Thích ứng tiêu chuẩn Xanh của EU: Chuyển “Nguy” thành “Cơ”

Liên minh Châu Âu (EU) là một trong những thị trường truyền thống và quan trọng của hàng hóa Việt Nam xuất khẩu. Đặc biệt, sau 3 năm thực thi Hiệp định Thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh Châu Âu (EVFTA), thương mại hai chiều nói chung và xuất khẩu của Việt Nam sang EU nói riêng còn ghi nhận tăng trưởng ấn tượng hơn so với trước khi thực thi Hiệp định. Nhiều mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam đều ghi nhận mức tăng trưởng rất tích cực như dệt may, giày dép, thủy sản, nông sản… tỷ lệ tận dụng C/O ưu đãi liên tục tăng cao.

Tuy nhiên, những lợi thế và kết quả này dự báo sẽ bị ảnh hưởng trong thời gian tới bởi EU đang áp dụng nhiều hơn các tiêu chuẩn cao đối với hàng hóa theo hướng có lợi cho sức khỏe người dùng, bảo vệ môi trường, phát triển bền vững… (gọi chung là các “tiêu chuẩn xanh”). Đây là thách thức lớn đối với doanh nghiệp xuất khẩu sang EU, đòi hỏi doanh nghiệp phải có sự chuyển đổi xanh trong sản xuất để thích ứng với các tiêu chuẩn mới và phát triển bền vững tại thị trường quan trọng này.

Để có thể chuyển đổi sản xuất đáp ứng được những tiêu chuẩn xanh, nhiều doanh nghiệp cho rằng cần thay đổi nhiều thứ và cần đầu tư rất lớn cả về con người, nguồn lực, vốn, công nghệ thiết bị, năng lực quản trị… đồng thời cũng cần một thời gian để các doanh nghiệp có thể thích ứng được với điều đó.

Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng, bài toán đầu tiên cần giải quyết không phải là chi phí đầu tư mà là vấn đề liên quan đến nhận thức, doanh nghiệp phải thay đổi từ nhận thức để đi đến quyết định hành động chuyển đổi xanh.

Theo ông Ngô Chung Khanh, Phó Vụ trưởng, Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương), doanh nghiệp cần nhận thức rõ rằng phát triển bền vững ngày càng trở thành xu thế bắt buộc, muốn tham gia vào thị trường toàn cầu, muốn nâng cao giá trị sản phẩm và xây dựng các thương hiệu của Việt Nam, chúng ta phải có phát triển bền vững.

Đặc biệt cần nhìn nhận những tiêu chuẩn xanh của EU không chỉ đến từ quy định của EU mà còn đến từ chính nhu cầu người tiêu dùng - khách hàng đích của doanh nghiệp, hàng hóa Việt Nam tại thị trường này.

Trên thực tế, những hiệp định FTA thế hệ mới mà Việt Nam đã tham gia và đang thực thi như: CPTPP, EVFTA, UKVFTA đã đưa ra một tiêu chuẩn cao về vấn đề phát triển bền vững và những cam kết, lộ trình thực thi từ Chính phủ, các Bộ ngành địa phương đã có, nhưng quan trọng nhất vẫn phải có sự nhận thức, thẩm thấu của doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, không chỉ nhận thức của người tiêu dùng quốc tế mà cả người tiêu dùng trong nước liên quan đến những tiêu chuẩn xanh ngày càng nâng cao và nếu chúng ta không kịp thời chuyển đổi có thể mất thị phần tại các thị trường xuất khẩu và ngay chính thị phần tại thị trường trong nước. Do đó, điều đầu tiên phải là sự thay đổi nhận thức của doanh nghiệp đối với yêu cầu chuyển đổi đáp ứng các tiêu chuẩn xanh.

Một điều quan trọng nữa, chuyển đổi để thích ứng với các tiêu chuẩn xanh là thách thức nhưng cũng là cơ hội để có thể bắt kịp với những xu thế của tương lai và cơ hội tăng sức cạnh tranh, phát triển bền vững doanh nghiệp.

