nước FTA tăng lên. Thực thi các FTA cũng góp phần thúc đẩy cải cách thể chế, chính sách của Việt Nam....
Tuy nhiên, tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu sang thị trường các FTA chưa đạt như kỳ vọng. Tỷ lệ tận dụng C/O ưu đãi chưa cao. Số lượng doanh nghiệp trong nước xuất khẩu sang các thị trường FTA còn khiêm tốn.
Một trong những nguyên nhân được chỉ ra là vấn đề nhân lực chuyên gia thực thi các FTA. Số lượng cán bộ trực tiếp thực hiện các nhiệm vụ thực thi các FTA tại các địa phương còn rất hạn chế và chủ yếu là kiêm nhiệm. Kinh nghiệm và chuyên môn về các FTA, nhất là việc thực thi các FTA chưa có điều kiện được đào tạo và trau dồi thường xuyên.
Lực cản trong thực thi, tận dụng các FTA
Trao đổi tại Tọa đàm với chủ đề: “Phát triển nguồn nhân lực chuyên gia, tăng hiệu quả thực thi FTA” do Tạp chí Công Thương thực hiện ngày 13/11, bà Nguyễn Thị Lan Phương - Phó Trưởng phòng WTO và FTA, Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công Thương cho biết: Thời gian qua, Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương, hiệp hội và doanh nghiệp đã rất nỗ lực đồng hành để nâng cao hiệu quả thực thi các FTA.
Tuy nhiên tỷ lệ tận dụng các FTA này còn tương đối hạn chế, với những FTA có kết quả tốt như EVFTA cũng chỉ đạt khoảng 26% hoặc những FTA khác như CPTPP chỉ ở mức 5%. Đây là những con số còn tương đối khiêm tốn so với dư địa và những cơ hội từ những FTA này mang lại.
“Chúng tôi đã phân tích có rất nhiều nguyên nhân khác nhau dẫn đến trở ngại cho việc các doanh nghiệp Việt Nam có thể tận dụng được các FTA này, trong đó một trong những nguyên nhân vô cùng quan trọng chính là lực cản về nguồn nhân lực, nguồn nhân lực này khó khăn ở cả cấp độ Trung ương, cấp độ tỉnh, thành và cấp độ doanh nghiệp”, bà Lan Phương chia sẻ.
Từ góc độ địa phương, ông Nguyễn Công Hân - Phó Giám đốc Sở Công Thương Hải Phòng cho biết: Xác định nhân sự chuyên gia giữ vai trò hết sức quan trọng trong việc hỗ trợ, hướng dẫn thực thi các FTA cho các doanh nghiệp, Hải Phòng rất chú trọng đến việc đào tạo, duy trì nguồn nhân lực cho hội nhập kinh tế quốc tế cũng như thực thi các FTA. Thành phố thường xuyên tổ chức các chương trình bồi dưỡng kiến thức như công tác hội nhập đối ngoại, đầu tư mua sắm Chính phủ, thương mại điện tử, quy tắc xuất xứ, hải quan, logistics và kết nối giao thương với các thị trường quốc tế nhằm nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ làm công tác hội nhập quốc tế.
Tuy nhiên Hải Phòng cũng gặp khó khăn chung như các địa phương, đơn vị khác là số lượng cán bộ trực tiếp thực hiện nhiệm vụ thực thi FTA còn rất hạn chế và kiêm nhiệm nhiều việc khác nhau.
Vai trò quan trọng của nhân lực chuyên gia thực thi FTA
Đại diện doanh nghiệp có hoạt động xuất khẩu trực tiếp sang thị trường EU và tận dụng Hiệp định EVFTA, bà Lê Thị Hằng - Phó Tổng giám đốc Công ty cổ phần Cà phê Detech chia sẻ: Trong quá trình xuất khẩu trực tiếp sang thị trường Châu Âu và thực hiện Hiệp định thương mại tự do, chúng tôi gặp phải những khó khăn về tìm kiếm các chuyên gia để đào tạo cho đội ngũ nhân sự của bộ phận xuất nhập khẩu. Bởi trong quá trình thực tế, bộ phận nhân sự của doanh nghiệp mới chỉ nắm bắt được các chuyên môn thực hiện các hợp đồng, giao dịch, tư vấn cho khách hàng, còn kinh nghiệm thực tế từ chuyên gia FTA vẫn đang vướng mắc.
Từ kinh nghiệm tư vấn cho nhiều doanh nghiệp trong thực thi FTA, bà Hồ Ngọc Linh - Phó Tổng Giám đốc Công ty TNHH Tư vấn Đầu tư và Tận dụng Hiệp định thương mại tự do (KTPC) nhấn mạnh: Vai trò của các chuyên gia về FTA rất quan trọng đối với cả các cơ quan, đơn vị quản lý Nhà nước cũng như doanh nghiệp.
