Với Thủy điện Sơn La, tổng số hộ dân thuộc 3 tỉnh Sơn La, Điện Biên, Lai Châu phải di dời trên 20 ngàn hộ thì riêng Sơn La đã chiếm gần 13 ngàn hộ dân, tương đương 61%. Trước đó, số hộ dân thuộc 6 huyện của Sơn La nhường đất cho Thủy điện Hòa Bình còn nhiều hơn gấp bội, lên tới 54 ngàn hộ gia đình.
Sau khi bà con nhường đất cho thủy điện thì đất canh tác thu hẹp. Ngày xưa bình quân mỗi người 4 ha, bây giờ còn mỗi người non 1 ha, lao động dôi dư xuất hiện. Tuy nhiên, để chuyển đổi được lực lượng lao động này một lúc sang phi nông nghiệp rất khó, bởi tập quán lâu đời gắn với sản xuất truyền thống nông nghiệp.
Vì thế nhiều năm nay, hầu hết các cuộc họp của Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh, cũng như Ban chỉ đạo Tây Bắc, Ban Dân tộc… cũng đều bàn nội dung đào tạo nghề, giải quyết việc làm cho bà con ở vùng thủy điện, vùng tái định cư.
Trong đó, Trung tâm Khuyến công và tư vấn phát triển công nghiệp (gọi tắt là Trung tâm Khuyến công) được giao nhiệm hỗ trợ đào tạo nghề, đặc biệt chú trọng đến các nghề tiểu thủ công nghiệp.
Qua điều tra khảo sát, nhận thấy nghề đóng tàu thuyền sắt gắn máy có thể phát triển được ở vùng lòng hồ, Trung tâm mở 4 lớp đào tạo nghề gò hàn, vừa đóng mới vừa sửa chữa tàu sắt ở xã Chiềng Bằng, huyện Quỳnh Nhai cho 140 lao động. Thành công của chương trình này là đánh “trúng” nhu cầu của bà con vùng lòng hồ. Có 4 điều hết sức ấn tượng.
Thứ nhất, mở lớp cho 140 lao động thì bà con đăng ký học lên tới 160 người.
Thứ hai, vào tháng 11/2016, tròn 2 năm sau khi kết thúc lớp học, Trung tâm đã tiến hành khảo sát đánh giá hiệu quả sau đào tạo tại 17 cơ sở. Kết quả cho thấy, gần 100% học viên tự mở cơ sở hoặc đi làm cho cơ sở sản xuất cơ khí, tạo ra hàng trăm việc làm với thu nhập bình quân trên 3,5 triệu đồng/người/tháng, thời gian có việc làm trên 300 ngày/năm.
Thứ ba, với các cơ sở sản xuất, có những đơn hàng lên tới 270 chiếc thuyền đánh cá.
Thứ tư, năm 2014, được dạy cách đóng các loại tàu thuyền 1-1,5 tấn, nay họ tự học hỏi đóng được những chiếc thuyền 70 tấn. Cá biệt, có thuyền lên tới 300 tấn.
Những điều trên đều cho thấy, lớp đào tạo nghề gò hàn, đóng mới vừa sửa chữa tàu sắt đã đáp ứng thiết thực nhu cầu chuyển đổi nghề nghiệp từ nông nghiệp sang phi nông nghiệp của cư dân vùng lòng hồ thủy điện.
Bế giảng lớp đan lưới
Xung quanh việc mưu sinh trên vùng lòng hồ, bà còn thường dùng những cái vó, te ngày xưa rất đơn sơ đánh bắt cá con làm nguồn thức ăn cho nuôi cá bè. Mua vó, te ở xuôi về, giá rất đắt, và bị rách cũng không biết vá. Trung tâm Khuyến công Sơn La đã liên kết với Khuyến công Hà Nội mở lớp đan lưới, sản xuất các dụng cụ đánh bắt thủy sản và cách nuôi trồng thủy sản cho 70 người. Đây là vốn cơ bản để học viên dạy cho người khác sau này. Hiện nay, nghề sản xuất dụng cụ đánh bắt thủy sản được đánh giá có thu nhập khá cao. Thu nhập người lành nghề lên tới 200.000đ/ngày, người trung bình cũng được 150.000đ/ngày.
Cùng với hỗ trợ đào tạo nhằm giải quyết việc làm, Trung tâm Khuyến công Sơn La tiếp tục liên kết với Khuyến công Hà Nội mở lớp truyền nghề dệt và sản xuất các sản phẩm từ vải thổ cẩm, nhằm bảo tồn nghề truyền thống và tăng thu nhập cho người lao động.
Bà Cà Thị Thỏa - Chủ nhiệm HTX Nặm La cho biết lớp học rất hữu ích, đúng với mong muốn của xã viên HTX là, dạy lý thuyết rất ít, cầm tay chỉ việc là chính. Ngoài những kiến thức chung như ý thức nghề nghiệp, an toàn lao động, thiết kế mẫu mã thì lớp chia thành 5 nhóm, mỗi nhóm học sâu một nghề như nhóm dệt, nhóm đánh suốt lên khung cửi, nhóm thêu tay, nhóm sản xuất đệm, ghế ngồi, nhóm thiết kế, cắt, nhóm may, vắt sổ hoàn tất sản phẩm.
Trên cơ sở kiến thức cơ bản học được, kết hợp với các nét văn hóa, hoa văn của sản phẩm truyền thống dân tộc Thái, các học viên cùng thầy giáo thiết kế ra những sản phẩm như áo, túi sách, túi cầm tay, túi mang, ví, khăn trải bàn, các vật dụng trang trí trong gia đình… đều sử dụng vải, thổ cẩm do HTX sản xuất ra nhằm phục vụ nhu cầu đa dạng của khách hàng.
Điều đặc biệt, các học viên đã có ý thức xây dựng thương hiệu. Các sản phẩm của HTX đều có gắn Logo “Du Lịch Sơn La” và Lo go HTX Nặm La tạo ra sự khác biệt, dễ nhận biết, phân biệt được sản phẩm của HTX với các sản phẩm cùng loại có trên thị trường. Trong 3 tháng học tập, các học viên đã tạo ra được trên 20 mẫu sản phẩm, vừa học vừa làm đã hoàn thành trên 200 sản phẩm các loại.
Tại lễ bế giảng lớp học thổ cẩm, các đại biểu (nam giới) mặc bộ áo dài truyền thống do học viên HTX Nặm La thực hiện
Theo ông Nguyễn Đình Phong, Giám đốc Trung tâm Khuyến công, một đặc tính hết sức cơ bản của khuyến công là hiệu ứng lan tỏa. Mở lớp đào tạo nghề, giới hạn trong khoảng trên dưới 100 học viên thôi, nhưng nếu trúng nhu cầu của xã hội, hiệu ứng lan tỏa sẽ rất cao. Có nghĩa là, những học viên được học cơ bản đó, sẽ truyền dạy nghề cho những người khác.
Với một khoản kinh phí chưa nhiều dành cho đào tạo, Trung tâm Khuyến công Sơn La đang đi theo hướng này để có thể hỗ trợ chuyển đổi nghề tích cực hơn, giải quyết việc làm cho nhiều lao động hơn, nhất là với bà con vùng lòng hồ thủy điện, nhằm giảm bớt khó khăn, áp lực của hậu thủy điện và từng bước giải quyết tình trạng di cư tự do, thấy nơi khác tốt hơn lại chạy đến.
