TÓM TẮT:
Tố tụng hình sự là một lĩnh vực then chốt trong pháp luật, đóng vai trò quan trọng trong bảo vệ quyền lợi của con người và đảm bảo công lý. Trong hệ thống tố tụng hình sự, có 3 chức năng cơ bản: buộc tội, bào chữa và xét xử. Mỗi chức năng không chỉ có những đặc trưng riêng, mà còn có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, nhằm đạt được mục tiêu cuối cùng xác định sự thật khách quan của vụ án. Bằng phương pháp nghiên cứu định tính cụ thể là thông qua việc nghiên cứu các quy phạm pháp luật, phân tích đánh giá các quan điểm pháp lý, tác giả làm rõ mối quan hệ giữa chức năng buộc tội, chức năng bào chữa và chức năng xét xử trong hoạt động tố tụng hình sự, từ đó giúp có cái nhìn toàn diện hơn trong nghiên cứu, nhận thức và quá trình lập pháp liên quan đến vấn đề này.
Từ khóa: tố tụng hình sự; chức năng buộc tội, chức năng bào chữa, chức năng xét xử, mối quan hệ.
1. Đặt vấn đề
Tố tụng hình sự là một lĩnh vực phức tạp và quan trọng trong hệ thống pháp luật của mỗi quốc gia, đặc biệt trong bảo vệ quyền lợi của công dân và đảm bảo công lý. Trong bối cảnh xã hội ngày càng phát triển và tình hình tội phạm ngày càng đa dạng, việc tổ chức và thực hiện các quy trình tố tụng hình sự có vai trò quyết định trong việc thiết lập một xã hội công bằng và văn minh. Cốt lõi của tố tụng hình sự là việc giải quyết các vụ án hình sự, trong đó các bên tham gia, bao gồm bên buộc tội, bên bào chữa và Tòa án, cần phải hoàn thành nhiệm vụ hiệu quả và chính xác nhằm xác định sự thật khách quan.
Trong hệ thống tố tụng hình sự, 3 chức năng cơ bản đóng vai trò chủ chốt, đó là: chức năng buộc tội, chức năng bào chữa và chức năng xét xử. Mỗi chức năng này đều có những đặc trưng riêng, các chủ thể tham gia khác nhau và hoạt động độc lập, nhưng đồng thời cũng liên kết chặt chẽ với nhau trong toàn bộ quy trình tố tụng. Chức năng buộc tội không chỉ là bước đi đầu tiên trong quá trình giải quyết vụ án mà còn là nền tảng pháp lý để xác định sự liên quan giữa hành vi phạm tội và tội danh được viện dẫn. Bên cạnh đó, chức năng bào chữa là một cơ chế quan trọng không thể thiếu nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người bị buộc tội, đảm bảo họ không bị xử lý một cách oan sai và công bằng trong suốt quá trình tố tụng. Cuối cùng, chức năng xét xử, với vai trò của Tòa án, sẽ là cơ sở để xem xét, đánh giá và đưa ra phán quyết cuối cùng về vụ án.
Mối quan hệ giữa các chức năng này không chỉ đơn thuần là sự tương tác giữa bên buộc tội và bên bào chữa, mà còn là sự phối hợp trong việc tìm kiếm sự thật. Trong quá trình tố tụng hình sự, việc thiết lập sự thật khách quan là mục tiêu tối thượng và để đạt được điều này, một quy trình tranh tụng đúng nghĩa là điều cần thiết. Sự kết hợp hài hòa giữa chức năng buộc tội và bào chữa sẽ không chỉ bảo đảm sự công bằng mà còn giúp hạn chế tối đa các sai lầm trong hệ thống tố tụng. Điều này càng trở nên quan trọng hơn khi những quyết định mang tính chất sinh mạng, tự do và quyền lợi của cá nhân có thể bị ảnh hưởng lớn từ các phán quyết của Tòa án.
