Với hơn 200 làng nghề truyền thống, hơn 600 hợp tác xã và vùng đồng bằng, ven biển, trung du - miền núi đa dạng, Thanh Hóa có tiềm năng lớn để xây dựng sản phẩm đặc trưng, tạo thương hiệu khu vực và quốc gia.

Ngay từ khi Chính phủ phát động chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) năm 2019, Thanh Hóa đã xác định rõ: đây không chỉ là phong trào mà là chiến lược phát triển kinh tế nông thôn bền vững của tỉnh, dựa trên lợi thế nông nghiệp, làng nghề và văn hoá bản địa.

Trong 2 năm đầu triển khai (2019-2020), Thanh Hóa gặp không ít khó khăn. Nhiều sản phẩm sở hữu lợi thế bản địa nhưng thiếu kinh nghiệm chuỗi, bao bì đơn giản, sản xuất manh mún, chưa có truy xuất nguồn gốc rõ ràng nên khó khăn trong khâu tiêu thụ, đặc biệt ở kênh hiện đại và xuất khẩu.

Trước thực tế đó, tỉnh đã chủ động ban hành các kế hoạch hành động và quyết định quan trọng, như Quyết định số 590/QĐ-UBND ngày 19/02/2020 phê duyệt kết quả thực hiện OCOP… Tỉnh cũng đã nhanh thành lập Ban chỉ đạo thực hiện chương trìnhOCOP các cấp; giao chỉ tiêu cụ thể cho từng huyện, xã, từng nhóm sản phẩm, tổ chức đào tạo, truyền thông và hỗ trợ chủ thể sản xuất - chế biến - kinh doanh, đồng thời tổ chức tập huấn, hỗ trợ thiết kế bao bì, truy xuất nguồn gốc, nâng cao năng lực cho chủ thể sản xuất.

Dù bước đầu khó khăn, nhưng nền tảng từ 2 năm đầu đã đặt ra những tiêu chí mới: Mỗi sản phẩm đạt hạng phải có khả năng thương mại, có câu chuyện thương hiệu, có đầu ra ổn định - chứ không chỉ đạt sao cho đủ số lượng.

Khi bộ khung thực hiện chương trình đã hoàn thiện hơn, OCOP ở Thanh Hóa bước vào giai đoạn lan tỏa mạnh mẽ. Nhiều địa phương như TP Thanh Hóa, Hoằng Hóa, Nga Sơn, Thọ Xuân được xác định là “hạt nhân” để phát triển sản phẩm vùng miền, hình mẫu, từ đó nhân rộng ra các vùng khác.

Tại Nga Sơn, làng nghề chiếu cói nhanh chóng chuyển mình: từ sản xuất thủ công sang bán - cơ giới hóa, chuẩn hóa sợi, đổi mới bao gói, gắn tem QR truy xuất nguồn gốc; sản phẩm như chiếu cói, khay rổ cói trở thành hàng xuất khẩu, thương hiệu địa phương nổi bật.

Ở Hoằng Hóa, vùng ven biển với lợi thế thuỷ - hải sản chế biến và nông sản, nhiều hộ, HTX đã liên kết với doanh nghiệp, chuẩn hoá quy trình, nâng tầm sản phẩm mắm, nước mắm, chế biến dứa.

TP Thanh Hóa và vùng lân cận khai thác nhóm nem chua, thực phẩm truyền thống, sản phẩm đặc sản bản địa để tạo thương hiệu, tham gia tiêu thụ hiện đại.

Nhờ vậy, những sản phẩm đặc trưng như chiếu cói Nga Sơn, nem chua Thanh Hóa, mắm tép Hà Yên, mật ong Như Xuân... đã trở thành biểu tượng OCOP xứ Thanh, vừa mang giá trị bản địa vừa có tiềm năng thị trường.

Tính đến đầu năm 2025, Thanh Hóa đã có hơn 600 sản phẩm OCOP đạt chuẩn từ 3-5 sao, trong đó có 2 sản phẩm 5 sao quốc gia, hơn 60 sản phẩm 4 sao. Không chỉ về số lượng, chất lượng sản phẩm cũng được nâng cấp đáng kể: hơn 80% sản phẩm OCOP hiện nay đã có mã QR truy xuất nguồn gốc, bao bì hiện đại, đăng ký sở hữu trí tuệ và chứng nhận an toàn thực phẩm - theo các báo cáo ngành. Nhiều sản phẩm tiêu biểu như Mật ong rừng Như Xuân, Gạo nếp cái hoa vàng Quảng Xương đã có mặt tại hệ thống siêu thị lớn và xuất khẩu chính ngạch.

Từ “có sản phẩm” đến tạo việc làm - tăng thu nhập, OCOP đã trở thành động cơ của nông thôn mới nâng cao. Tỷ trọng chủ thể là HTX/doanh nghiệp nhỏ chiếm đa số; các chuỗi liên kết nguyên liệu - chế biến - phân phối được hình thành, giúp sản phẩm ổn định đầu ra và nâng giá trị. 

Chương trình OCOP không chỉ dừng ở việc “có sản phẩm” mà đã tạo ra chuyển biến rõ nét về kinh tế và xã hội trong vùng nông thôn. Theo các báo cáo của tỉnh, chương trình đã tạo việc làm ổn định cho hơn 12.000 lao động nông thôn, với thu nhập bình quân 7-10 triệu đồng/tháng cho người lao động tham gia các chuỗi OCOP. Tổng doanh thu từ các sản phẩm OCOP toàn tỉnh năm 2024 ước đạt khoảng 1.200 tỷ đồng, tăng gần 40% so với giai đoạn 2020-2021.

