ESG góp phần định hình tương lai của dệt may

Thực tế cách thức triển khai ESG trên thế giới và tại Việt Nam cho thấy sự khác biệt lớn về năng lực và bối cảnh. Trong khi các tập đoàn dệt may lớn trên thế giới, như Fast Retailing (Uniqlo, GU) và H&M Group, đang áp dụng các tiêu chuẩn ESG bằng cách tăng cường sử dụng vật liệu bền vững, giảm phát thải khí nhà kính, sử dụng năng lượng tái tạo, cải thiện điều kiện lao động và minh bạch hóa chuỗi cung ứng, thì triển khai ESG trong ngành dệt may ở Việt Nam lại tập trung vào áp lực thị trường và các doanh nghiệp lớn dẫn dắt.

Áp lực thực hiện ESG đến với ngành dệt may từ nhiều hướng, từ chuỗi cung ứng toàn cầu, người tiêu dùng, nhà đầu tư và cả từ quy định của các chính phủ. “Vương quốc Anh có kế hoạch đưa ra các yêu cầu doanh nghiệp Việt Nam báo cáo về ESG và các biện pháp liên quan đến khí hậu đã thực hiện”, ông Fergus McBean, Bí thư thứ nhất về Khí hậu và Thiên nhiên thuộc Đại sứ quán Anh tại Việt Nam, cho biết trong một hội thảo hồi tháng 3. Số liệu của Văn phòng Thống kê Vương quốc Anh ghi nhận thị phần may mặc xuất khẩu của Việt Nam vào thị trường Anh trong 3 tháng đầu năm 2025 tăng 6% so với cùng kỳ năm trước. Tuy nhiên, mức tăng trưởng này chưa thể là yếu tố định hình chiến lược và đầu tư giúp doanh nghiệp Việt Nam đáp ứng yêu cầu của các tổ chức tài chính và thị trường nước này.

Sự quan tâm ngày càng tăng về ESG đã dẫn đến một số đạo luật được áp dụng lên ngành thời trang. Tại châu Âu, một trong những thị trường chủ lực của ngành dệt may Việt Nam, một loat chính sách bền vững đã chuyển từ tự nguyện sang bắt buộc, bao gồm Chiến lược Dệt may tuần hoàn, Hộ chiếu sản phẩm số, Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM), Chỉ thị Thẩm định doanh nghiệp bền vững (CSDDD), đặc biệt là Chỉ thị Báo cáo Phát triển bền vững (CSRD) buộc các công ty lớn của EU phải báo cáo các thông tin về ESG. Quy định này tạo sức ép lên các nguồn cung hàng may mặc cho thị trường EU, phải cung cấp dữ liệu chuỗi sản xuất, minh bạch thông tin về khí thải carbon, tác động môi trường, quyền lợi người lao động và tính minh bạch trong quản trị. Đáng chú ý, CSDDD yêu cầu các công ty có nghĩa vụ thẩm tra xuyên suốt chuỗi cung, kể cả nhà cung ứng ở nước thứ ba, như Việt Nam.

Các tiêu chuẩn hướng đến một thị trường tiêu dùng xanh cũng đang được Hoa Kỳ siết chặt, thông qua các yêu cầu ESG khắt khe. Không dừng lại ở đó, Chính phủ Hoa Kỳ cũng đề xuất và áp dụng Đạo luật Minh bạch và Trách nhiệm trong thời trang yêu cầu các công ty thời trang lớn công bố bản đồ chuỗi cung ứng và mục tiêu ESG, cũng như tuân thủ luật bảo vệ người lao động may mặc về tiền lương tối thiểu và giờ làm. Những động thái này của chính phủ Hoa Kỳ nhằm gây áp lực lên các nhà nhập khẩu may mặc, buộc phải nâng cao tiêu chuẩn lao động và minh bạch thông tin để duy trì thị phần tại thị trường này.

Thực hành ESG đã xuất hiện tại Việt Nam vài năm gần đây, có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với ngành Dệt may trong bối cảnh chịu nhiều sức ép về môi trường và xã hội. Tuy nhiên áp lực thực hành ESG, vừa là bài toán thay đổi nhận thức, vừa là sức ép chi phí trong giai đoạn thị trường đầy thách thức hiện nay.

