[eMagazine] Viện Nghiên cứu Cơ khí: Làm chủ công nghệ, nâng cao nội địa hóa, kiến tạo nền công nghiệp hiện đại

Thành lập năm 1962, Viện Nghiên cứu Cơ khí (NARIME) trực thuộc Bộ Công Thương là đơn vị đầu ngành trong lĩnh vực nghiên cứu, thiết kế, chế tạo và chuyển giao công nghệ cơ khí - tự động hóa của Việt Nam.

Từ xuất phát điểm khiêm tốn với 30 cán bộ kỹ thuật, đến nay Viện đã trở thành tổng thầu EPC/EPCM có năng lực thực hiện những dự án công nghiệp quy mô lớn, đóng góp quan trọng vào việc nâng cao tỷ lệ nội địa hóa thiết bị, giảm nhập siêu và tiết kiệm ngoại tệ cho quốc gia. Không chỉ vậy, Viện còn đóng vai trò tham mưu chính sách cho Bộ Công Thương, góp phần hình thành hành lang pháp lý cho ngành cơ khí quốc gia.

Ở mỗi lĩnh vực, dấu ấn công nghệ của Viện Nghiên cứu Cơ khí đều gắn liền với tính nội địa hóa cao, giảm nhập siêu, tiết kiệm ngoại tệ và làm chủ kỹ thuật lõi.

Trong lĩnh vực ô tô, xe máy, Viện Nghiên cứu Cơ khí hiện là đơn vị đứng đầu trong nước về thiết kế, chế tạo dây chuyền đồ gá hàn thân vỏ ô tô đạt tiêu chuẩn của các hãng lớn như BMW, Honda, Toyota, Hyundai, Ford và VinFast. Viện đã thiết kế, cung cấp các dây chuyền đồ gá và lắp ráp thân vỏ cho các dòng xe điện của VinFast như VF e34, VF5, VF6, VF7, VF8, VF9, LIMO7, cùng các mẫu E-bus 10.5m, 12m, 8.6m và hiện đang tiếp tục cung cấp dây chuyền cho các dòng xe mới như Minivan, VF71, E-bus 6m. Đây là bước tiến đột phá thể hiện khả năng làm chủ công nghệ sản xuất ô tô điện - lĩnh vực đòi hỏi độ chính xác và tự động hóa cao. Việc tự chủ thiết kế và chế tạo dây chuyền sản xuất cũng giúp rút ngắn tiến độ, giảm chi phí đầu tư và chủ động bảo trì thiết bị, đồng thời góp phần đưa tỷ lệ nội địa hóa trong ngành ô tô Việt Nam lên mức cao nhất từ trước tới nay.

Trong lĩnh vực khai thác và chế biến khoáng sản, bên cạnh việc lập báo cáo khả thi và báo cáo tiền khả thi cho nhiều dự án, Viên Nghiên cứu Cơ khí đã thiết kế và chế tạo hệ thống băng tải vận chuyển quặng bauxite với dài 5 km cho Nhà máy alumin Lâm Đồng và Nhân Cơ. Việc Việt Nam tự chủ Tư vấn lập Dự án, tư vấn quản lý Dự án và giám sát thực hiện đầu tư đã tiết kiệm cho chủ đầu tư hàng chục triệu USD cho mỗi dự án. Đến nay, Viện tiếp tục nhận chuyển giao công nghệ mới trong lĩnh vực chế biến Bauxite, xây dựng đội ngũ làm chủ công nghệ, thiết kế các nhà máy chế biến bauxite - alumin và đang đảm nhận vai trò Tư vấn cho các Dự án mới và các dự án mở rộng nâng công suất Nhà máy alumin cho Tập đoàn TKV, Việt Phương, Hóa chất Đức Giang...

Trong lĩnh vực công nghệ cao, Viện Nghiên cứu Cơ khí đã chủ động đầu tư về nhân lực, tài chính, hợp tác với các đơn vị trong và ngoài nước để từng bước làm chủ công tác tính toán, thiết kế, tích hợp các hệ thống tự động ứng dụng công nghệ của Cách mạng công nghiệp 4.0.

Một vài công trình điển hình có thể kể đến như: Thiết kế, cung cấp, lắp đặt và hướng dẫn vận hành dây chuyền lắp bánh xe tự động có sử dụng robot; Thiết kế, cung cấp, lắp đặt và hướng dẫn vận hành hệ thống Robot bốc xếp hàng tự động” tại Công ty Cổ phần Bột giặt Lix với công suất lên tới 400 tấn/ngày; Thiết kế, chế tạo, tích hợp hệ thống phân loại 70000 sản phẩm/ngày có sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) cho Công ty Cổ phần Tiếp vận Thế Kỷ.

