Kết quả đạt được
Sau 3 năm triển khai Quyết định số 254/QĐ-TTg ngày 01/3/2012 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án Cơ cấu lại hệ thống các tctd giai đoạn 2011-2015 (Đề án 254), Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã phê duyệt Đề án tái cơ cấu 4 ngân hàng thương mại nhà nước và phương án tái cơ cấu của 20 ngân hàng thương mại (NHTM) cổ phần, tình hình tài chính và thanh khoản của hệ thống các tctd được cải thiện, đáp ứng cơ bản yêu cầu tín dụng để phát triển sản xuất, kinh doanh.
Về cơ cấu lại các ngân hàng yếu kém
NHNN đã kiểm soát được tình hình của các NHTM cổ phần yếu kém. Trong số 9 NHTM cổ phần yếu kém được xác định từ năm 2012, đến nay NHNN đã phê duyệt 8 phương án cơ cấu lại. Một số NHTM cổ phần yếu kém xác định trong năm 2013 đang được NHNN áp dụng các biện pháp giám sát chặt chẽ và chỉ đạo xây dựng phương án tái cơ cấu.
Ưu điểm lớn nhất của các phương án tái cơ cấu trong giai đoạn này là không dùng đến ngân sách nhà nước, các ngân hàng tự nguyện sáp nhập hoặc dùng vốn của nhà đầu tư, tập đoàn tư nhân nước ngoài. Minh chứng là, trong 9 ngân hàng yếu kém đã cơ bản cơ cấu lại xong đều do sáp nhập và các ngân hàng tự giải quyết, như: cơ cấu lại của Ngân hàng SCB, Đệ Nhất và Đại Tín; sáp nhập Tiên Phong Bank - Doji, Habubank - SHB, PVcombank - Ngân hàng Phương Tây, Navibank… Kết thúc năm 2014, năng lực quản trị, tình hình tài chính, thanh khoản của các ngân hàng trên cũng được cải thiện, đáp ứng cơ bản vốn cho yêu cầu sản xuất, kinh doanh và bảo đảm an toàn hệ thống.
Về cơ cấu lại các ngân hàng hoạt động bình thường
Khối NHTM nhà nước: Đến nay, NHNN đã chỉ đạo và hoàn thành cổ phần hóa 4 NHTM nhà nước, trong đó 3 ngân hàng đã niêm yết cổ phiếu trên thị trường chứng khoán (Vietcombank, Vietinbank, BIDV) và có sự tham gia của nhà đầu tư chiến lược nước ngoài ở 2 ngân hàng (Vietcombank và Vietinbank). Ngân hàng Phát triển Nhà Đồng bằng sông Cửu Long được cổ phần hóa với tỷ lệ sở hữu của Nhà nước là 91,26%. BIDV cũng được cổ phần hóa với tỷ lệ sở hữu của Nhà nước là 95,76%.
Đối với khối NHTM cổ phần: Đến nay, NHNN đã nhận được tất cả 24 phương án cơ cấu lại và đã phê duyệt 18 phương án. Các ngân hàng này đang tập trung củng cố, chấn chỉnh những tồn tại, hạn chế và tăng cường năng lực tài chính, quản trị, hoạt động và cạnh tranh. Một số ngân hàng đang thực hiện sáp nhập, mua lại TCTD khác để tăng quy mô và năng lực cạnh tranh.
Về xử lý nợ xấu
Một nhiệm vụ được cho là thành công trong Đề án đó là việc thành lập Công ty Quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng (VAMC) và các hành lang pháp lý cho việc xử lý nợ xấu đã ra đời, tạo cơ sở cho việc đẩy nhanh tốc độ xử lý nợ xấu ở các giai đoạn sau của tái cơ cấu. Tính đến đến ngày 23/12/2014, VAMC đã mua được 123.000 tỷ đồng dư nợ gốc nợ xấu (cuối năm 2013 đã mua được 40.000 tỷ đồng).
Trong năm 2014, NHNN tiếp tục đưa ra nhiều biện pháp quyết liệt để đẩy mạnh tiến độ xử lý nợ xấu và tái cơ cấu các tổ chức tín dụng. Trong đó, tại Quyết định số 1572/QĐ-NHNN, ngày 11/8/2014, NHNN đã đề ra mục tiêu cơ cấu lại một cách toàn diện hệ thống các tổ chức tín dụng để đến năm 2020 phát triển được hệ thống các tổ chức tín dụng đa năng theo hướng hiện đại, hoạt động an toàn, hiệu quả...