Đặc biệt, ở mỗi giai đoạn của tố tụng hình sự, từ điều tra, truy tố cho tới xét xử, các chức năng này thể hiện một cách rõ ràng và nổi bật tính độc lập cũng như tính phụ thuộc lẫn nhau. Chức năng buộc tội có thể được thực hiện một cách nghiêm túc và chính xác chỉ khi có sự phản biện và kiểm soát của chức năng bào chữa. Ngược lại, chức năng bào chữa cũng chỉ thực sự phát huy tác dụng khi có một cơ sở buộc tội rõ ràng và hợp pháp. Chức năng xét xử, với vai trò điều hành và đưa ra phán quyết cuối cùng, sẽ là cầu nối không thể thiếu giữa hai chức năng này. Bởi vậy, mối quan hệ giữa chúng rất chặt chẽ và không thể tách rời, tạo thành một hệ thống vận hành cần thiết để đảm bảo công lý được thực thi một cách đúng đắn.
Bài nghiên cứu này sẽ làm rõ hơn về mối quan hệ giữa các chức năng tố tụng trong vụ án hình sự, đặc biệt nhấn mạnh đến sự cần thiết của việc duy trì sự cân bằng giữa ba chức năng cơ bản: buộc tội, bào chữa và xét xử. Qua đó, những quan điểm và khuyến nghị sẽ được đưa ra nhằm cải thiện hiệu quả của hệ thống tố tụng hình sự, tạo điều kiện cho việc bảo vệ quyền dân sự và thúc đẩy sự phát triển của xã hội pháp quyền.
2. Khái quát về các chức năng cơ bản trong tố tụng hình sự
Trong hệ thống pháp luật hình sự, chức năng tố tụng hình sự được xem như một nền tảng quan trọng trong việc duy trì công lý và bảo vệ quyền lợi của công dân. Chức năng tố tụng hình sự cơ bản bao gồm 3 chức năng chính, gồm: buộc tội, bào chữa (gỡ tội) và xét xử. Mỗi chức năng này không chỉ giữ vai trò độc lập mà còn liên kết với nhau trong việc xác định sự thật khách quan của vụ án, đồng thời đảm bảo việc bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan.
2.1. Chức năng buộc tội
Chức năng buộc tội là giai đoạn đầu tiên trong quá trình tố tụng hình sự, khởi đầu từ việc phát hiện tội phạm cho đến khi đưa ra các cáo buộc trước Tòa án. Chức năng này thường được thực hiện bởi các cơ quan như Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát và các cơ quan khác được pháp luật giao nhiệm vụ điều tra một số vụ án nhất định. Nội dung của chức năng buộc tội không chỉ bao gồm việc xác định và khảo sát các chứng cứ liên quan đến hành vi phạm tội mà còn liên quan đến việc xây dựng cáo buộc nhằm chứng minh sự liên quan giữa hành vi của cá nhân và tội danh bị cáo buộc.
Vai trò của chức năng buộc tội rất quan trọng trong việc bảo vệ lợi ích của nhà nước và xã hội, đảm bảo những hành vi vi phạm pháp luật không thể tồn tại mà không bị xử lý. Chức năng này giúp các cơ quan chức năng làm rõ các tình tiết của vụ án, xác định đối tượng chịu trách nhiệm và đưa ra những đề xuất hợp lý nhằm khôi phục trật tự xã hội. Đồng thời, chức năng buộc tội cũng chịu sự giám sát của pháp luật nhằm ngăn chặn khả năng lạm dụng quyền lực, đảm bảo rằng mọi quyết định và hành động đều diễn ra đúng quy định.
Đặc điểm của chức năng buộc tội bao gồm tính chủ động và trách nhiệm cao trong thu thập chứng cứ; từ việc khởi tố vụ án đến khi hoàn tất việc truy tố trước Tòa án. Chức năng buộc tội yêu cầu sự khách quan và minh bạch, không chỉ nhằm bảo vệ quyền lợi của nhà nước mà còn của bất kỳ cá nhân nào bị cáo buộc.
