[eMagazine] Tăng cường giải pháp chống lẩn tránh và gian lận xuất xứ hàng hóa

Không chỉ là “giấy thông hành” giúp hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam được hưởng ưu đãi thuế quan tại thị trường nước ngoài, chứng nhận xuất xứ (C/O) còn là công cụ phòng chống gian lận xuất xứ, ngăn ngừa bên thứ ba lợi dụng danh nghĩa hàng Việt Nam để hưởng lợi bất chính.

Thời gian qua, Bộ Công Thương đã triển khai một loạt giải pháp nhằm ngăn chặn hành vi lẩn tránh và gian lận xuất xứ hàng hóa, đồng thời áp dụng hiệu quả các biện pháp phòng vệ thương mại để bảo vệ ngành sản xuất trong nước, đồng thời gia tăng bền vững tỷ lệ tận dụng chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) ưu đãi trong hoạt động xuất khẩu hàng hóa với các nước đối tác.

Năm 2024, Bộ Công Thương, Bộ Tài chính và các cơ quan liên quan đã triển khai đồng bộ các giải pháp chống gian lận, giả mạo xuất xứ, ghi nhãn hàng hóa không đúng quy định, chuyển tải bất hợp pháp và xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Phối hợp với các đơn vị liên quan tổ chức các hoạt động hội thảo, diễn đàn nhằm phổ biến, tuyên truyền vai trò của công tác phòng vệ thương mại, chống gian lận xuất xứ trong bối cảnh hội nhập kinh tế với nhiều biến động.

Công tác hoàn thiện khung pháp lý và tăng cường thực thi tiếp tục được đẩy mạnh. Trong đó, rà soát và sửa đổi quy định, tiến hành đàm phán nâng cấp, cập nhật các quy định về quy tắc xuất xứ hàng hóa trong các Hiệp định thương mại tự do (FTA) với ASEAN và ASEAN+ như: Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA), Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN-Ấn Độ (AIFTA), Hiệp định thành lập Khu vực thương mại tự do ASEAN-Australia-New Zealand (AANZFTA) nhằm tránh kẽ hở pháp lý và hoàn thiện công tác thực thi và nội luật hóa các cam kết. Điều chỉnh quy tắc xuất xứ đối với một số nhóm hàng có nguy cơ gian lận cao để tránh hiện tượng hàng hóa từ nước thứ ba “đội lốt” xuất xứ Việt Nam và xây dựng chế tài, cơ chế xử lý đối với các doanh nghiệp vi phạm.

Hiện nay, bối cảnh tình hình thương mại quốc tế diễn biến phức tạp, nhanh, khó lường, cạnh tranh chiến lược và căng thẳng thương mại leo thang dẫn đến các hành vi gian lận thương mại, trong đó gian lận xuất xứ hàng hóa có xu hướng ngày càng gia tăng và phức tạp nhằm tránh các biện pháp trừng phạt mà các nước sẽ áp dụng đối với hàng hóa nhập khẩu.

Để chủ động thích ứng với tình hình mới, với mục tiêu thúc đẩy thương mại cân bằng, bền vững, đảm bảo lợi ích hài hòa giữa Việt Nam và các nước đã ký kết FTA với Việt Nam và các cam kết quốc tế khác, hạn chế ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất, xuất khẩu của doanh nghiệp Việt Nam, tạo cơ hội thuận lợi cho doanh nghiệp trong nước cơ cấu lại hoạt động sản xuất, xuất khẩu theo hướng nhanh, bền vững; kịp thời thực hiện các biện pháp phòng chống gian lận xuất xứ hàng hóa xuất khẩu theo yêu cầu của nước nhập khẩu và các nước đối tác FTA, ngày 15/4/2025 Bộ trưởng Bộ Công Thương đã ban hành Chỉ thị số 09/CT-BCT về tăng cường quản lý nhà nước đối với hoạt động kiểm tra, giám sát xuất xứ hàng hóa trong hình hình mới.

Bộ Tài chính cũng ban hành các thông tư quy định về xác định xuất xứ hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu nhằm hướng dẫn chi tiết về khai báo, nộp hồ sơ, kiểm tra và xác minh xuất xứ hàng hóa, đảm bảo minh bạch và tuân thủ quy định.

Với việc triển khai các FTA bước vào giai đoạn thực thi cam kết sâu rộng hơn, sự kết nối, phối hợp chặt chẽ hơn nữa từ các bộ, ban, ngành, cơ quan quản lý nhà nước để sẽ giúp gia tăng tận dụng cơ hội từ các FTA mang lại. Đồng thời, việc phối hợp, chia sẻ thông tin giữa các bộ, ngành, cơ quan liên quan trong công tác kiểm tra, xác minh xuất xứ hàng hóa nhằm phát hiện và xử lý các tình huống gian lận xuất xứ hàng hóa trong thực tế, từ đó có thể đưa ra các biện pháp quản lý rủi ro về xuất xứ để ngăn chặn các hành vi gian lận xuất xứ ngày một đa dạng, tinh vi trong tương lai.

