Bò một nắng - Thương hiệu nổi tiếng đất Phú Yên

 Huyện miền núi Sơn Hòa, tỉnh Phú Yên là nơi có khí hậu thuận lợi để giống bò vàng bản địa (bò cỏ) sinh trưởng, đây là nguyên liệu để có món "bò một nắng" nức tiếng gần xa.

Xuất phát từ tập quán của đồng bào dân tộc Ê-đê, mỗi khi có lễ hội họ làm bò rồi chia nhau, sau đó đem nhúng vào nước muối rồi treo lên gác bếp và đó là nguồn gốc ra đời món bò một nắng.

Sản phẩm bò một nắng Phú Yên được nhiều người tiêu dùng lựa chọn vì có hương vị thơm ngon, có thể chế biến được nhiều món ăn khác nhau, bảo quản được lâu và có thể dùng làm quà tặng trong dịp lễ, Tết.

Để làm nên món ăn đặc sản phải tra qua rất nhiều công đoạn. Qua khâu chọn lọc nguyên liệu, bò một nắng sẽ được chế biến một cách công phu. Để làm món bò một nắng đúng vị cần chọn phần thịt bắp và thăn của bò.

Thịt bắp bò, thăn bò sau đó được sơ chế, làm sạch và tiến hành thái ra kích cỡ khoảng 12cm chiều dài, 5cm rộng và độ dày chỉ khoảng 2cm. sau đó, đem phần thịt bò đi ướp với hành, tỏi, ớt, tiêu, mắm, muối vừa phải, để thịt ngấm khoảng 10-15 phút.

Sau khi ướp thịt sẽ được mang đi phơi nắng để thịt khô bớt lại. Tùy thuộc vào độ nắng mà có thể phơi trong thời gian khoảng vài tiếng.Tuy nhiên, việc phơi nắng cũng đòi hỏi sự kỳ công, bởi nếu phơi quá lâu thịt sẽ khô và dai, ảnh hưởng đến chất lượng món ăn. Cuối cùng, khi thịt bò vừa đủ 1 nắng thì đem thịt vào bảo quản và đóng gói.

Để có được 1kg thành phẩm, phải cần 1,7 đến 2kg nguyên liệu thịt bò đùi tươi. Sau khi phơi loại bỏ lượng nước trong thịt, phần còn lại sẽ se khô, có độ ngọt tự nhiên và hương vị đặc trưng của thịt. Món bò này trước khi thưởng thức cần nướng chín. Thịt được nướng chín rám vàng hai cạnh tỏa ra mùi thơm rất quyến rũ.

 Bò một nắng sau khi được nướng chín sẽ cho lên thớt dùng chày đập nhẹ để miếng thịt được mềm, rồi sau đó xẻ thành từng miếng nhỏ. Một miếng bò một nắng đạt chuẩn là miếng bò săn chắc, có màu đẹp mắt, thịt không bị nhão.

Bò một nắng có thể chấm với tương ớt, muối tiêu chanh, nhưng ngon nhất là dùng chung với muối kiến vàng. Thứ gia vị độc nhất vô nhị này là đặc sản của người Ê-đê ở địa phương. Kiến vàng cùng với trứng kiến sẽ được đem rang cho khô, cho vào cối giã chung với ớt, muối, rau ngổ, rau răm và lá then len cho nhuyễn, tạo ra hỗn hợp thơm béo tự nhiên.

Từ xưa, đồng bào dân tộc thiểu số tại Phú Yên đã biết để dành thực phẩm bằng cách ướp muối thịt, phơi nắng hoặc hong khói trên gác bếp để dành ăn dần. Trước đây, cùng với tập tục săn bắt, lối sống du canh du cư, người đồng bào Ê Đê ở huyện Sơn Hòa đã tự chế ra món thịt bò hong khói gác bếp, hay bò một nắng kiến vàng.

Trải qua thời gian, món bò gác bếp đã trở thành món ăn truyền thống của đồng bào nơi đây. Bò một nắng từ món ăn dân dã, đã được “nâng cấp” trở thành một món ăn đặc trưng của huyện miền núi Sơn Hòa.

Hiện nay, Phú Yên có đàn bò hơn 200.000 con; trong đó, loại bò nguyên liệu có chất lượng tốt nhất tập trung ở các huyện miền núi, đặc biệt là huyện Sơn Hòa. Tại vùng này, bò được chăn thả tự nhiên, nguồn cỏ tự nhiên và có nguồn phụ phẩm nông nghiệp phong phú giúp cho thịt bò săn chắc, thơm ngon và có hương vị đặc trưng riêng.

