Tổng lượng tiêu thụ gạo trên toàn cầu đạt kỷ lục 523,9 triệu tấn
Theo báo cáo công bố ngày 14/7/2023 của Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ (USDA) về tình hình thị trường gạo thế giới, sản lượng gạo thế giới năm 2023/2024 được dự báo đạt mức 520,8 triệu tấn, tăng 8 triệu tấn so với cùng kỳ năm trước.
Tổng lượng tiêu thụ trên toàn cầu năm 2023/2024 dự kiến đạt mức kỷ lục 523,9 triệu tấn, cao hơn 2,5 triệu tấn so với năm 2022, vượt sản lượng gạo dự kiến 3,1 triệu tấn. Thương mại toàn cầu năm 2024 dự kiến đạt 56,3 triệu tấn, tăng 1% so với năm trước.
Lượng gạo tồn kho năm 2023/2024 được USDA dự báo đạt 170,4 triệu tấn, thấp hơn 1,8% so với năm trước và là mức tồn cuối vụ thấp nhất kể từ niên vụ 2017/2018 do nhiều quốc gia tăng xuất khẩu đặc biệt tại khu vực Châu Á - Thái Bình Dương như Philippines, Indonesia, Trung Quốc, Malaysia,…
Thiếu hụt nguồn cung đe doạ an ninh lương thực toàn cầu
Liên quan đến hoạt động xuất khẩu gạo, Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) dự báo, thiếu hụt nguồn cung lương thực toàn cầu có thể do tác động từ Lệnh cấm xuất khẩu gạo phi basmati của Ấn Độ ngày 20/7/2023.
Hiện nay, Ấn Độ chiếm hơn 40% lượng gạo xuất khẩu toàn cầu, tương đương khoảng 22,6 triệu tấn (chiếm hơn 40% lượng gạo xuất khẩu toàn cầu, tương đương khoảng 22,6 triệu tấn (nhiều hơn tổng xuất khẩu của Thái Lan, Việt Nam, Pakistan và Mỹ - 04 nhà xuất khẩu ngũ cốc lớn tiếp theo). Trong đó, dòng gạo phi basmati chiếm khoảng 76% về lượng và 55% về trị giá.
Vì vậy, Lệnh cấm này sẽ khiến cùng cung gạo toàn cầu thiếu hụt, ảnh hưởng mạnh nhất tới hơn 140 quốc gia đang nhập khẩu dòng gạo này từ Ấn Độ (tập trung tại khu vực thị trường châu Phi, đe doạ an ninh lương thực tại khu vực này).
Trong năm tài chính 2022-2023 (từ 01/4/2022 đến 31/3/2023), tổng lượng gạo xuất khẩu của Ấn Độ đạt khoảng 21 triệu tấn tương đương năm tài chính trước đó; trị giá 11,14 tỷ USD tăng 16% về giá trị so với năm tài chính trước đó. Trong đó, xuất khẩu gạo Basmati khoảng 4,9 triệu tấn, đạt 5 tỷ USD và gạo Phi - Basmati lên tới 16,1 triệu tấn, đạt 6,14 tỷ USD.
Đến ngày 28/7/2023, Tổng cục Ngoại thương Ấn Độ tiếp tục ban hành thêm thông báo cấm xuất khẩu cám gạo trích ly (Deoiled Rice Bran Extraction - DORB), có hiệu lực ngay lập tức và kéo dài đến ngày 30/11/2023 trong bối cảnh giá sữa và các sản phẩm sữa tăng vọt. Lệnh này sẽ gây ảnh hưởng lớn tới nguồn cung nguyên liệu thức ăn chăn nuôi phục vụ ngành chăn nuôi trên toàn cầu.
Trước đó, ngày 8/9/2022, Tổng cục Ngoại thương Ấn Độ đã ban hành Thông báo cấm xuất khẩu gạo tấm và Bộ Tài chính Ấn Độ ban hành Thông báo về việc đánh thuế xuất khẩu 20% đối với thóc, gạo lứt và một số loại gạo khác trừ gạo đồ và basmati, có hiệu lực từ 9/9/2022. Ngoài ra, năm 2022, Ấn Độ cũng đã cấm xuất khẩu lúa mì, hạn chế xuất khẩu đường. Đây đều là các động thái để kiềm chế giá lương thực của nước này.
