[eMagazine] Khảm trai Chuyên Mỹ - Khi tinh hoa làng nghề chạm “nhịp đập” OCOP

Khảm trai Chuyên Mỹ hôm nay không chỉ là dấu ấn của bàn tay tài hoa, mà là minh chứng sống động cho hành trình của những người thợ Việt: giữ hồn xưa, bắt nhịp mới, và đưa tinh hoa làng nghề hòa cùng “nhịp đập” OCOP.

Xã Chuyên Mỹ nằm bên bờ sông Nhuệ, huyện Phú Xuyên (cũ), TP. Hà Nội, từ lâu đã được mệnh danh là “cái nôi” của nghề khảm trai và sơn mài truyền thống với 7 làng trong xã đều làm nghề khảm trai. Chính từ nền tảng nghề truyền thống ấy, Chuyên Mỹ đang ghi dấu một hành trình mới: chuyển từ nghề thủ công truyền thống sang sản phẩm OCOP có thương hiệu và vươn tầm quốc tế.

Năm 2019, Hà Nội triển khai chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP), Chuyên Mỹ được xem là một trong những điểm nhấn tiêu biểu. Để nghề truyền thống thật sự vươn tầm, thành phố Hà Nội đã ban hành hàng loạt chính sách hỗ trợ đồng bộ dành riêng cho các làng nghề OCOP, trong đó có Chuyên Mỹ.

Trước hết, công tác xây dựng thương hiệu được đặt lên hàng đầu. Các hộ nghề được hỗ trợ thiết kế bao bì, nhãn hiệu và mã QR truy xuất nguồn gốc, giúp mỗi sản phẩm khảm trai không chỉ đẹp về hình thức mà còn đảm bảo tính minh bạch - yếu tố sống còn khi bước ra thị trường hiện đại.

Song song đó, thành phố tổ chức hàng chục lớp tập huấn về thương mại điện tử, kỹ năng livestream và quảng bá sản phẩm cho người dân làng nghề. Những nghệ nhân vốn quen với cưa, đục nay đã biết dùng điện thoại để giới thiệu sản phẩm, kết nối khách hàng toàn quốc. “Giờ đây, chúng tôi không chỉ bán hàng ở hội chợ, mà còn bán qua mạng, có đơn gửi đi cả TP.HCM và Đà Nẵng” - bà Nguyễn Thị Mai, một hộ sản xuất khảm trai chia sẻ trong chương trình tập huấn do Sở Công Thương Hà Nội tổ chức năm 2024.

Bên cạnh đó, thành phố cũng đầu tư xây dựng Trung tâm giới thiệu sản phẩm OCOP Phú Xuyên, không chỉ là nơi trưng bày, mà còn là điểm kết nối du lịch - trải nghiệm văn hóa làng nghề. Du khách có thể tham quan quy trình khảm trai, thử tay nghề và mua sản phẩm ngay tại chỗ - tạo vòng khép kín giữa sản xuất, tiêu dùng và quảng bá hình ảnh địa phương. Nhờ những chính sách nhất quán ấy, nghề khảm trai Chuyên Mỹ đã từng bước trở thành thương hiệu thủ công mỹ nghệ mang tầm quốc gia.

Theo Sở Nông nghiệp & Môi trường Hà Nội, hiện nay xã có 99% hộ dân tham gia sản xuất nghề truyền thống, trong đó nghề khảm trai chiếm hơn 70% giá trị kinh tế của địa phương.

Không chỉ thụ hưởng chính sách, làng nghề khảm trai Chuyên Mỹ đã và đang tự chuyển mình để bắt nhịp với thời đại. Gần 99% hộ dân trong xã tham gia sản xuất nghề truyền thống, tạo nên một cộng đồng nghề thủ công hiếm có ở Thủ đô. Từ chính sức mạnh ấy, Chuyên Mỹ từng bước liên kết giữa nghệ nhân, hộ gia đình và hợp tác xã để cùng xây dựng sản phẩm đạt chuẩn OCOP.

Trọng tâm của quá trình này là chuẩn hóa quy trình sản xuất  từ khâu lựa chọn nguyên liệu như vỏ trai, vỏ ốc, trứng cút; xử lý, khảm, mài, đánh bóng; đến thiết kế mẫu mã hiện đại phù hợp thị hiếu thị trường. Mỗi công đoạn đều được rà soát kỹ lưỡng nhằm đảm bảo sản phẩm không chỉ đẹp mắt mà còn đạt chuẩn chất lượng và độ bền theo tiêu chí OCOP.

Ở Chuyên Mỹ, điều làm nên khác biệt chính là sự hòa quyện giữa truyền thống và hiện đại, giữa bàn tay tinh hoa của những thợ thủ công lành nghề và tư duy sáng tạo của thế hệ trẻ.

Theo nghệ nhân Vũ Văn Đình - Giám đốc HTX Nông nghiệp Phú Chuyên, người có hơn 30 năm gắn bó với nghề: “Chúng tôi đã sản xuất 8 dòng sản phẩm đạt chuẩn OCOP 4 sao và đang hoàn thiện hồ sơ để phấn đấu đạt 5 sao. Quan trọng hơn, OCOP khiến người thợ hiểu rằng mình không chỉ ‘làm nghề’, mà đang ‘làm thương hiệu’.”