Theo bà Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập - Liên đoàn Thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI), nếu chúng ta gọi là trong nguy có cơ là đúng, bởi đó là thách thức mà doanh nghiệp bắt buộc phải đối mặt, phải thực hiện nhưng trong đó cũng có cơ hội nếu chúng ta nhìn đường dài.

Nếu doanh nghiệp nhìn nhận đây là một xu hướng, dòng chảy chính không thể thay đổi của thế giới; chúng ta muốn phát triển bền vững và lâu dài phải đi theo dòng chảy đấy, khi đó các doanh nghiệp bắt buộc phải nhận thức và phải mạnh dạn tìm hiểu để thực hiện thì sẽ hiệu quả hơn.

Thay đổi góc độ nhìn nhận và ứng phó với việc chuyển đổi xanh đáp ứng những tiêu chuẩn xanh của EU cũng sẽ giúp doanh nghiệp có thể tiếp cận những cơ hội kinh doanh mới.

EU hiện đang là khu vực đi đầu trong việc thực hiện các tiêu chuẩn xanh và bền vững, với quyết tâm cao nhất và đang thực hiện trong thực tế. Nếu doanh nghiệp Việt Nam làm được với thị trường EU thì chúng ta cũng không phải lo lắng gì với tất cả các thị trường khác. Sự sẵn sàng này mở ra nhiều cơ hội cho chúng ta.

Mặt khác, việc người tiêu dùng thay đổi nhận thức và đặt ra những yêu cầu về sản phẩm xanh và bền vững đôi khi còn đi trước cả những yêu cầu bắt buộc của các Chính phủ. Với xu hướng tiêu dùng đó, thị trường sản phẩm xanh bền vững là một thị trường đang rất hứa hẹn, ít cạnh tranh hơn.

Với những doanh nghiệp có thể làm và đi trước bắt kịp được thị trường này cũng sẽ là cơ hội rất rộng mở đối của những người đi trước, tuy nhiên cũng phải nhìn vào nhu cầu của thị trường trong từng thời kỳ để có sự chuẩn bị thích hợp và quan trọng hơn là hành động thích hợp.

Tương tự, ông Ngô Chung Khanh cho rằng, quan trọng nhất là tất cả doanh nghiệp Việt Nam phải hiểu được xanh hóa trên tất cả và trước hết cần tập trung thay đổi tư duy, thay đổi nhận thức rằng sản xuất xanh mất tiền nhưng không mất ngay, còn nếu không làm sẽ mất tất cả, mất thị trường, mất khách hàng…

Về vấn đề này, theo ông Khanh, hiện nay có một điểm cản trở chúng ta chuyển đổi sản xuất xanh đó là các doanh nghiệp cứ nghĩ đến xanh hóa là nghĩ tốn tiền, cần chi phí lớn và e ngại. Thực tế phải nhấn mạnh, chuyển đổi xanh không cần phải chi tiền ngay mà có thể đầu tư nguồn lực, tài chính chia theo từng bước. Bước đầu tiên doanh nghiệp cần làm là rà soát xem thực hành các quy định về môi trường, lao động… của mình có vướng gì không và cũng chưa cần mất nhiều tiền. Đến khâu chuyển đổi công nghệ sản xuất mới thực sự cần phải đầu tư.

Trong quá trình đó, doanh nghiệp có thể nhận được hỗ trợ về chính sách, tư vấn hướng dẫn, kết nối nguồn lực… từ các Bộ, ngành, Chương trình phát triển bền vững quốc gia; đồng thời là sự hỗ trợ của các tổ chức thông qua các dự án, các chương trình như: Green Financing, Eco-investing hay các hoạt động hợp tác đầu tư phát triển...

Bà Nguyễn Hồng Loan, Chuyên gia Dự án Hỗ trợ kỹ thuật về đánh giá tác động của CBAM cho rằng, khi nhận thức được rằng đây là thách thức nhưng cũng là cơ hội để có thể bắt kịp với những xu thế của tương lai và cơ hội để tăng sức cạnh tranh, doanh nghiệp sẽ có sự chủ động chuyển đổi từ nhận thức đến xây dựng năng lực, rà soát lại toàn bộ quy trình quản trị, thực hành sản xuất của mình… sau đó mới đến chuyển đổi công nghệ là bước cuối cùng cần đến nhiều chi phí nhưng cũng có lộ trình, không phải chuyển đổi nhanh và ngay lập tức.