Trên cơ sở kinh nghiệm và năng lực có được qua các dự án trước, năm 2024, Viện đã thiết kế giải pháp và lắp đặt, lập trình điều khiển một hệ thống Robot xếp thùng lên pallet tại chi nhánh Bắc Ninh của Công ty Cổ phần Bột giặt LIX. Khác với hệ thống trước đó, tất cả các loại sản phẩm khác nhau được hệ thống bộ đọc mã thông minh tích hợp AI (trí tuệ nhân tạo) phân loại từng mã sản phẩm. Đặc biệt, các kỹ sư của Viện đã cải tiến chương trình và thuật toán nhằm nâng cao độ chính xác phân loại, cho phép Robot bốc xếp đồng thời ba loại sản phẩm cùng lúc và ưu tiên bốc xếp các sản phẩm từ dây chuyền tốc độ cao. Qua đó thể hiện khả năng làm chủ trong công tác thiết kế, lập trình điều khiển các hệ thống tự động hóa trong lĩnh vực Robot và công nghệ cao, năng lực nghiên cứu của Viện không ngừng được nâng cao.

Trong lĩnh vực thủy điện, Viện Nghiên cứu Cơ khí đã được giao nhiệm vụ chủ trì tiếp nhận chuyển giao công nghệ phần thiết kế, chế tạo thiết bị cơ khí thủy công cho các công trình thủy điện theo Quyết định 797/QĐ-TTg của Thủ tướng Chỉnh phủ cho dự án đầu tiên là thủy điện A Vương. Viện đã tiếp nhận công nghệ từ Ukraine để làm chủ thiết kế, công nghệ chế tạo các thiết bị cơ khí thủy công. Đến nay, Viện đã cùng các đơn vị cơ khí trong nước tự lực trong việc thiết kế, chế tạo các thiết bị cơ khí thủy công cho hơn 29 công trình thủy điện vừa và lớn trong nước, trong đó có công trình thủy điện Sơn La (2.400 MW) và Lai Châu (1.200 MW), tạo thêm nhiều công ăn việc làm cho ngành cơ khí trong nước, giảm giá thành sản phẩm, góp phần phát điện sớm 3 năm với thủy điện Sơn La và 1 năm với thủy điện Lai Châu, mang lại hiệu quả kinh tế cao cho các dự án này. Thành công này đánh dấu bước trưởng thành quan trọng của ngành cơ khí thủy điện Việt Nam, đặt nền tảng cho việc tham gia chế tạo thiết bị cho các dự án năng lượng trong khu vực.

Trong lĩnh vực nhiệt điện, theo Quyết định số 1791/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về “Phê duyệt cơ chế thực hiện thí điểm thiết kế, chế tạo trong nước thiết bị nhà máy nhiệt điện giai đoạn 2012 - 2025”, Viện Nghiên cứu Cơ khí được giao nhiệm vụ chủ trì, phối hợp với các doanh nghiệp cơ khí trong nước để thực hiện thiết kế, chế tạo thiết bị các nhà máy nhiệt điện. Kết quả, Viện đã từng bước làm chủ công nghệ thiết kế, chế tạo hệ thống lọc bụi tĩnh điện, hệ thống thải tro xỉ, hệ thống bốc dỡ than, hệ thống phòng cháy chữa cháy các nhà máy nhiệt điện Vũng Áng 1, Thái Bình 1, Sông Hậu 1, Nghi Sơn 2.

Đặc biệt dự án nghiên cứu, thiết kế, chế tạo, tích hợp và đưa vào vận hành thành công hệ thống bốc dỡ, vận chuyển than cho nhà máy nhiệt điện Sông Hậu 1 với tỷ lệ nội địa hóa đạt 50,6% tương đương với thiết bị công nghệ từ các nước G7, là dự án đầu tiên trong nước thực hiện, mở ra hướng phát triển mới cho ngành cơ khí chế tạo trong nước.

Từ thành công của dự án, Viện đã được Tập đoàn Doosan tin tưởng trao hợp đồng cung cấp hệ thống thải tro xỉ cho Nhà máy Nhiệt điện Vũng Áng 2; Tập đoàn Huyndai lựa chọn thực hiện hợp đồng Hệ thống cung cấp than cho Nhà máy Nhiệt điện Quảng Trạch 1; Tập đoàn Phonesack Group (PKG) trao hợp đồng xây dựng kho bãi và băng tải vận chuyển than giữa Lào, Việt Nam qua cặp cửa khẩu quốc tế La Lay (Quảng Trị) - La Lay (Sả-lạ-văn). Các thiết bị này không chỉ giúp chủ đầu tư giảm chi phí nhập khẩu hàng chục triệu USD, mà còn chứng minh năng lực “Made in Vietnam” trong lĩnh vực công nghiệp nặng.