Song song việc nâng cao hiệu quả công tác quản lý, thực thi chống gian lận xuất xứ, Bộ Công Thương tiếp tục phối hợp với các cơ quan, địa phương tăng cường tổ chức hội thảo, tập huấn về quy tắc xuất xứ và các biện pháp phòng vệ thương mại để doanh nghiệp hiểu rõ trách nhiệm của mình, đồng thời nâng cao tỷ lệ tận dụng các C/O ưu đãi để xuất khẩu vào các nước đối tác, góp phần phát triển bền vững hoạt động xuất nhập khẩu của doanh nghiệp. Thúc đẩy sản xuất trong nước, khuyến khích doanh nghiệp sử dụng nguyên liệu nội địa hoặc từ các nguồn hợp lệ để đáp ứng tiêu chí xuất xứ và tránh các biện pháp phòng vệ thương mại; khuyến khích doanh nghiệp tăng cường tự kiểm tra, xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ nhằm tránh rủi ro vi phạm quy định xuất xứ.

Bộ Công Thương cũng phối hợp với các địa phương tổ chức nhiều hội nghị nhằm đánh giá tình hình, giải đáp những khó khăn, vướng mắc và đề ra giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý xuất xứ hàng hóa, ứng phó với các thách thức gian lận xuất xứ hiện nay.

Trong hoạt động hợp tác quốc tế, Bộ tiếp tục phối hợp với các cơ quan, tổ chức thương mại quốc tế, các cơ quan thương vụ nước ngoài cũng như các hiệp hội ngành hàng, các doanh nghiệp lớn nhằm chia sẻ thông tin liên quan đến quy tắc xuất xứ và phòng vệ thương mại. Tăng cường hợp tác với các cơ quan hải quan các nước, đặc biệt là các nước có kim ngạch thương mại lớn đối với Việt Nam; tiến hành kiểm tra, xác minh nhằm chống gian lận xuất xứ hàng hóa và áp dụng các biện pháp phòng vệ nếu phát hiện hàng hóa có dấu hiệu gian lận xuất xứ…

Công tác giám sát và kiểm tra về xuất xứ hàng hóa được tăng cường, trong đó tập trung kiểm tra, xác minh xuất xứ tại doanh nghiệp để xác minh năng lực sản xuất, nguyên liệu đầu vào và quá trình gia công, chế biến. Kết nối thông tin giữa các cơ quan hải quan, Bộ Công Thương, Bộ Tài chính để kiểm soát tốt hơn tình trạng gian lận xuất xứ. Ứng dụng cấp C/O điện tử kết nối Cổng thông tin một cửa quốc gia, Cổng thông tin một cửa ASEAN, tự chứng nhận xuất xứ, đồng thời khuyến khích doanh nghiệp nâng cao năng lực quản lý, áp dụng số hóa và khoa học công nghệ trong sản xuất, chế biến hàng hóa, kết hợp công nghệ trong truy xuất nguồn gốc hàng hóa chính xác, nhanh chóng.

Đặc biệt, tại Chỉ thị số 09/CT-BCT ngày 15/4/2025, Bộ trưởng Bộ Công Thương yêu cầu Cục Xuất nhập khẩu làm đầu mối phối hợp với Cục Hải quan (Bộ Tài chính) chủ trì tăng cường công tác đánh giá, giám sát, kiểm tra xuất xứ hàng hóa đối với hàng hóa nhập khẩu đặc biệt là nguyên liệu nhập khẩu sử dụng cho sản xuất, xuất khẩu khi thực hiện thủ tục hải quan theo quy định pháp luật về hải quan. Chỉ đạo các cơ quan, tổ chức cấp C/O tăng cường công tác cấp và kiểm tra C/O, đặc biệt xác định tiêu chí xuất xứ theo quy tắc cụ thể mặt hàng từ nguồn nguyên liệu nhập khẩu đối với hàng hóa xuất khẩu; trong trường hợp cần thiết, đề xuất các biện pháp cụ thể ngăn chặn tình trạng chuyển tải bất hợp pháp, chống gian lận xuất xứ, bảo vệ uy tín và lợi ích của hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam.

Đồng thời Bộ đề nghị các bộ chức năng, Hiệp hội ngành hàng và doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu tăng cường quản lý giám sát nguồn nguyên liệu đầu vào sản xuất hàng hóa xuất khẩu; Phối hợp với Cục Hải quan (Bộ Tài chính) tăng cường công tác kiểm tra xuất xứ hàng hóa đối với hàng hóa nhập khẩu đặc biệt là nguyên liệu nhập khẩu sử dụng cho sản xuất, xuất khẩu, phát hiện và xử lý nghiêm các hành vi kinh doanh hàng hóa, đặc biệt nguyên liệu nhập lậu, hàng hóa không rõ nguồn gốc xuất xứ để sản xuất hàng xuất khẩu...