2.2. Chức năng bào chữa
Chức năng gỡ tội, hay chức năng bào chữa, là một trong những quyền cơ bản của người bị buộc tội và thể hiện tính nhân đạo trong hệ thống tố tụng hình sự. Chức năng bào chữa gồm việc bảo vệ quyền lợi của người bị buộc tội, đáp ứng nhu cầu chính đáng của họ trong việc phản biện lại những chứng cứ và cáo buộc từ phía cơ quan buộc tội. Người bào chữa, có thể là luật sư chuyên nghiệp hoặc người đại diện của người bị buộc tội… sẽ đưa ra lập luận, chứng cứ và ý kiến để chứng minh rằng bị cáo không có tội hoặc có các tình tiết giảm nhẹ.
Vai trò của chức năng bào chữa rất quan trọng trong việc đảm bảo rằng quyền lợi của người bị buộc tội được bảo vệ một cách công bằng và hợp pháp. Chức năng này không chỉ giúp cân bằng quyền lực giữa các bên trong quá trình tố tụng mà còn thúc đẩy tính minh bạch và công bằng trong quá trình xét xử. Mọi người đều có quyền được bào chữa, do đó chức năng này cũng giúp thúc đẩy cho sự tin tưởng của nhân dân vào hệ thống pháp luật.
Đặc điểm của chức năng bào chữa nằm ở tính chất bảo vệ và phản biện. Chức năng này yêu cầu một cách tiếp cận toàn diện, tức là người bào chữa phải nắm vững các thông tin liên quan đến vụ án, đồng thời có khả năng phát hiện các tình tiết và chứng cứ có lợi cho thân chủ của mình. Họ có trách nhiệm không chỉ trong việc cung cấp các lập luận mà còn trong việc đảm bảo các quyền của bị cáo được thực hiện trong suốt quá trình tố tụng của vụ án.
2.3. Chức năng xét xử
Chức năng xét xử là giai đoạn cuối cùng trong quá trình tố tụng hình sự, nơi Tòa án thực hiện việc đánh giá và đưa ra phán quyết về vụ án. Chức năng này được thực hiện bởi Tòa án có thẩm quyền, với sự tham gia của tất cả các bên liên quan, bao gồm bên buộc tội, bên bào chữa và bị cáo. Tòa án có nhiệm vụ xem xét các chứng cứ, lắng nghe các lập luận và cuối cùng đưa ra quyết định dựa trên các quy định pháp luật.
Vai trò của chức năng xét xử không chỉ là quyết định bản án cho từng vụ án mà còn bảo đảm các nguyên tắc pháp lý được thực hiện, quyền và lợi ích hợp pháp của các bên được bảo vệ. Tòa án phải đảm bảo tính công bằng và minh bạch trong quá trình xét xử, đồng thời phải tuân thủ các quy trình tố tụng đã được xác định. Chức năng xét xử có vai trò tối quan trọng trong việc duy trì sự công bằng xã hội và lòng tin của người dân vào hệ thống tư pháp.
Đặc điểm của chức năng xét xử nằm ở tính độc lập và công bằng. Phán quyết của Tòa án không chỉ dựa trên chứng cứ và lập luận của các bên, mà còn phải được đưa ra một cách khách quan, không bị ảnh hưởng bởi bất kỳ yếu tố nào từ bên ngoài. Tòa án chính là nơi để giải quyết xung đột giữa các bên, đồng thời thi hành công lý theo cách thức được pháp luật quy định.
3. Mối quan hệ giữa các chức năng cơ bản trong tố tụng hình sự
Mặc dù trong quá trình tố tụng, các chức năng hoạt động một cách độc lập và riêng biệt, song chúng có những mối quan hệ tương tác chặt chẽ lẫn nhau, quyết định sự tồn tại của nhau trong hoạt động tố tụng.