Nhờ thuận lợi về mặt khí hậu để giống bò vàng địa phương sinh trưởng, làm nguyên liệu cho món thịt bò một nắng. Thời gian qua, việc chăn nuôi bò và sản xuất, kinh doanh bò một nắng tại Phú Yên đã thu hút nhiều cá nhân, đơn vị tham gia. Để hỗ trợ phát triển sản phẩm thế mạnh của địa phương, từ cuối năm 2018, tỉnh đã triển khai dự án Tạo lập, quản lý và phát triển nhãn hiệu chứng nhận Bò một nắng Phú Yên.

Sau 2 năm triển khai, cuối năm 2020, nhóm thực hiện dự án đã đăng ký thành công nhãn hiệu chứng nhận Bò một nắng Phú Yên, kèm theo đó là xây dựng hệ thống văn bản quản lý việc sử dụng nhãn hiệu chứng nhận phù hợp với thực tế sản xuất, chế biến tại địa phương như: Quy chế cấp và thu hồi quyền sử dụng nhãn hiệu chứng nhận; kiểm soát việc sử dụng nhãn hiệu chứng nhận, sử dụng tem nhãn sản phẩm mang nhãn hiệu chứng nhận, hệ thống biểu mẫu phục vụ công tác quản lý nhãn hiệu chứng nhận.

Việc đăng ký bảo hộ thành công nhãn hiệu chứng nhận cho sản phẩm “bò một nắng” là cơ hội để nâng cao giá trị kinh tế và mở rộng thị trường tiêu thụ cho sản phẩm. Sau khi bảo hộ thành công, việc duy trì, quản lý hiệu quả và phát triển nhãn hiệu chứng nhận tiếp tục được quan tâm để nhãn hiệu chứng nhận thực sự là công cụ hữu ích, hỗ trợ việc thương mại hóa sản phẩm.

Tiếp thu và kế thừa từ món ăn truyền thống của người đồng bào DTTS, người dân Sơn Hòa đã phát triển thành đặc sản thịt bò một nắng nổi tiếng, được người tiêu dùng yêu thích.

Chị Ma Ling (thôn Kiến Thiết, xã Ea Chà Rang, huyện Sơn Hòa) cho biết: Xưa kia, người Ê đê săn bắn và hái lượn là chủ yếu. Những con thú lớn sau khi sẻ thịt sẽ đem phơi nắng để bảo quản và sử dụng dần.

Ban đầu, người ta chỉ chia thịt thành từng miếng, nhúng muối và phơi nắng từ 2-3 ngày; ngày mưa thì để trên gác bếp. Sau này tiến bộ hơn, người ta giã thêm một ít sả ướp vào để miếng thịt thơm hơn. Giờ đây, chúng tôi đã biết chế bến và sự dụng thêm nhiều nguyên liệu khác nữa để tạo ra món bò một nắng ngon và đặc sắc của Phú Yên".

Từ sự hỗ trợ của địa phương cũng như nỗ lực của các đơn vị sản xuất, kinh doanh bò một nắng, hiện nay sản phẩm này đã có mặt ở nhiều tỉnh, thành trên cả nước. Đại diện huyện Sơn Hòa cho biết: Trên địa bàn huyện có nhiều cơ sở sản xuất, kinh doanh bò một nắng với quy mô, hình thức mùi vị khác nhau tạo nên sự đa dạng cho sản phẩm bò một nắng Sơn Hòa. Thời gian qua, một số cơ sở sản xuất bò một nắng của huyện được hỗ trợ trang thiết bị, nhãn mác, xây dựng thương hiệu.

Là đơn vị duy nhất được chọn triển khai thí điểm mô hình quản lý và sử dụng nhãn hiệu chứng nhận Bò một nắng Phú Yên, Công ty TNHH Sản xuất thực phẩm A Lý (TP Tuy Hòa) đã đầu tư mở rộng nhà xưởng, trang bị thêm nhiều máy móc hiện đại để chế biến, đóng gói bò một nắng. Việc áp dụng mô hình quản lý sử dụng nhãn hiệu chứng nhận giúp Công ty tăng cường kiểm soát quy trình sản xuất, góp phần nâng cao uy tín, chất lượng sản phẩm; tạo điều kiện thuận lợi để tiến hành quảng bá, xúc tiến thương mại. Nhờ đó, nhiều người tiêu dùng biết đến sản phẩm bò một nắng của Phú Yên hơn.

Tại Công ty TNHH Sản xuất chế biến và Thương mại Hà Trung (thị trấn Củng Sơn, huyện Sơn Hòa), sau khi thịt thấm gia vị, thịt bò được đưa vào tẩm sấy, dù chỉ trong đôi ba tiếng đồng hồ nhưng cũng tương đương với cả một ngày nắng gắt ngoài trời. “Bò một nắng” của doanh nghiệp Hà Trung được công nhận là sản phẩm của công nghiệp nông thôn tiêu biểu của Phú Yên năm 2011.

