Cần cân nhắc kỹ lưỡng
Theo chiến lược cải cách hệ thống thuế đến năm 2030 vừa được Chính phủ phê duyệt tháng 4/2022, các cơ quan quản lý sẽ xây dựng lộ trình điều chỉnh tăng thuế tiêu thụ đặc biệt (TTTĐB) với thuốc lá, bia, rượu. Điều này cũng phù hợp với định hướng trước đó của Chính phủ trong Quyết định 2114/QĐ-TTg ngày 16/12/2021 và Đề án Định hướng Chương trình xây dựng pháp luật nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV, theo đó dự án thuế TTĐB sẽ được xem xét để đưa vào Chương trình xây dựng pháp luật 2023-2025.
Liên quan đến thuế TTĐB với thuốc lá, TS. Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương cho rằng, việc tăng thuế lên thuốc lá là để tăng thu ngân sách, giảm sức mua, giảm người sử dụng. “Chủ trương là đúng đắn, tuy nhiên, khi xây dựng thiết kế chính sách, chúng ta cần đưa ra những con số thuyết phục, những công cụ để đo lường và chứng minh tính hiệu quả của chính sách để những chính sách đó thực sự đi vào cuộc sống”, TS. Lê Đăng Doanh phân tích.
Làm được điều này, TS Doanh cho rằng, Bộ Tài chính và Bộ Công Thương cần làm rõ các thông tin, nếu tăng như tính toán hiện nay thì tăng thu ngân sách từ các doanh nghiệp kinh doanh hợp pháp được bao nhiêu, thất thu ngân sách từ vấn nạn buôn lậu ở mức nào, số lượng người sẽ giảm hút thuốc lá ra sao, dự báo kinh doanh của ngành hàng chịu tác động, an sinh xã hội của những người dân ở vùng trồng, cung cấp nguyên liệu, những lao động trực tiếp cũng như gián tiếp ảnh hưởng thế nào…, từ đó cân nhắc mức tăng và lộ trình như thế nào hợp lý, áp dụng thời điểm nào thì mang lại hiệu quả cao, đảm bảo cân bằng, hài hòa giữa các lợi ích.
Cùng chung quan điểm, PGS. TS. Nguyễn Văn Việt, Chủ tịch Hiệp hội Bia - Rượu - Nước giải khát Việt Nam nhận định, việc tăng thuế TTĐB với các mặt hàng hạn chế tiêu dùng (đồ uống có cồn, thuốc lá…) cần cân nhắc kỹ lưỡng vì đây là những ngành công nghiệp lớn, có những đóng góp đáng kể cho xã hội và đất nước thông qua việc nộp ngân sách hàng mấy chục ngàn tỉ đồng mỗi năm và tạo hàng triệu công ăn việc làm bền vững cho người dân.
PGS. TS. Nguyễn Văn Việt nhấn mạnh, tăng thuế chắc chắn không phải là biện pháp hữu hiệu duy nhất để ngăn chặn việc hút thuốc lá hay uống rượu bia từ đó có thể đạt được mục tiêu bảo vệ và năng cao sức khỏe của người dân.
Ngoài ra, tỷ lệ trốn thuế thông qua các mặt hàng lậu này cần phải phân tích, đánh giá toàn diện, cụ thể để làm rõ nếu tăng thuế thì tỷ lệ này sẽ thay đổi, gia tăng như thế nào, mục tiêu bảo vệ sức khỏe có đạt được hay không hay người tiêu dùng lại chuyển qua dùng hàng nhập lậu?
Mặt khác, PGS. TS. Nguyễn Văn Việt cũng kiến nghị, Chính phủ cũng cần tính toán những tác động tiêu cực đối với việc tiêu thụ các mặt hàng sản xuất trong nước hay nhập khẩu hợp pháp, vì bảo vệ công ăn việc làm cho người dân, bảo vệ nền sản xuất trong nước và các doanh nghiệp kinh doanh hợp pháp là điều chúng ta cần đảm bảo khi triển khai bất kỳ chính sách mới nào.
Tập trung chống lậu trước khi tăng thuế
Ở giai đoạn này, tình hình dịch diễn biến vẫn phức tạp, thị trường chưa thể phục hồi như trước, Chính phủ đang mong các doanh nghiệp ổn định sản xuất để làm động lực cho tăng trưởng kinh tế sau đại dịch Covid-19.