3.1. Mối quan hệ giữa chức năng bào chữa và chức năng buộc tội
Như đã phân tích, chức năng buộc tội là nền tảng của quy trình tố tụng hình sự, bắt đầu từ việc phát hiện tội phạm và khởi tố vụ án cho đến khi đưa toàn bộ thông tin và chứng cứ liên quan ra Tòa án. Vai trò của chức năng buộc tội không chỉ dừng lại ở việc chứng minh hành vi phạm tội mà còn bao gồm việc thực hiện một cách khách quan, minh bạch và bảo đảm rằng mọi chứng cứ đều được thu thập hợp pháp. Khi một người bị cáo buộc, chức năng buộc tội buộc phải trình bày dẫn chứng cụ thể để xác định tính liên quan giữa hành vi vi phạm và tội danh được quy định trong luật.
Mặt khác, chức năng bào chữa, được thực hiện bởi các luật sư hoặc người bào chữa hợp pháp, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi và lợi ích chính đáng của người bị buộc tội. Người bào chữa có trách nhiệm tìm kiếm và kiểm tra chứng cứ của cả hai phía, nhằm phản biện các cáo buộc mà bên buộc tội đưa ra. Họ sẽ sử dụng các lập luận pháp lý cũng như các chứng cứ có giá trị để chứng minh rằng thân chủ của họ vô tội hoặc có các tình tiết giảm nhẹ. Chức năng bào chữa không chỉ bảo vệ quyền lợi của người bị buộc tội mà còn đảm bảo quá trình tố tụng diễn ra công bằng và khách quan.
Sự kết hợp giữa chức năng buộc tội và chức năng bào chữa rất quan trọng để đảm bảo các bên tham gia vào quá trình tố tụng tuân thủ pháp luật. Khi chức năng buộc tội được thực hiện, không thể thiếu đi chức năng bào chữa để đảm bảo người bị buộc tội có cơ hội được bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình. Cả hai chức năng này cùng tồn tại và tương tác với nhau trong một cấu trúc đôi, phản ánh đúng bản chất của quy trình tố tụng hình sự hiện đại. Một quy trình tố tụng hiệu quả không thể có được nếu thiếu đi chức năng bào chữa, vì chức năng này hữu ích cho việc cân bằng quyền lực giữa nhà nước và công dân, từ đó ngăn chặn các sai lầm trong xét xử.
Qua đó, việc coi trọng cả hai chức năng là cực kỳ cần thiết trong hệ thống tố tụng. Các cơ quan nhà nước và viện kiểm sát không chỉ cần thực hiện nhiệm vụ buộc tội, mà còn phải đảm bảo việc buộc tội được thực hiện trong khuôn khổ pháp luật, tránh tình trạng oan sai, sai lệch trong quy trình tố tụng. Tương tự, bên bào chữa cũng cần hợp tác một cách nghiêm túc để giúp cho quá trình tìm kiếm sự thật khách quan diễn ra thuận lợi và hiệu quả.
3.2. Mối quan hệ giữa chức năng bào chữa và chức năng xét xử
Chức năng xét xử chỉ xuất hiện và có hiệu lực trong giai đoạn xét xử - giai đoạn tối quan trọng của tố tụng hình sự. Tại giai đoạn này, cả ba chức năng buộc tội, bào chữa và xét xử đều hiện diện và Tòa án đóng vai trò chủ yếu trong việc xác định bản chất của vụ án. Với nhiệm vụ độc lập và trung lập, Tòa án đảm nhận vai trò "trọng tài" trong quá trình tranh tụng giữa bên buộc tội và bên bào chữa.