Đối với các cơ quan quản lý Nhà nước, các chuyên gia FTA sẽ giúp thực thi các FTA tốt hơn, đặc biệt là trong bối cảnh nhiều FTA có những cam kết rất khó như cam kết về lao động, môi trường, sở hữu trí tuệ…, từ đó sẽ giúp các doanh nghiệp thực thi FTA tốt hơn.
Bên cạnh đó, các chuyên gia FTA ở các cơ quan quản lý Nhà nước còn giúp cảnh báo sớm, thông tin, hướng dẫn cụ thể hơn cho doanh nghiệp về các xu hướng phòng vệ thương mại tại các thị trường FTA và khuyến nghị giải pháp ứng phó thích hợp.
Đối với doanh nghiệp, vai trò của các chuyên gia mang tính chất định hướng, không chỉ ở vấn đề chuyên môn, nghiệp vụ mà sẽ định hướng giải pháp ứng phó với những quy định mới của các thị trường trong bối cảnh thương mại mới.
Xây dựng đội ngũ chuyên gia thực thi hiệu quả các FTA
Để có thể xây dựng được một đội ngũ chuyên gia và thực thi hiệu quả các FTA trong thời gian tới, ông Nguyễn Công Hân đề nghị Chính phủ, các Bộ, ngành liên quan xem xét, tiếp tục triển khai các khóa đào tạo về FTA; tạo nguồn nhân lực lâu dài, hiểu biết và nắm rõ về các FTA thông qua đào tạo tại các trường đại học, cao đẳng như thành lập các khoa, ngành chuyên sâu về FTA.
Chia sẻ kinh nghiệm của các tập đoàn, doanh nghiệp trên thế giới về đào tạo chuyên gia, bà Hồ Ngọc Linh cho rằng, các doanh nghiệp có thể chủ động hợp tác, đặt hàng với các trường đại học, các cơ sở đào tạo để đào tạo những chuyên gia đáp ứng những yêu cầu cụ thể về phát triển bền vững, logistics, tìm kiếm thị trường…, có thể đưa vào những chương trình đào tạo đại học hoặc khóa học cấp chứng chỉ.
Bên cạnh việc đầu tư đặt hàng đào tạo, doanh nghiệp cũng có thể dành ra một khoản chi phí vận hành để thuê một bên đơn vị nghiên cứu thị trường hoặc cung cấp nhân sự nghiên cứu đánh giá rủi ro giúp doanh nghiệp về xu hướng đầu tư, tìm kiếm cơ hội ở các thị trường phù hợp với quy mô sản xuất, nguồn vốn, nguồn hàng của doanh nghiệp…
Để có thể tháo gỡ khó khăn về vấn đề nhân lực thực thi FTA và xa hơn phát triển được nguồn nhân lực đáp ứng tốt hơn nữa yêu cầu của hội nhập kinh tế quốc tế, bà Nguyễn Thị Lan Phương cho biết, hiện nay Thủ tướng Chính phủ đã giao Bộ Công Thương chủ động làm việc với các bộ, ngành có liên quan để xây dựng chương trình đào tạo cũng như hướng dẫn các cơ quan quản lý nhà nước và doanh nghiệp để tận dụng tốt hơn các FTA.
Trên cơ sở chỉ đạo này, trong thời gian tới Bộ Công Thương sẽ triển khai quyết liệt các giải pháp, hoạt động nhằm hướng tới xây dựng một nguồn nhân lực tốt hơn cho Việt Nam trong thời gian trước mắt cũng như lâu dài để tận dụng các FTA.
Trước mắt, Bộ Công Thương đang phối hợp với Trường Đào tạo, bồi dưỡng cán bộ công thương Trung ương xây dựng khung tài liệu đào tạo về các chuyên gia FTA và trong năm 2023 hướng đến xây dựng tài liệu đào tạo cho nhà xuất khẩu, nhà nhập khẩu và phát triển bền vững.
Đồng thời trên cơ sở khảo sát nhu cầu của các tỉnh, thành, Bộ Công Thương cũng sẽ bước đầu triển khai thí điểm đào tạo các lớp chuyên gia đầu tiên để có thể cung ứng được nguồn nhân lực ngay lập tức và tại chỗ cho các tỉnh, thành và cố vấn hỗ trợ cho các doanh nghiệp khi có nhu cầu.
Về lâu dài, Bộ Công Thương triển khai thí điểm hợp tác với một số trường đại học có khối ngành kinh tế, đặc biệt về thương mại quốc tế để đào tạo nhân sự cho cơ quan quản lý cấp địa phương cũng như doanh nghiệp đảm bảo đáp ứng yêu cầu chuyên môn và kỹ năng mềm về chuyên gia FTA.