Và, sản phẩm này đã được đăng ký thương hiệu, mẫu mã bao bì và chất lượng sản phẩm. Với thương hiệu này, Công ty Hà Trung đã được Trung tâm khuyến công và xúc tiến thương mại (Sở Công Thương) hỗ trợ một dàn máy sấy bằng inox, có công suất từ 250-300kg nguyên liệu/ngày.

Từ việc hoàn thiện chất lượng sản phẩm cho đến đầu tư bao bì, nhãn mác, đăng ký nhãn hiệu độc quyền, đến nay, bò một nắng hai sương Hà Trung đã phát triển đại lý khắp cả nước. Bình quân mỗi năm, cơ sở này đã chế biến, tiêu thụ hàng chục tấn thịt bò một nắng; đồng thời đa dạng hóa với các sản phẩm như nai khô, bò khô, bò một nắng ăn liền…

Hiện 1kg thịt bò tươi có giá từ 220.000 - 250.000/kg. Để làm được 1kg bò một nắng phải mất tới gần 2kg thịt bò tươi, mà phải là thịt bò ăn cỏ, được chăn thả tự nhiên trên vùng núi Sơn Hòa. Chính vì thế giá thịt bò 1 nắng trên thị trường cũng khá cao. 1kg thịt bò một nắng hiện có giá là 550.000 - 600.000 đồng/kg. Mỗi năm, vùng Sơn Hòa cung ứng cho thị trường khoảng 15 tấn bò một nắng 2 sương, tiêu thụ nhiều nhất tại Đà Nẵng, Cà Mau và TP. Hồ Chí Minh.

Là một người con Phú Yên, chị Thúy Liễu (huyện Sông Hinh) luôn nuôi dưỡng ước mơ mang hương vị ẩm thực địa phương đến mọi miền Tổ quốc. Chị đã cùng con gái đã tạo dựng thành công và lan tỏa thương hiệu Bò một nắng Thúy Liễu.

Năm 2020, chị Thúy Liễu bắt đầu hành trình “khởi nghiệp” ở tuổi 50 với vô vàn khó khăn thử thách, từ khâu làm thực phẩm, đóng gói và vận chuyển. Trong quá kinh doanh, Bò một nắng Thúy Liễu luôn đặt chất lượng sản phẩm lên hàng đầu.

Nếu nhiều cơ sở chế biến thường chỉ chú tâm vào việc phát huy giá trị món ăn Một Nắng thì chị Thúy Liễu lại quan tâm đến câu chuyện “nâng tầm” và tạo dấu ấn riêng cho đặc sản quê nhà.

Quy trình sản xuất thủ công tỉ mỉ cùng việc luôn đổi mới, tìm tỏi cách chế biến đã giúp hương vị bò Một Nắng Thúy Liễu khó trộn lẫn. Chị Thúy Liễu đã học hỏi cách chế biến của người đi trước, gìn giữ sắc hương món ăn và tìm tòi những kết hợp món ăn đầy mới lạ.

Số lượng sản phẩm của Bò Một Nắng Thuý Liễu ngày càng mở rộng và đa dạng món ăn hơn. Khách hàng lựa chọn mua làm quà tặng bởi bao bì chỉn chu, sang trọng và bắt mắt hoặc để sử dụng cho bữa ăn gia đình bởi chế biến nhanh. Tại công xưởng của doanh nghiệp Thúy Liễu, mỗi khi có đơn hàng lớn hoặc các tháng cao điểm trong năm cũng góp phần tạo công ăn việc làm cho một số người dân nơi đây.

Năm 2022, sản phẩm Bò một nắng Thúy Liễu đã đạt chứng nhận OCOP 3 sao cấp tỉnh năm 2022 do UBND tỉnh Phú Yên cấp.

Với sự nỗ lực để đưa sản vật quê hương đến với người tiêu dùng, sản phẩm Bò một nắng Thúy Liễu đã đạt chứng nhận OCOP 3 sao cấp tỉnh năm 2022.

Năm 2022, thương hiệu bò một nắng của Gia Linh đã đạt doanh thu 12 tỉ đồng, lợi nhuận 12%. Doanh thu năm 2023 tính đến thời điểm hiện tại là 8 tỉ đồng, dự kiến lợi nhuận sẽ đạt 15% nhờ tối ưu sản xuất và giảm chi phí vận hành.

Sản phẩm của thương hiệu ẩm thực có tiếng này đang được phân phối qua khoảng 200 đại lý nhập sỉ và 40 - 50 nhà hàng. Định hướng của doanh nghiệp là đưa các sản phẩm này lên kệ siêu thị cũng như vào nhiều nhà hàng nhất có thể.