Theo Chủ tịch Hiệp hội Dệt May Việt Nam - Vũ Đức Giang, ESG với các doanh nghiệp lớn không phải là vấn đề quá lớn nhưng việc đầu tư các giải pháp triển khai đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ thì sẽ cần rất nhiều sự cân nhắc, bên cạnh đó việc thiếu khung chính sách hỗ trợ là yếu tố quan trọng, làm chậm tiến độ thực thi ESG. Việt Nam hiện cũng chưa có quy định bắt buộc, hướng dẫn thống nhất về công bố ESG, trừ một số điều kiện cho doanh nghiệp niêm yết.

Chủ tịch Hiệp hội Dệt May Việt Nam chia sẻ, các chương trình như ưu đãi thuế hay quỹ đổi mới xanh trong nước vẫn còn hạn chế. Thực trạng này khiến nhiều doanh nghiệp không có định hướng rõ ràng và thiếu động lực triển khai ESG. Trong khi đó, các nhà đầu tư và định chế tài chính đang xem ESG là thước đo quan trọng khi ra quyết định đầu tư. Thậm chí, các quỹ đầu tư và ngân hàng quốc tế có xu hướng rút vốn hoặc cho vay đắt hơn đối với doanh nghiệp không tuân thủ tiêu chuẩn môi trường-xã hội.

Ngoài ra, theo ông Giang, các rào cản dữ liệu và minh bạch chuỗi cung ứng là một thách thức kỹ thuật lớn. Doanh nghiệp gặp khó trong thu thập, chuẩn hóa và báo cáo dữ liệu ESG do hệ thống quản lý lạc hậu, thiếu công cụ số và chưa có quy trình giám sát toàn diện. Đặc biệt, trong ngành dệt may, truy xuất nguồn gốc sợi, bông, hóa chất còn khó khăn do chuỗi cung ứng phân tán và nhà cung cấp quy mô nhỏ, dẫn tới thiếu minh bạch và khó chứng minh hiệu quả ESG. “Những rào cản này không chỉ khiến doanh nghiệp chậm bước, mà còn làm mất đi cơ hội tạo ra giá trị bền vững và năng lực cạnh tranh trong môi trường toàn cầu đầy biến động”, ông Giang cho biết.

Một nghiên cứu của TS. Phạm Thị Huyền Trang – Trường Đại học Ngoại thương, phát hành vào tháng 5/2025, đã chỉ ra rằng quá trình thích ứng ESG của ngành dệt may chỉ thay đổi khi các giải pháp được triển khai đồng bộ theo ba cấp độ: Nhà nước, doanh nghiệp và hiệp hội ngành liên quan.

Cụ thể ở cấp độ doanh nghiệp, cần ưu tiên lồng ghép ESG vào chiến lược phát triển và hoạt động vận hành. Doanh nghiệp chủ động xây dựng lộ trình cải thiện tiêu chí môi trường – xã hội – quản trị, đồng thời đầu tư có trọng tâm vào công nghệ tiết kiệm năng lượng, xử lý nước thải và truy xuất chuỗi cung ứng. Bên cạnh đó, phát triển năng lực thông qua đào tạo nhân sự chuyên trách ESG, sử dụng công cụ số, và áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế (như GRI, Higg Index, ISO 14001…), để nâng cao khả năng tuân thủ và tạo lợi thế cạnh tranh dài hạn.

Ở cấp độ Nhà nước, cần hoàn thiện khung pháp lý về ESG theo hướng đồng bộ, rõ ràng và phù hợp với thực tiễn. Trước mắt, có thể ban hành hướng dẫn tự nguyện hoặc quy định thí điểm về báo cáo ESG cho một số ngành có mức phát thải cao hoặc xuất khẩu lớn. Đồng thời, thiết lập các cơ chế khuyến khích như ưu đãi thuế, tín dụng xanh, hoặc quỹ hỗ trợ đầu tư công nghệ sạch nhằm giảm áp lực chi phí cho doanh nghiệp, đồng thời đẩy mạnh đào tạo, truyền thông về ESG.

Ở cấp độ ngành, các hiệp hội như VITAS, cần kiến nghị về lộ trình và điều chỉnh phù hợp với khả năng thích ứng của doanh nghiệp Việt Nam trong bối cảnh quốc tế thay đổi nhanh chóng. Việc phát triển các bộ chỉ số ESG theo đặc thù ngành, xây dựng nền tảng chia sẻ dữ liệu truy xuất.