Trong lĩnh vực năng lượng mới và chuyển đổi xanh, Viện Nghiên cứu Cơ khí đã tổ chức các đoàn kỹ sư chuyên ngành tham gia nghiên cứu, khảo sát các nhà máy điện mặt trời được đầu tư tại Trung Quốc, Malaysia, Hàn Quốc, Nhật Bản, Pháp, Đài Loan (Trung Quốc) và tìm ra giải pháp hợp lý phù hợp với điều kiện trong nước. Viện đã thực hiện “Thiết kế, cung cấp lắp đặt và thử nghiệm hệ thống phao và neo” cho dự án nhà máy điện mặt trời Đa Mi với công suất 47,5MW. Công trình được đưa vào lắp đặt ổn định tại hồ Đa Mi (Bình Thuận) với hệ pin mặt trời nổi trên hồ được đấu nối đồng bộ với hệ thống phao và thiết bị điện, điều khiển. Dự án không chỉ khẳng định năng lực thiết kế - thi công công nghệ mới của Viện, mà còn mở ra hướng phát triển các nhà máy điện mặt trời nổi trên hồ chứa. Theo đó, tiếp nối thành công của dự án Nhà máy điện mặt trời Đa Mi, NARIME đã thiết kế, cung cấp lắp đặt hệ thống neo và phụ kiện cho các nhà máy điện mặt trời trên hồ Tầm Bó và hồ Gia Hoét.

Nhờ đẩy mạnh hoạt động sản xuất kinh doanh, doanh thu bình quân của Viện Nghiên cứu Cơ khí trong 5 năm gần đây đã đạt trên 1.600 tỷ đồng/năm , đời sống cán bộ viên chức và người lao động của Viện ngày càng được cải thiện và nâng cao.

Trên cơ sở những thành công đã đạt được, định hướng của Viện Nghiên cứu Cơ khí là trở thành doanh nghiệp nghiên cứu, triển khai hàng đầu ở Việt Nam, có uy tín trên thị trường quốc tế trong lĩnh vực cơ khí - tự động hóa, mà trọng tâm là xây dựng và phát triển nguồn nhân lực đáp ứng việc tiếp nhận, chuyển giao công nghệ các dây chuyền thiết bị toàn bộ theo định hướng phát triển kinh tế - xã hội của Đảng, Nhà nước và Chính phủ.

Đồng thời, tiếp tục đề xuất các cơ chế, chính sách, giải pháp để phát triển ngành cơ khí - tự động hóa, trọng tâm là các cơ chế, chính sách mua và tiếp nhận  chuyển giao các công nghệ nguồn cho các dây chuyền thiết bị toàn bộ trong các lĩnh vực nhiệt điện khí, khai thác và chế biến khoáng sản, năng lượng mới và  năng lượng tái tạo, hóa chất, thiết bị máy nông nghiệp, góp phần nâng cao tỷ lệ sản xuất trong nước, giảm nhập siêu, hạ giá thành sản phẩm, tạo thêm nhiều  công ăn việc làm cho ngành cơ khí trong nước.

Đầu tư tập trung, trọng điểm vào các đề tài, dự án khoa học công nghệ trực tiếp tạo ra các sản phẩm cho các ngành công nghiệp, tạo sản phẩm truyền thống cho Viện. Đủ năng lực làm tổng thầu hoặc chìa khoá trao tay cho các hạng mục thiết bị toàn bộ thuộc các dự án công nghiệp trong nước thuộc thế mạnh của Viện như nhiệt điện, thủy điện, khai thác và chế biến bô-xít nhôm, năng lượng mới và năng lượng tái tạo, hệ thống phát điện tận dụng nhiệt dư, xử lý và phát điện từ rác, tự động hóa trong dây chuyền sản xuất công nghiệp và nhà kho thông minh.

_{Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên thăm các Trung tâm Cơ khí nặng, Trung tâm máy và tự động hóa, Trung tâm Công nghệ và thiết bị môi trường của Viện Nghiên cứu cơ khí, ngày 20/3/2023.}

Trong đó, giai đoạn 2026 - 2030, công tác nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ của Viện Nghiên cứu Cơ khí sẽ tập trung vào một số lĩnh vực như: Nghiên cứu, thiết kế, chế tạo và tích hợp đầu máy và toa xe cho ngành đường sắt; Nghiên cứu và làm chủ một số công nghệ lõi trong ngành Alumin; Nghiên cứu, thiết kế, chế tạo và tích hợp một số hệ thống tự động hóa nhằm nâng cao năng suất lao động; Công nghiệp năng lượng.

Mục tiêu đặt ra là phấn đấu đến năm 2030 doanh thu đạt mức 2.000 tỷ đồng và đến 2045 doanh thu phấn đấu đạt 3.000 tỷ đồng, kinh phí đầu tư cho nghiên cứu, phát triển đạt 2%.