Giá năng lượng tái tạo được tính toán trên cơ sở giá quốc tế và kinh tế - xã hội trong nước
Phát biểu làm rõ ý kiến của một số đại biểu Quốc hội về phát triển năng lượng tái tạo và cơ chế xác định giá cho điện gió, điện mặt trời ở Việt Nam tại kỳ họp thứ 5 chiều 1/6/2023, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho biết, điện gió, điện mặt trời phát triển khá mạnh ở nước ta trong thời gian gần đây, do cơ chế, chính sách khuyến khích của nhà nước khá hấp dẫn. Việt Nam được đánh giá là quốc gia có tiềm năng lớn phát triển điện gió, điện mặt trời, tuy nhiên, có một số nghịch lý: nơi có tiềm năng về nắng và gió lại là nơi có phụ tải thấp, vì thế, muốn sử dụng hệ thống điện này phải đầu tư khá lớn cho truyền tải lưu trữ điện.
Mặt khác, để duy trì thường xuyên, an toàn hệ thống điện, phát huy hiệu quả năng lượng tái tạo, phải có một nguồn điện nền ổn định, nghĩa là phải có khả năng phát liên tục “24/24”, để bù đắp khi không có nắng, có gió. Ở Việt Nam, điện than, điện dầu, điện khí, điện sinh khối, thủy điện cũng được xem là điện nền.
“Bởi vậy, dù có đắt hơn, phát thải carbon có nhiều hơn, trong ngắn hạn chúng ta chưa có nguồn, giải pháp khác thay thế, thì điện chạy bằng than, bằng dầu, bằng khí vẫn được huy động để bảo đảm an toàn hệ thống điện”, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên khẳng định.
Than, dầu khí là những nguyên liệu sơ cấp, được thị trường thế giới ấn định giá, những năm qua, do đứt gãy nguồn cung, giá cao dẫn đến giá điện cũng cao hơn nếu chưa tính đến phí truyền tải. Điện gió, điện mặt trời không tốn tiền mua, giá thành chỉ phụ thuộc vào giá cả công nghệ, thiết bị, tuy nhiên, công nghệ thế giới phát triển nhanh, nên giá thành công nghệ giảm đi hàng năm trung bình 6-8%, làm giá thành điện năng, năng lượng tái tạo chưa tính phí truyền tải và lưu trữ điện giảm theo thời gian. Về lâu dài, năng lượng tái tạo có thể là nguồn rẻ nhất nếu chưa tính chi phí truyền tải, lưu trữ điện.
Về cơ chế tính giá năng lượng tái tạo, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên cho biết, cơ sở pháp lý là căn cứ vào Luật Điện lực, Luật Giá và các Nghị định của Chính phủ. Bộ Công Thương đã xây dựng khung giá được xác định trên cơ sở số liệu thống kê của 102 nhà máy điện mặt trời, 109 nhà máy điện gió đã kí hợp đồng mua bán điện.
Trong quá trình tính toán, thẩm định khung giá Bộ có so sánh với số liệu của cơ quan năng lượng quốc tế; đặc biệt đã thực hiện đúng quy trình lấy ý kiến Bộ Tài chính, Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp, Hội đồng tư vấn về kết quả thẩm định khung giá…
Theo số liệu của Cơ quan Năng lượng tái tạo quốc tế (IRENA), suất đầu tư dự án điện mặt trời nối lưới giai đoạn 2018-2021 giảm 11%/năm, suất đầu tư điện gió trên bờ nối lưới giảm 6,3%/năm. Đối với Việt Nam, đối với các dự án mặt trời mặt đất, giá FIT 2 (ban hành năm 2020) đã giảm 8%/năm so với giá FIT1 (ban hành năm 2017); khung giá phát điện (theo Quyết định số 21/QĐ-BCT của Bộ Công Thương ban hành tháng 1/2023) giảm khoảng 7,3%/năm so với giá FIT2 (ban hành năm 2020).
“Vì vậy, có thể khẳng định, cơ chế giá cho các dự án năng lượng tái tạo chuyển tiếp như khung giá hiện hành là phù hợp với giá thế giới và thực tiễn kinh tế - xã hội trong nước”, Bộ trưởng nhấn mạnh.
Cần cơ chế tháo gỡ để giải quyết dứt điểm vấn đề của các dự án điện gió, điện mặt trời chuyển tiếp
Về việc xử lý đối với các dự án điện gió, điện mặt trời không đủ điều kiện áp giá FIT, Tư lệnh ngành Công Thương thẳng thắn cho rằng, không thể phủ nhận sự lãng phí nếu hàng chục dự án điện gió, điện mặt trời được đầu tư mà chưa được khai thác, đưa vào sử dụng.
"Tuy nhiên, để không lãng phí mà cũng không bị xem là hợp thức hóa cái sai, thậm chí là vi phạm quy định pháp luật hiện hành, rất cần có chủ trương của cấp có thẩm quyền, sự chấp nhận và nỗ lực của các chủ đầu tư, sự vào cuộc đồng bộ của các ngành chức năng và chính quyền các địa phương, mới có thể tháo gỡ được", Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên chỉ ra.
Hầu hết các chủ đầu tư của các dự án này đã “chạy đua” với thời gian để hưởng ưu đãi giá FIT, nên bỏ qua hoặc bỏ sót các khâu, các thủ tục theo quy định pháp luật, thậm chí vi phạm quy định của pháp luật chuyên ngành. Chính sách giá FIT không dừng đột ngột mà đã hết thời gian có hiệu lực theo đúng Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, do đó, ở thời điểm hiện không thể áp giá FIT nữa mà phải làm theo đúng quy định của Luật Giá, Luật Điện lực và các Nghị định có liên quan, trên cơ sở đàm phán để chia sẻ rủi ro, hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, người dân và doanh nghiệp.
