[eMagazine] Hành trình xây dựng Bộ chỉ số FTA Index và những điều bất ngờ

Với FTA Index, lần đầu tiên Việt Nam có một Bộ chỉ số đo lường, đánh giá kết quả thực hiện các Hiệp định thương mại tự do tại các địa phương, thể hiện bằng những điểm số cụ thể…

Bên cạnh việc nghiên cứu, tham khảo các mô hình quốc tế tương đồng, quá trình tổ chức khảo sát, xây dựng Bộ chỉ số mới này qua "lăng kính" của chính những “người trong cuộc” cho thấy những góc nhìn sâu sát, đáng chú ý.

Trao đổi với phóng viên, ông Ngô Chung Khanh - Phó Vụ trưởng, Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công Thương - đơn vị được giao đầu mối chủ trì Đề án xây dựng, công bố Bộ chỉ số FTA Index chia sẻ: Khi bắt đầu triển khai ý tưởng xây dựng Bộ chỉ số đánh giá về thực thi FTA tại địa phương, Tổ công tác FTA Index đã tham khảo ý kiến, quan điểm của các bộ, ngành, các địa phương về việc xây dựng một bộ chỉ số như vậy.

Theo ông Khanh, điều rất tích cực là Đề án nhận được sự ủng hộ gần như tuyệt đối; đại đa số các tỉnh, thành và các bộ, ngành đều ủng hộ. Bên cạnh đó có những tỉnh, thành cho rằng cần phải làm sao đảm bảo được nguyên tắc đánh giá khách quan, công bằng, minh bạch; một số khác cho rằng các phương pháp đưa ra phải khoa học, thực tiễn…. Đó là những ý kiến rất chính đáng và trên cơ sở đó Tổ công tác triển khai rất thận trọng, xây dựng đúng các quy trình và trong quá trình xây dựng Tổ công tác tiếp tục nhận được sự ý kiến đóng góp rất chi tiết, đầy đủ của các bộ, ngành và đặc biệt các địa phương.

Về tổng thể, ông Khanh cho biết: Bức tranh thu được từ khảo sát tận dụng các FTA năm đầu tiên cho thấy khá rõ những điểm đã được theo dõi, đánh giá thời gian qua và lần này nó thể hiện bằng con số cụ thể, càng khẳng định rằng thời gian qua chúng ta đàm phán ký kết và thực thi các FTA đã có kết quả tích cực. Điều này thể hiện qua giá trị kim ngạch, qua số lượng mặt hàng chủ lực chúng ta xuất khẩu sang các thị trường FTA…. Tuy nhiên kết quả khảo sát cũng cho thấy chúng ta còn dư địa rất lớn để làm sao thực thi các FTA đem lại hiệu quả hơn nữa cho doanh nghiệp, người dân và đất nước.

Bộ Công Thương tổ chức tham vấn chuyên gia và các bên liên quan trong quá trình xây dựng Bộ chỉ số FTA Index

Ở góc độ đơn vị thực hiện khảo sát, tổng hợp, phân tích dữ liệu và xây dựng Bộ chỉ số FTA Index, PGS. TS. Đào Ngọc Tiến, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Ngoại thương cho biết, quá trình tiếp cận, khảo sát và đưa ra kết quả điều tra FTA Index cho thấy có những yếu tố mang tính chất hệ thống, xuất hiện ở tất cả các địa phương, tất cả các tỉnh thành.

Theo ông Tiến, câu chuyện nhận thức của cả doanh nghiệp, chính quyền địa phương chưa coi các FTA là chiến lược và cần phải triển khai một cách dài hạn xuất phát từ sự chủ động của các doanh nghiệp. Có thể nói rằng các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp trong nước, doanh nghiệp nhỏ và vừa chưa có sự chủ động trong việc tiếp cận các cơ hội từ các FTA. Cùng với đó là câu chuyện chuẩn bị về mặt nhân lực thực thi FTA. Đây là những yếu tố đều đã được nói đến nhưng qua kết quả khảo sát lần này chúng ta thấy rõ là những yếu tố mang tính căn cơ, mang tính chất hệ thống ở tất cả các nơi.

Về sự không đồng đều trong bức tranh tận dụng các FTA với cả điểm sáng và những điểm hạn chế, PGS.TS. Đào Ngọc Tiến cho biết, bất ngờ là qua thực tiễn khảo sát, khi so sánh giữa các địa phương thì không phải địa phương quy mô lớn hay địa phương quy mô nhỏ, không phải địa phương có nhiều doanh nghiệp hay ít doanh nghiệp mà câu chuyện là sự chủ động hỗ trợ, sự quan tâm của chính quyền địa phương đối với cộng đồng doanh nghiệp đang hoạt động tại địa bàn. Đấy là lý do tại sao chúng ta thấy rằng có những địa phương dù kim ngạch xuất khẩu không lớn nhưng lại có những thứ hạng khá cao trong bức tranh xếp hạng các địa phương thực thi FTA năm đầu tiên. Bởi vì các địa phương đó có sự quan tâm, có nhiều chính sách hỗ trợ và thực sự có được kết nối giữa Sở Công Thương ở các địa phương với các doanh nghiệp trên địa bàn.

Thêm một điểm bất ngờ, trong 4 trụ cột của Bộ chỉ số FTA Index có một trụ cột về thực hiện các cam kết phát triển bền vững trong FTAs thì kết quả khảo sát cũng cho thấy sự không đồng đều giữa các địa phương. Đáng chú ý, có những tỉnh rất nhỏ như Cà Mau xếp thứ nhất về Chỉ số tổng hợp FTA Index. PGS.TS. Đào Ngọc Tiến lấy ví dụ, điểm số của Cà Mau về thực hiện các cam kết phát triển bền vững rất cao và 3 điểm chỉ số thành phần còn lại cũng tương đối giúp cho Cà Mau đạt được thứ hạng cao nhất.

“Lý do bởi cả địa phương và doanh nghiệp của những tỉnh gắn với các điều kiện tự nhiên sớm nhận thức rất rõ câu chuyện về bảo vệ môi trường, bảo vệ nguồn lợi thủy sản là câu chuyện “miếng cơm manh áo” của các doanh nghiệp. Nếu như không quan tâm, không đảm bảo những cam kết đó sẽ ảnh hưởng ngay đến sự tồn tại của doanh nghiệp. Trong khi đó, có những tỉnh lại rất mờ nhạt về câu chuyện phát triển bền vững mà mới chỉ tập trung vào các vấn đề thuế, phi thuế... Đấy là những điểm có sự khác biệt giữa các địa phương”, chuyên gia này lý giải.

Góc nhìn từ chính những người khảo sát, xây dựng Bộ chỉ số FTA Index cho thấy, công cụ này là một "hàn thử biểu" quan trọng, giúp đánh giá, nhìn nhận rõ bức tranh thực thi các FTA ở cấp địa phương và doanh nghiệp, chỉ ra những hạn chế và thách thức mang tính hệ thống, tồn tại để từ đó có những giải pháp để khắc phục và phát huy lợi thế của các FTA trong bối cảnh biến động thương mại phức tạp.