Trong phiên tòa, Tòa án có trách nhiệm xem xét, đánh giá và đưa ra phán quyết cuối cùng dựa trên các chứng cứ và lập luận trình bày bởi cả hai bên tham gia tố tụng. Để đảm bảo quyền lợi của mọi bên được bảo vệ, luật pháp quy định rất rõ ràng về quyền được kiểm tra và đánh giá các chứng cứ của cả hai phía. Bên buộc tội cần phải chứng minh các cáo buộc của mình bằng chứng cứ xác thực; ngược lại, bên bào chữa sẽ nỗ lực lập luận để bảo vệ quyền lợi của người bị buộc tội.
Chức năng xét xử có vai trò quyết định trong việc đảm bảo công bằng và thực thi pháp luật, vì nó không chỉ hạn chế quyền lực của nhà nước trong các quyết định pháp lý mà còn đảm bảo rằng các quyền của cá nhân được thực thi. Qua đó, chức năng xét xử cũng gián tiếp thúc đẩy sự công bằng trong toàn bộ quy trình tố tụng hình sự. Điều này càng thể hiện rõ qua những điều khoản quy định về quyền được bào chữa trong các Bộ luật Tố tụng hình sự, đồng thời cho thấy vai trò quan trọng của Tòa án trong việc giám sát và điều hành quá trình xét xử.
Thực tế, chức năng buộc tội và chức năng bào chữa đều hoạt động độc lập trước khi ra phiên tòa. Qua việc chuẩn bị hồ sơ, các bên đều phải đảm bảo nội dung đã được làm rõ ràng và đầy đủ. Tuy nhiên, chỉ khi phiên tòa được mở ra, Tòa án mới có điều kiện để thực sự đánh giá toàn bộ chứng cứ và lập luận từ mọi phía. Sự phân xử và phán quyết của Tòa án sẽ là căn cứ để xác định sự thật của vụ án, từ đó đưa ra quyết định hợp pháp về trách nhiệm hình sự của bị cáo.
Một điểm cần lưu ý là, chức năng xét xử đặt ra những yêu cầu cụ thể cho cả bên buộc tội và bên bào chữa. Thông qua việc tiến hành điều tra, thu thập chứng cứ một cách khách quan, công bằng và toàn diện, chức năng xét xử không chỉ đơn thuần là xác định có hay không có tội, mà còn phải xem xét các tình tiết tăng nặng và giảm nhẹ trách nhiệm trong quá trình xem xét trách nhiệm hình sự. Chức năng bào chữa càng trở nên thiết thực hơn khi nó cung cấp cho Tòa án những thông tin cần thiết nhằm đảm bảo rằng mọi quyết định đều căn cứ trên sự thật và quy định của pháp luật.
3.3. Sự tương tác giữa các chức năng
Mối quan hệ giữa 3 chức năng là buộc tội, bào chữa và xét xử không chỉ thể hiện tính độc lập mà còn thể hiện sự tương tác chặt chẽ giữa các bên trong hệ thống tố tụng hình sự. Chức năng bào chữa không chỉ tồn tại tách biệt mà còn rất cần thiết để hỗ trợ cho chức năng xét xử trong việc cung cấp thông tin, chứng cứ và lập luận, giúp cho quá trình xét xử diễn ra công bằng và đáng tin cậy.
Chức năng bào chữa xuất hiện song song với chức năng buộc tội. Khi một người bị cáo buộc, chức năng bào chữa sẽ lập tức có mặt để bảo vệ người này khỏi những cáo buộc có thể sai lệch hoặc không đầy đủ. Điều này có phản ánh rõ sự thống nhất và hợp tác giữa các chức năng tố tụng, đây chính là những yếu tố thúc đẩy sự chính xác và chính xác trong việc xử lý vụ án. Trong thực tiễn, có những trường hợp chứng cứ bào chữa không được ghi nhận trong các hồ sơ của bên buộc tội, nhưng sẽ được Tòa án xem xét và đánh giá trong quá trình xét xử, từ đó có thể dẫn đến những quyết định hợp lý hơn.