Bên cạnh đó, OCOP đã thúc đẩy mô hình kinh tế tập thể: hơn 65% chủ thể sản xuất là hợp tác xã (HTX) hoặc doanh nghiệp nhỏ; nhiều mô hình liên kết chuỗi giá trị được hình thành, giúp người dân làm chủ đầu ra, giá cả và chuẩn chất lượng sản phẩm.

Một trong những điểm đột phá trong hành trình xây dựng thương hiệu OCOP Thanh Hóa chính là việc ứng dụng công nghệ số và khai thác kênh tiêu thụ hiện đại. Nhiều doanh nghiệp và HTX ở Thanh Hóa đã đưa sản phẩm lên sàn thương mại điện tử (Tiki, Shopee, Lazada, Postmart…), xây dựng website, livestream bán hàng, mạng xã hội…

Điển hình như HTX Nông nghiệp xanh Haca (Nghi Sơn) sau khi đạt OCOP 4 sao với các sản phẩm đông trùng hạ thảo đã có tới 60% doanh thu đến từ kênh Facebook/Zalo. Nhờ bán hàng trực tuyến, 100% sản phẩm của Công ty TNHH Phương Cường Phúc (Sầm Sơn), được tiêu thụ ổn định, trong đó 45% bán qua các nền tảng số.

Đại diện Sở Công Thương tỉnh Thanh Hóa cho biết: “Chuyển đổi số không chỉ giúp sản phẩm dễ tiếp cận hơn, mà còn nâng cao tính minh bạch, tạo niềm tin với người tiêu dùng - yếu tố quan trọng để xây dựng thương hiệu mạnh”.

Không phải ngẫu nhiên, Thanh Hoá hiện nằm trong nhóm tỉnh dẫn đầu cả nước về số lượng sản phẩm OCOP. Cũng không phải ngẫu nhiên Thanh Hóa có thể đưa hàng trăm sản phẩm OCOP bước vào hệ thống siêu thị, sàn thương mại điện tử và hướng tới xuất khẩu. Đằng sau kết quả ấy là một “công thức” được xây dựng từ trải nghiệm thực tiễn.

Thứ nhất, lấy người dân làm trung tâm, HTX/doanh nghiệp làm động lực: OCOP Thanh Hoá bền vững nhờ người dân chủ động sản xuất, còn doanh nghiệp - hợp tác xã đóng vai trò dẫn dắt. Việc tổ chức đào tạo, nâng cao năng lực quản trị cho các chủ thể sản xuất - chế biến - kinh doanh đã giúp chuyển hóa nhận thức thành hành động thực tế.

Thứ hai, lấy chất lượng làm thước đo, không chạy theo số lượng: Tỉnh Thanh Hóa kiên định quan điểm: mỗi sản phẩm OCOP đạt sao phải thật “tốt”, có khả năng thương mại, có thương hiệu và đầu ra ổn định. Chính vì thế, mặc dù số lượng tăng nhanh, tỉnh vẫn ưu tiên nâng hạng - nâng chuẩn - loại bỏ sản phẩm yếu tố manh mún.

Thứ ba, gắn OCOP với thương mại và du lịch: OCOP không còn chỉ là sản phẩm nông nghiệp, mà đang trở thành sản phẩm văn hóa - trải nghiệm. Việc khai thác gắn sản phẩm OCOP với du lịch (như hoạt động “Chợ OCOP & Ẩm thực xứ Thanh”), khu điểm giới thiệu - trải nghiệm tại làng nghề, điểm du lịch đã mở ra hướng đi mới, biến sản phẩm thành thương hiệu địa phương gắn với trải nghiệm.

Thứ tư, ứng dụng công nghệ - hướng đi tất yếu: Việc chuyển từ sản xuất truyền thống sang quản trị hiện đại, số hóa truy xuất nguồn gốc, đa dạng kênh bán hàng (sàn thương mại điện tử, livestream), sử dụng tem QR và mạng xã hội đã chứng minh là hướng đi tất yếu để sản phẩm OCOP không chỉ tồn tại mà còn cạnh tranh.

Thứ năm, phát huy lợi thế bản địa - tạo thương hiệu đặc sắc: Thanh Hóa tận dụng vùng miền đa dạng để phát triển sản phẩm mang bản sắc riêng: đồng bằng - quả tươi, vùng ven biển - thủy/hải sản chế biến, trung du/miền núi - thảo dược, thủ công mỹ nghệ từ tre, nứa, cói… 

Bước vào giai đoạn 2025 - 2030, Thanh Hóa phấn đấu có 1.000 sản phẩm OCOP được công nhận, trong đó ít nhất 10 sản phẩm 5 sao quốc gia; 100% sản phẩm OCOP được truy xuất nguồn gốc và đăng ký thương hiệu; Đưa 30% sản phẩm OCOP lên sàn thương mại điện tử quốc tế, khai thác sâu kênh xuất khẩu.

Tỉnh cũng dự kiến xây dựng “Trung tâm OCOP Thanh Hóa” - nơi giới thiệu, quảng bá và kết nối sản phẩm OCOP trong và ngoài nước, làm đầu mối xúc tiến thương mại, sàn giao dịch địa phương và quốc tế.

Sau gần 7 năm triển khai chương trình OCOP, từ những sản phẩm mang hồn quê, Thanh Hóa đã xây dựng nên những thương hiệu mang tầm quốc gia, góp phần khẳng định vị thế của vùng đất xứ Thanh không chỉ trong bản đồ OCOP cả nước, mà còn trên thị trường quốc tế, viết tiếp nên câu chuyện “Chất lượng từ bản địa - Thương hiệu từ vùng đất”.