Hiện Chính phủ Ấn Độ không đưa ra bất kỳ hạn chế nào đối với việc xuất khẩu chủng loại gạo basmati (chiếm khoảng 24% về lượng và 45% trị giá trong tổng xuất khẩu gạo của nước này).
Cùng với đó, việc Nga chấm dứt thoả thuận “Sáng kiến ngũ cốc Biển Đen” ngày 17/7/2023 buộc hầu hết các loại ngũ cốc và hạt có dầu của Ukraine từ giờ phải xuất khẩu qua biên giới đất liền và các cảng trên sông Danube sẽ khiến chi phí vận chuyển ngũ cốc tăng mạnh, có khả năng sẽ gây áp lực tăng giá lương thực trên toàn thế giới.
Đồng thời, ngày 29/7/2023, Lãnh đạo Chương trình Lương thực thế giới (WFP) cho biết, ít nhất 28/86 quốc gia nơi WFP hoạt động đã bị hoặc có kế hoạch sớm cắt giảm việc trợ lương thực, tiền mặt và các hỗ trợ khác do không có đủ tài trợ. Việc cắt giảm viện trợ lương thực một phần do tình trạng khủng hoảng an ninh lương thực tại khu vực thị trường châu Phi đã ở mức báo động đỏ, một mình Liên hiệp quốc không thể giải quyết vấn vạn ở khu vực châu Phi trong khi các nước sản xuất ngũ cốc lớn nhất toàn cầu lại liên tục đưa ra những lệnh cấm xuất khẩu lương thực.
Tình hình biến đổi khí hậu, thay đổi điều kiện gieo trồng cũng sẽ tác động đến hoạt động xuất khẩu gạo. Theo FEO, tổng diện tích đất canh tác nông nghiệp toàn cầu giảm 0,13 tỷ ha trong giai đoạn từ năm 2000-2019 do xu hướng chuyển đổi mục đích sử dụng đất; nhiều khu vực đối mặt với tình trạng thiết nước sản xuất nông nghiệp và hiện tượng El Nino cũng sẽ là một trong số những yếu tố ảnh hưởng mạnh đến sản lượng lương thực trong năm 2023.
Tình trạng lạm phát cao vẫn đang tiếp diễn ở hầu hết các quốc gia và dự kiến sẽ còn kéo dài, có thể gây ảnh hưởng đến mức tiêu dùng hàng hoá, làm giảm cầu hàng hoá nhập khẩu. Bên cạnh đó, chi phí logistics phục vụ xuất nhập khẩu hàng hoá tuy có giảm nhưng vẫn ở mức cao so với thời điểm trước dịch Covid-19 do ảnh hưởng của việc tăng giá dầu thô cũng là một yếu tố tác động phần nào đến hoạt động xuất khẩu gạo của Việt Nam.
Khi nguồn cung lớn nhất thế giới ban hành lệnh cấm xuất khẩu chủng loại gạo chiếm 80% tổng lượng xuất khẩu đã gây tác động mạnh đến thương mại gạo toàn cầu nói riêng và lương thực thực phẩm nói chung, ảnh hưởng đến 140 quốc gia. Do chuỗi tác động hậu Covid chưa có dấu hiệu hồi phục, xu hướng lạm phát vẫn gia tăng cộng thêm ảnh hưởng nguồn cung lương thực thế giới đã buộc một số quốc gia đưa ra giải pháp tức thì kiềm chế lạm phát.
Sau khi Ấn Độ ban hàng lệnh cấm thì đến ngày 28/7/2023, UAE thông báo cấm xuất khẩu gạo (dù nước này nhập khẩu 90% tổng lượng lương thực), ngày 29/7/2023 Nga cũng thông báo cấm xuất khẩu gạo đến hết năm.
Các nước đưa ra lệnh cấm đều với lý do bình ổn giá và kiềm chế lạm phát. Động thái này lo ngại khả năng một loạt nước sẽ đưa ra lệnh cấm xuất khẩu gạo đặc biệt là các nước sản xuất lớn như Thái Lan, Pakistan, Trung Quốc, Hoa Kỳ,… và các nước sản xuất ngũ cốc khác. Khủng hoảng lương thực sẽ trầm trọng trên toàn cầu đặc biệt là tại các khu vực vốn đã bị ảnh hưởng do Covid như khu vực châu Phi.
