Anh Dương Xuân Quyết - Chủ tịch UBND thị trấn Kiện Khê, khi thấy chúng tôi tìm hiều về “làng nổ”, đã không ngại ngận tâm sự: “Trước đây, cha ông chúng tôi chỉ khai thác nhỏ lẻ, khai thác đá để xây tường, nung vôi. Còn bây giờ, bà con lại dùng mìn, thuốc nổ để đạt được năng suất cao, sản xuất ra nhiều loại đá, mới đáp ứng kịp thị trường. Từ khi đưa chất nổ vào phá đá, năm nào cũng có người chết, bị thương”. Anh còn kể từng trường hợp tai nạn chỉ nghe đã sởn gai ốc. Chúng tôi hỏi: Nhiều tai nạn, nguy hiểm như vậy sao vẫn còn đông người theo? Anh than vãn: Vì đó là nghề truyền thống. Phá đá có thu nhập hơn làm ruộng thì tất nhiên họ sẽ làm. Chính quyền thị trấn chỉ có thể định hướng cho bà con nên làm cái này, cái kia, chứ không thể ra quyết định cấm khai thác đá, vì “mỏ” đá đã được cấp trên cho phép khai thác, các tổ chức khai thác đều đóng thuế tài nguyên đầy đủ. Người dân có quyền tự quyết định cách làm ăn của họ.
Vậy là, khi chưa có giải pháp gì để bảo đảm an toàn lao động, thì tai nạn cứ mặc tai nạn, Ai khi dấn thân vào nghề phá đá cũng đều có chung tâm trạng: Hy vọng vào số mình may không chết. Nhưng theo tâm sự của nhiều thợ khoan, đập đá thì hầu như ai cũng có ít nhất một lần bị đá “đe doạ”. Hòn đá sù sì, vô tri là vậy, mà có thể cướp đi tính mạng của con người như chơi. Gần đây có quá nhiều người bị chết và bị thương. Mới đây nhất là trường hợp của anh Nguyễn Văn Tú, 28 tuổi, ở xá Thanh Hà, là thợ đập đá, bị đá của những người khoan phá trên núi văng xuống làm vỡ đầu, chết tại chỗ hôm 24/2/2003. Sau đó, đến trường hợp anh Nguyễn Văn Hùng - chủ một vựa đá lớn ở thị trấn cũng bị đá văng trúng đầu, chết tại chỗ khi chỉ huy anh em đốt ngòi cho mìn nổ.
Năm 2002 cũng có nhiều người mất mạng hoặc bị tàn phế vì đá, vì mìn. Chúng tôi tìm đến thôn An Xá (xã Thanh Tuyền). Thôn này nằm ven mỏ đá, nhiều năm qua có nhiều người sống được nhờ đá, nhưng cũng không ít người bị đá lấy mạng. Số bị gãy chân, què tay, vẹo người... thì còn nhiều gấp chục lần. Nhưng thương tâm nhất là trường hợp anh Nguyễn Văn Độ, 25 tuổi, do một lần gặp đá lở không chạy kịp, mà hiện nay phải nằm liệt giường không đi lại được. Gia đình chạy vạy, vay mượn khắp nơi mới có 26 triệu đồng để chữa chạy, nhưng vẫn không hy vọng chàng trai này phục hồi sức khoẻ. Khi kể lại, anh Độ vẫn chưa nguôi hết nỗi đau cả thể xác lẫn tinh thần. Hôm ấy, anh cùng mấy người đang đập đá và bốc đá lên công nông dưới chân núi, đột nhiên có một chuỗi tiếng ầm như sấm. Kinh nghiệm sống nhiều năm bên mỏ đá cho anh biết, đấy là đá rơi. Anh chỉ chạy được vài bước thì bị ngã ra bất tỉnh, sau này mới biết một tảng đá lớn nện xuống lưng. Có hai người bị chết là anh Nguyễn Văn Thảo cùng xã Thanh Tuyền và anh Dương Văn Khởi, ở thôn La Mát, thị trấn Kiện Khê. Tuổi đời của họ đều còn rất trẻ. Nếu hôm đó đá cũng văng trúng đầu, thì chắc anh Độ đã chết. Cùng bị thương với anh còn có thêm 5 người khác.
Bà Nguyễn Thị Vân, cán bộ Phòng Công nghiệp Huyện Thanh Liêm cho biết, thực trạng mất ATLĐ tại mỏ đá Kiện Khê đã tồn tại từ rất lâu. Có nhiều nguyên nhân gây ra tai nạn cho cả chủ vựa đá và thợ trực tiếp phá đá trên cao, thợ chế biến, vận chuyển đá dưới chân núi như: Không dùng dây an toàn khi trèo lên núi hoặc dùng dây chão, dây rừng dễ bị đứt. Không nổ mìn theo giờ quy định. Khoảng cách các lỗ đặt mìn gần nhau. Sau khi nổ mìn không kiểm tra kỹ các tảng đá treo, đá bị rung chân để gỡ ra nên khi trèo lên chỉ cần chạm nhẹ chân là đá đã trượt xuống. Có khi do quản lý thuốc nổ không chặt, để vương vãi trong lều lán. Nhưng tai nạn xảy ra chủ yếu là do chủ vựa đá quá tiết kiệm chi phí, bằng cách giảm độ dài của ngòi nổ (yêu cầu an toàn là 1,2m nhưng thực tế họ lại cắt, chia thành nhiều mẩu ngắn từ 0,2-0,5m) nên khi mìn nổ, thì người chưa kịp chạy đến nơi an toàn. Một cán bộ của Sở Công nghiệp Hà Nam cũng tâm sự: Năm nào, Sở cũng phối hợp với ngành Công an và chính quyền cơ sở tổ chức các lớp tập huấn về bảo đảm ATLĐ cho bà con, nhưng tai nạn vẫn cứ diễn ra là do họ không chấp hành nghiêm quy định của Nhà nước. Được biết, các doanh nghiệp khai thác đá quốc doanh bảo đảm ATLĐ rất tốt. Tai nạn chỉ xảy ra tại các doanh nghiệp tư nhân, tổ hợp sản xuất và chủ cai thầu. Vậy nên chăng là cần giải thể, cấm hoạt động đối với những trường hợp vi phạm quy định ATLĐ, thường xuyên để xảy ra tai nạn lao động, tiến tới giảm bớt một số cơ sở khai thác đá tư nhân, chỉ cho phép hoạt động chế biến đá.