Ngoài ra, trong tình hình chính trị thế giới đang bất ổn, giá xăng dầu leo thang cùng với mặt bằng giá cả biến động, ảnh hưởng nặng nề đến đời sống công nhân và chuỗi cung ứng, thì bất cứ chính sách nào làm tăng chi phí kinh doanh của doanh nghiệp cũng sẽ trở thành rào cản cho nỗ lực tái thiết cuộc sống của người dân và đưa doanh nghiệp trở lại đường đua tăng trưởng.
Do vậy, ở giai đoạn hiện nay, các chuyên gia cho rằng, việc đánh thuế phải song hành với các biện pháp khác nhau, đặc biệt là công tác phòng chống buôn lậu thuốc lá, đặc biệt, trong bối cảnh công tác chống buôn lậu của chúng ta chưa thực sự hiệu quả, còn phải rút ra nhiều kinh nghiệm.
Ông Triệu Văn Thìn, Chủ tịch Hội Chống hàng giả và bảo vệ thương hiệu TP. Hà Nội cho rằng, trước khi đề xuất tăng thuế, cần lưu tâm tới những tác động không mong muốn này và nếu quyết định tăng thuế thì cần phải có những giải pháp tổng thể, đặc biệt là chương trình hành động chống buôn lậu thuốc lá.
“Tăng thuế mà không có giải pháp chống buôn lậu đi kèm thì hậu quả có thể nhìn thấy trước như: buôn lậu sẽ tăng cao, tình hình an ninh trật tự thêm phức tạp vì chúng ta đều biết các đối tượng buôn lậu, vận chuyển hàng bất hợp pháp rất manh động, sẵn sàng dùng hung khí nguy hiểm để tấn công lực lượng chức năng hòng cướp lại hàng”, ông Thìn phân tích và cho rằng, tăng thuế có thể khiến các doanh nghiệp kinh doanh hợp pháp giảm doanh thu, giảm lợi nhuận, từ đó giảm giá thu mua nguyên liệu, nông dân sẽ thu hẹp vùng trồng. Hiệu ứng "domino" của việc tăng thuế chắc chắn sẽ ảnh hưởng lớn đến các nỗ lực tích cực trở lại của doanh nghiệp và tái thiết đời sống người lao động.
“Nếu không có giải pháp đồng bộ thì việc tăng thuế TTĐB sẽ không giảm được tiêu dùng thuốc lá, đặc biệt là trong bối cảnh kinh tế, buôn lậu gia tăng khi mở cửa biên giới như hiện nay”, ông Thìn nhận định.
PGS. TS. Ngô Trí Long, Chuyên gia Kinh tế hàng đầu của Việt Nam cũng phân tích, trong bối cảnh nền kinh tế đang trong giai đoạn phục hồi, các doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp thuốc lá nói riêng đang gặp nhiều khó khăn do đại dịch Covid-19 và cuộc xung đột Nga-Ucraina. Do vậy việc tăng thuế TTĐB thuốc lá lúc này làm tăng gánh nặng cho doanh nghiệp, cần tính toán kỹ các tác động kinh tế - xã hội, lưu tâm tới cả những hệ lụy ngoài mong muốn, các đối tượng dễ bị tổn thương (công ăn việc làm, công nhân, nông dân...) trước khi đưa ra quyết định.
Ngoài ra, thời điểm thực hiện cũng vô cùng quan trọng để doanh nghiệp có thời gian hồi phục sau đại dịch. Nếu tăng thuế ở thời điểm hiện nay sẽ tác động trực tiếp đến ngành, dẫn đến giảm sản lượng và việc làm, ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập người lao động và tiếp tục làm đứt gãy chuỗi cung ứng vốn chưa kịp lành sau đại dịch.
Do đó, các chuyên gia cho rằng việc điều chỉnh phương thức thu thuế, nếu có, nên được Quốc hội và Chính phủ thảo luận và chuẩn bị trong giai đoạn 2023 - 2025, khi tác động của dịch Covid-19 đã hạ nhiệt, doanh nghiệp đã hồi phục và sẵn sàng trở lại đường đua nhằm cạnh tranh với hàng lậu.