Tăng cường xuất khẩu gạo gắn với giữ vững thương hiệu
Trước tình hình sản xuất và thương mại lương thực toàn cầu đang diễn biến phức tạp, khó lường do tác động bởi nhiều yếu tố, sáng 4/8/2023, Bộ Công Thương đã chủ trì, phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Thành phố Cần Thơ tổ chức Hội nghị triển khai công tác điều hành xuất khẩu gạo.
Phát biểu khai mạc Hội nghị, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho biết, những tháng đầu năm 2023, tình hình thế giới tiếp tục có những biến động nhanh, phức tạp, khó lường, đã tác động lớn đến tăng trưởng kinh tế, kiểm soát lạm phát và bảo đảm các cân đối lớn của nền kinh tế nước ta nói chung, hoạt động thương mại gạo nói riêng.
Song, dưới sự chỉ đạo, điều hành đồng bộ, quyết liệu của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ - Bộ Công Thương và các Bộ, ngành, địa phương đã chủ động, sáng tạo triển khai thực hiện có hiệu quả các giải pháp tháo gỡ khó khăn, thúc đẩy sản xuất, tiêu dùng trong nước và đẩy mạnh xuất khẩu, góp phần mang lại những thành tựu chung của nền kinh tế, trong đó xuất khẩu gạo đạt được những kết quả tích cực.
Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cũng cho rằng, việc tận dụng thời cơ về giá để đẩy mạnh sản xuất, xuất khẩu gạo, khai thác thị trường truyền thống và mở rộng thị trường tiềm năng cần khẩu trương nhưng vẫn phải giữ được thương hiệu gạo đã xây dựng trong thời gian qua, đồng thời đảm bảo giữ vững an ninh năng lượng quốc gia.
Để tiếp tục nâng cao hiệu quả công tác điều hành xuất khẩu gạo trong thời gian tới, tại Hội nghị triển khai công tác điều hành xuất khẩu gạo sẽ tập trung thảo luận, phân tích, đánh giá tình hình và kết quả công tác điều hành xuất khẩu gạo thời gian qua; bàn và thống nhất các giải pháp trọng tâm nhằm tận dụng thời cơ, đẩy mạnh xuất khẩu gạo trong điều kiện có thể, góp phần thúc đẩy tiêu thụ lúa gạo hàng hóa cho người dân với giá có lợi nhất, đồng thời bảo đảm an ninh lương thực quốc gia trong mọi tình huống.
Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên cũng nhấn mạnh, đây là Hội nghị rất quan trọng với những nội dung có tính thời sự, thiết thực, tư lệnh Ngành Công Thương cũng đề nghị từ các hoạt động thực tiễn ở mỗi ngành, lĩnh vực, địa phương và với tinh thần thẳng thắn, cầu thị, đồng hành, các đại biểu tập trung trao đổi, thảo luận, đánh giá đúng tình hình sản xuất, nguồn cung thóc, gạo hàng hóa; nhận định thị trường thương mại gạo toàn cầu, những khó khăn, vướng mắc và thời cơ, thuận lợi; trên cơ sở đó đề xuất những nhiệm vụ, giải pháp cụ thể, khả thi để tiếp tục thúc đẩy, nâng cao hiệu quả sản xuất, kinh doanh, xuất khẩu gạo trong thời gian tới, đóng góp tích cực vào sự phát triển của đất nước.
Theo thông tin công bố của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tại họp báo ngày 1/8/2023, dự kiến năm 2023 cả nước gieo trồng được 7,1 triệu ha, sản lượng đạt từ 43,2 - 43,4 triệu tấn, tăng 1,8 -2% so với năm 2022.
Hiện các địa phương đẩy nhanh tiến độ gieo cấy vụ Mùa và vụ Thu Đông năm 2023 và thu hoạch vụ Hè Thu năm 2023 (diện tích vụ Thu Đông tăng 50.000 ha lên mức 700.000 ha). Các địa phương cũng đã thu hoạch gần 3,7 triệu ha, giảm 0,8% so với cùng kỳ năm 2022. Năng suất bình quân đạt 65,7 tạ/ha, tăng 0,8 tạ/ha nên sản lượng lúa thu hoạch 7 tháng năm 2023 đạt trên 24,1 triệu tấn, tăng 0,4%.
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã khẳng định, ngoài đảm bảo an ninh lương thực trong nước cho 100 triệu người dân, chế biến, làm giống và thức ăn chăn nuôi thì hoàn toàn đảm bảo việc xuất khẩu trên 7,5 triệu tấn gạo năm 2023.