Chính vì lý do đó, mối quan hệ giữa chức năng bào chữa và chức năng xét xử có thể nói là một quá trình liên tục, trong đó mỗi bên cần hỗ trợ lẫn nhau để tạo ra một hệ thống công lý thực sự. Việc phân tích mối quan hệ này không chỉ giúp xác định vai trò của từng chủ thể trong hệ thống tố tụng mà còn cung cấp một cái nhìn rõ ràng hơn về cách mà các chức năng này phối hợp với nhau trong việc bảo vệ quyền lợi hợp pháp của cá nhân và đảm bảo rằng các quyết định của Tòa án chính xác và đáng tin cậy.
4. Kết luận
Bài nghiên cứu đã phân tích khái quát về các chức năng cơ bản trong tố tụng hình sự, đồng thời chỉ ra được mối quan hệ chặt chẽ giữa chúng. Theo đó, mối quan hệ giữa chức năng bào chữa, chức năng buộc tội và chức năng xét xử trong tố tụng hình sự hoàn toàn không thể tách rời. Mỗi chức năng đều có vai trò và nhiệm vụ riêng biệt nhưng chúng lại kết hợp một cách mật thiết để đảm bảo công lý được thực thi một cách khách quan và chính xác. Để thực hiện được mục tiêu bảo vệ công lý và quyền con người, các chức năng này cần được phát huy một cách đồng bộ và chuyên nghiệp xuyên suốt quá trình tố tụng hình sự. Sự tương tác và phối hợp chặt chẽ giữa buộc tội, bào chữa và xét xử không chỉ quyết định đến tính hợp pháp trong quy trình tố tụng mà còn ảnh hưởng đến uy tín của hệ thống pháp luật trong mắt người dân. Từ đó, không chỉ bảo vệ quyền lợi hợp pháp của cá nhân, mà còn thúc đẩy sự phát triển công lý và đảm bảo pháp luật luôn đứng vững trong việc xử lý các hành vi vi phạm, bảo đảm an ninh và trật tự xã hội.
Tài liệu tham khảo:
1. Quốc hội Nước CHXHCN Việt Nam (2015). Bộ luật Tố tụng Hình sự số 101/2015/QH13 ngày 27 tháng 11 năm 2015.
2. Trần Thị Ánh (2023). Giới hạn xét xử sở thẩm - Mối quan hệ giữa các chức năng cơ bản trong tố tụng hình sự. Tạp chí Luật sư Việt Nam, số 8.
3. Nguyễn Trung Tín (2018). Mối quan hệ giữa tranh tụng trong tố tụng hình sự với chức năng xét xử của toà án. Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 10.
4. Đỗ Thị Phượng (2023). Hoàn thiện Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 về vị trí, vai trò của các chức năng tố tụng hình sự cơ bản. Tạp chí Kiểm sát, số 21.
5. Nguyễn Mạnh Hùng (2012). Các chức năng trong tố tụng hình sự Việt Nam - Những vấn đề lý luận và thực tiễn. Luận án Tiến sĩ, Học viện Khoa học Xã hội.
6. Phạm Thái Anh (2022). Chức năng bào chữa trong tố tụng hình sự Việt Nam. Luận văn Thạc sĩ, Trường Đại học Luật Hà Nội.
Analyzing the interrelationship among the core functions of criminal proceedings
Master. NGUYEN HOANG GIANG
Faculty of Law, Thanh Dong University
ABSTRACT:
Criminal procedure is a fundamental branch of law that plays a crucial role in safeguarding human rights and ensuring justice. Within this framework, three core functions - prosecution, defense, and adjudication - are distinguished by their unique characteristics while being closely interrelated in their collective pursuit of uncovering the objective truth of a case. This study employs qualitative research methods, including an analysis of legal regulations and legal opinions, to examine the interplay among these functions. The findings provide deeper insights into the dynamics of criminal procedure, offering valuable perspectives for research, legal interpretation, and legislative development in this area.
Keywords: criminal procedure, prosecution function, defense function, adjudication function, relationship.
[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, Số 24 tháng 11 năm 2024]