Hiện cả nước có 85 nhà máy đã ký hợp đồng mua bán điện với Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) nhưng không đủ điều kiện giá FIT với tổng công suất là 4.736 MW. Để có thể huy động công suất của các dự án này, tránh lãng phí, bức xúc, căn cứ Luật Giá, Luật Điện lực và các Nghị định liên quan, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Công Thương ban hành các Thông tư số 15/2022/TT-BCT, Quyết định số 21/QĐ-BCT quy định phương pháp xác định và khung giá áp dụng cho các dự án năng lượng tái tạo chuyển tiếp.
Bộ Công Thương cũng đã có nhiều văn bản đôn đốc các chủ đầu tư hoàn thiện thủ tục; chỉ đạo, hướng dẫn EVN khẩn trương phối hợp với nhà đầu tư thỏa thuận thống nhất giá điện để sớm đưa các dự án này vào vận hành.
Tuy nhiên, đến ngày 30/3, tức là sau 2 tháng quyết định khung giá có hiệu lực, chỉ có 1 nhà đầu tư đến nộp hồ sơ.
Qua nhiều nỗ lực của Bộ Công Thương từ gặp gỡ, đối thoại với các chủ đầu tư, các bên liên quan đến ban hành các văn bản chỉ đạo EVN, đến ngày 31/5, đã có 59/85 nhà máy với công suất 3.389 MW, chiếm 71,6 % số dự án đã nộp hồ sơ tới EVN; trong đó có 50 dự án đang được đề xuất giá tạm thời bằng 50% khung giá để tiếp tục hoàn thiện các thủ tục.
Hiện còn 26 nhà máy với công suất là 1.346 MW, chiếm 28,4% số dự án vẫn chưa gửi hồ sơ tới EVN.
"Lý do mà chúng tôi được biết, đối với các chủ đầu tư chậm nộp hồ sơ, là không muốn đàm phán với EVN trong khung giá mà Bộ Công Thương ban hành vì cho là thấp; hoặc có thể chưa hoàn thiện các thủ tục pháp lý hoặc nhà máy ở vị trí khó khăn về truyền tải điện. Nhân diễn đàn Quốc hội, một lần nữa Bộ Công Thương trân trọng đề nghị Quốc hội, Chính phủ sớm cho chủ trương và cơ chế tháo gỡ để Bộ Công Thương, các Bộ, ngành, địa phương có cơ sở chỉ đạo giải quyết dứt điểm vấn đề trên, tránh lãng phí nguồn lực, bức xúc cho xã hội, bảo đảm hài hòa lợi ích nhưng các tổ chức, cá nhân thực hiện nhiệm vụ này không bị xem là vi phạm pháp luật", Bộ trưởng bày tỏ.
Nhập khẩu điện là cần thiết để đảm bảo nhiều mục tiêu an ninh quan trọng
Về việc nhập khẩu điện của Việt Nam, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho biết, chủ trương mua bán điện nước ngoài được quy định tại Luật Điện lực và các Nghị định có liên quan. Việc nhập khẩu điện là chiến lược dài hạn dựa trên các mối quan hệ chính trị - quốc phòng an ninh của Việt Nam đối với các nước láng giềng, nhằm đảm bảo an ninh năng lượng của quốc gia trong mọi tình huống và được xác định trong quy hoạch phát triển điện lực quốc gia từng thời kỳ.
Từ năm 2015, Việt Nam đã là nước nhập khẩu năng lượng tịnh, đã nhập than, nhập dầu để phát điện, và sắp tới sẽ nhập khí LNG. Như vậy, việc nhập khẩu điện đã thực hiện từ nhiều năm trước, với Trung Quốc là từ năm 2010, với Lào là từ năm 2016. Việc nhập khẩu điện từ Lào cũng được thể hiện thông qua Hiệp định Phát triển hợp tác công trình năng lượng và mỏ, Biên bản ghi nhớ giữa Chính phủ hai nước nhằm tăng cường quan hệ toàn diện với bạn. Nhập khẩu điện của Lào không chỉ là quan hệ kinh tế, mà còn là quan hệ chính trị - ngoại giao và để đảm bảo mục tiêu quốc phòng, an ninh của đất nước.
Nguồn điện nhập khẩu thời gian qua luôn có trong cơ cấu nguồn điện của quy hoạch phát triển điện lực quốc gia, tuy nhiên, tỷ lệ nhập khẩu điện còn rất nhỏ, chỉ ở mức 572 MW, tương đương 0,73% công suất đặt hệ thống năm 2022 và dành cho các khu vực biên giới.
Đặc biệt, điện nhập khẩu từ các nước là điện sạch, đã phát thải tại nơi sản xuất điện; lại dành cho các khu vực biên giới nên rẻ hơn giá điện năng lượng tái tạo trong nước mà nếu phải cộng chi phí truyền tải, hao hụt đường dây từ miền Trung, miền Nam ra Bắc sẽ rất cao. Hệ thống truyền tải điện từ các nhà máy điện trong nước ra biên giới hiện chưa đồng bộ, chưa thuận lợi bằng hệ thống điện của nước bạn đến biên giới hai nước.
"Nhập khẩu điện, kết nối lưới điện và trao đổi điện năng với các nước trong khu vực là cần thiết nhằm đa dạng hóa loại hình nguồn điện, nhất là điện nền để trong tương lai có thể khai thác phát triển năng lượng tái tạo trong khi chưa có các nguồn điện nền khác thay thế", Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên khẳng định.