Còn đó những bất cập, hạn chế
Báo cáo về Kết quả giám sát “Việc thực hiện tái cơ cấu nền kinh tế trong lĩnh vực đầu tư công, doanh nghiệp nhà nước và hệ thống ngân hàng theo Nghị quyết số 10/2011/QH13, ngày 8/11/2011 của Quốc hội về Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2011-2015” đã chỉ ra rằng, đến nay, vấn đề sở hữu chéo, đầu tư chéo trong hệ thống TCTD vẫn thiếu minh bạch, vốn điều lệ ở một số NHTM cổ phần không phản ánh đúng thực chất, dẫn đến nguy cơ chi phối, thao túng hoạt động ngân hàng.
Hơn nữa, việc cơ cấu lại hệ thống và xử lý các ngân hàng yếu kém là vấn đề hết sức phức tạp. Cơ chế, quy định trong lĩnh vực xử lý tài sản bảo đảm để thu hồi nợ trong trường hợp khách hàng vay không trả được nợ theo hợp đồng tín dụng hoặc vi phạm hợp đồng tín dụng... còn bất cập. Ngoài ra, việc thiếu nguồn lực tài chính công để có thể hỗ trợ cho việc xử lý nợ xấu, lành mạnh hóa và nâng cao năng lực tài chính của hệ thống TCTD cũng là một trong những nguyên nhân làm chậm tiến trình tái cơ cấu.
Một số đề xuất
Mới đây, Thống đốc NHNN Nguyễn Văn Bình cho biết, một trong những nhiệm vụ trọng tâm của NHNN trong năm 2015 là sẽ tiếp tục tái cơ cấu một số tctd, trong đó sẽ xử lý từ 6 đến 7 ngân hàng thông qua hình thức sáp nhập. Do vậy, cần thực hiện có hiệu quả một số giải pháp sau:
Một là, hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, chính sách hỗ trợ cho việc cơ cấu lại hệ thống ngân hàng. Cụ thể là: (i) Sửa đổi, bổ sung Luật Dân sự theo hướng bảo vệ quyền lợi chính đáng của chủ nợ, tạo điều kiện thuận lợi cho các ngân hàng thu giữ, chủ động xử lý tài sản bảo đảm và có chế tài phù hợp trong thực thi nghĩa vụ trả nợ của bên vay vốn ngân hàng; (ii) Sửa đổi, bổ sung Luật Thi hành án dân sự theo hướng đơn giản hóa các thủ tục, thời gian thi hành các vụ án dân sự; (iii) Ban hành chính sách miễn, giảm thuế, phí liên quan đến mua - bán nợ xấu, tài sản bảo đảm và miễn, giảm thuế thu nhập trong thời gian khoảng 2 năm đối với các ngân hàng tham gia sáp nhập, hợp nhất.
Hai là, ưu tiên và tạo điều kiện cho các tổ chức tín dụng tự chấn chỉnh, khắc phục những tồn tại yếu kém và huy động nguồn lực tài chính của cổ đông và từ bên ngoài; khuyến khích sáp nhập hợp nhất trên cơ sở tự nguyện theo đúng quy định của pháp luật.
Ba là, trong trường hợp tctd tái cơ cấu không thành công thì NHNN sẽ áp dụng các biện pháp mạnh theo quy định của pháp luật là bảo đảm an toàn của hệ thống, loại bỏ ngân hàng yếu kém ra khỏi hệ thống.
Bốn là, trong quá trình tái cơ cấu, Chính phủ và NHNN khuyến khích sự tham gia của ngân hàng nước ngoài, đặc biệt là tham gia vào các ngân hàng yếu kém để có thể giúp các ngân hàng cơ cấu lại hoạt động.
Năm là, xử lý tốt hơn nữa vấn đề nợ xấu. Theo đó, cần: Xây dựng và ban hành Luật Mua - Bán nợ xấu; Tăng cường tính chủ động, phối hợp hiệu quả của các bộ, ngành và địa phương trong triển khai thực hiện Quyết định số 843/QĐ-TTg, ngày 31/5/2013...
Tài liệu tham khảo
1. Chính phủ (2014). Báo cáo thực hiện tái cơ cấu nền kinh tế trong lĩnh vực đầu tư công, doanh nghiệp nhà nước và hệ thống ngân hàng theo Nghị quyết số 10/2011/QH13 của Quốc hội, số 350/BC-CP, ngày 27/9/2014
2. NHNN (2014). Báo cáo thực hiện điều hành chính sách tiền tệ năm 2014, định hướng và giải pháp điều hành năm 2015, ngày 24/12/2014, tại Hội nghị triển khai nhiệm vụ ngành Ngân hàng năm 2015