Nhờ sự hỗ trợ kỹ thuật từ các chương trình xúc tiến thương mại, nhiều sản phẩm khảm trai đã được “trẻ hóa”: Từ những tủ chè, hoành phi nặng hàng chục ký - nay xuất hiện thêm bộ quà tặng, khay trà, khung ảnh, phụ kiện thời trang khảm trai. Mỗi sản phẩm đều gắn với mã truy xuất, tem OCOP, đảm bảo chất lượng và nguồn gốc minh bạch.

Cùng với đó, xã Chuyên Mỹ đã trở thành ứng viên của Mạng lưới các Thành phố Thủ công sáng tạo thế giới, mở ra cơ hội hợp tác quốc tế về đào tạo, thiết kế và xuất khẩu sản phẩm thủ công.

Nếu như trước đây, khảm trai Chuyên Mỹ chỉ quen với thị trường trong nước - từ các tỉnh miền Bắc cho đến Huế, Đà Nẵng - thì nay, sau khi được công nhận là sản phẩm OCOP 4 sao cấp thành phố, những sản phẩm tinh xảo từ bàn tay người thợ nơi đây đã vươn mình ra khỏi biên giới, tìm thấy chỗ đứng ở nhiều thị trường khó tính như Nhật Bản, Hàn Quốc, Anh và Hà Lan.

Theo báo cáo của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hà Nội (năm 2024), sau khi đạt OCOP, doanh thu bình quân của các cơ sở khảm trai tại Chuyên Mỹ tăng khoảng 1,3 lần, sản phẩm tiêu thụ rộng khắp hơn 20 tỉnh, thành trong cả nước. Hàng năm, làng nghề cung ứng hàng trăm nghìn sản phẩm - từ đồ thờ, hoành phi, tủ gỗ đến quà tặng lưu niệm cao cấp - với doanh số ước đạt trên 120 tỷ đồng/năm.

Không dừng lại ở đó, Chuyên Mỹ còn tham gia sâu vào các hoạt động xúc tiến thương mại quốc gia. Năm 2023, sản phẩm khảm trai của làng được trưng bày tại Hội chợ “Vietnam Handicraft Export Fair” (Vietcraft Fair) tại Hà Nội, thu hút hàng chục doanh nghiệp nước ngoài tìm hiểu hợp tác. Cũng trong năm đó, 3 sản phẩm của Chuyên Mỹ được lựa chọn giới thiệu trong Tuần lễ hàng Việt Nam tại Nhật Bản do Bộ Công Thương tổ chức.

Ông Vũ Văn Đình, Giám đốc Hợp tác xã Nông nghiệp Phú Chuyên, chia sẻ: “Khi được gắn sao OCOP, sản phẩm của chúng tôi có ‘chứng minh thư’ rõ ràng. Khách hàng tin tưởng hơn, đối tác quốc tế dễ tiếp cận hơn.”

Không chỉ mở rộng thị trường, OCOP còn tạo động lực để người thợ Chuyên Mỹ thay đổi tư duy làm nghề. Họ bắt đầu chú trọng hơn đến bao bì, câu chuyện sản phẩm, tính nhận diện thương hiệu. Tại các hội chợ OCOP Hà Nội, sản phẩm khảm trai Chuyên Mỹ luôn nằm trong nhóm được quan tâm nhất nhờ sự khác biệt về kỹ thuật và mẫu mã.

Hiện nay, sản phẩm khảm trai Chuyên Mỹ đã có mặt trên sàn thương mại điện tử của Hà Nội, Postmart, Voso, giúp khách hàng trong và ngoài nước dễ dàng tiếp cận. Nhiều hộ nghề cũng tham gia chương trình OCOP - Du lịch làng nghề, đưa khách đến tận xưởng để xem quy trình khảm trai, trải nghiệm chế tác và mua sản phẩm tại chỗ.

Không chỉ có sản phẩm, chính làng nghề cũng đang được “xuất khẩu” theo nghĩa khác: trở thành điểm đến du lịch văn hóa - trải nghiệm. Mỗi năm, hơn 10.000 lượt du khách trong và ngoài nước ghé Chuyên Mỹ để tận mắt xem quy trình chế tác khảm trai, trải nghiệm lớp học thủ công ngắn ngày và mua sản phẩm ngay tại xưởng. Mô hình này đang được Phú Xuyên đề xuất nhân rộng sang các làng nghề sơn mài, chạm bạc và khắc gỗ truyền thống khác.

Với hơn 2.000 lao động làm nghề, hàng trăm hộ sản xuất, Chuyên Mỹ đang góp phần phát triển kinh tế địa phương và gìn giữ, lan tỏa tinh hoa thủ công Việt Nam. Những thành công của làng nghề hôm nay cho thấy, OCOP không phải là chính sách khô cứng mà là mạch sống mới giúp làng nghề chuyển mình.

Bài Hà Đan

Thiết kế: My Nguyễn