Sự chủ động của doanh nghiệp cũng giữ vai trò quan trọng trong lộ trình chuyển đổi xanh. Để có được những bước chuyển đổi hiệu quả nhất đáp ứng các tiêu chuẩn xanh từ phía EU thì doanh nghiệp Việt Nam cần có sự chủ động.

Trong bối cảnh lộ trình thực thi các quy định, tiêu chuẩn xanh của EU đang ngắn lại, với những doanh nghiệp không có sự chuẩn bị trước, không có lộ trình triển khai sẽ không thể nào đáp ứng được yêu cầu của Châu Âu.

Về vấn đề này, các chuyên gia cho rằng Nhà nước cần có những hỗ trợ về mặt chính sách tài khóa, ưu đãi giảm thuế thu nhập doanh nghiệp, tư vấn hướng dẫn quy trình thực hiện… đối với những doanh nghiệp chuyển đổi sản xuất xanh.

Bên cạnh đó là sự hỗ trợ nguồn lực từ những tổ chức quốc tế. Các bộ, ngành liên quan có thể giới thiệu, kết nối các doanh nghiệp với những kênh có thể huy động tài chính để doanh nghiệp có được sự hỗ trợ, ưu đãi trong thực hiện chuyển đổi xanh.

“Hiện nay, Ngân hàng Thế giới và nhiều tổ chức quốc tế sẵn sàng vào cuộc cùng với Chính phủ Việt Nam để hỗ trợ các doanh nghiệp. Nếu các doanh nghiệp cam kết chuyển đổi bằng hoặc sớm hơn so với cam kết của Chính phủ sẽ được nhận những ưu đãi về lãi suất và những hỗ trợ không hoàn lại liên quan đến tăng cường năng lực”, bà Nguyễn Hồng Loan thông tin.

Nắm bắt đúng và trúng xu hướng để Chuyển đổi Xanh

Chuyển đổi xanh, phát triển bền vững là một xu thế không thể đảo ngược. Chúng ta phải chủ động để làm sao bắt được nhịp cùng với thị trường; bắt sớm quá sẽ không hiệu quả, mà phải bắt đúng.

Để triển khai chuyển đổi xanh cũng là một câu chuyện dài hơi. Ở góc độ của Vinatex có thể chủ động triển khai việc thay đổi nhận thức, thay đổi về đội ngũ nhân sự.... Tuy nhiên, muốn đáp ứng được tất cả yêu cầu phát triển bền vững thì sự hỗ trợ của Nhà nước về mặt chính sách rất cần thiết.

Bởi vì làm sản phẩm xanh, đơn cử làm sản phẩm dệt may xanh hoàn toàn từ những người trồng bông đến kéo ra được sợi tái chế hoặc tuần hoàn, sang khâu dệt và nhuộm hoàn tất phải thay đổi việc sử dụng từ hóa chất vô cơ sang hóa chất hữu cơ đáp ứng yêu cầu về xanh thì sản phẩm dệt may cuối cùng chắc chắn sẽ rất đắt tiền, vì chi phí sản xuất đội lên thì chi phí bán ra thị trường cũng sẽ rất cao, thậm chí cao hơn so với sản phẩm thông thường đến trên 50%.

Liên quan đến chính sách phát triển bền vững thì Chính phủ đã có kế hoạch, chương trình hành động. Tuy nhiên đến thời điểm hiện tại việc thực thi cụ thể vẫn chưa thực sự rõ ràng.

Cần có những tiêu chí cụ thể để lượng hóa và đưa ra những chính sách khuyến khích phù hợp liên quan đến đầu tư vào phát triển bền vững, vì yêu cầu tài chính để sản xuất những mặt hàng xanh rất tốn kém. Nếu coi những mặt hàng xanh là những mặt hàng thông thường, không có hỗ trợ gì thì với điều kiện hiện tại của nhiều doanh nghiệp khó có thể làm xanh.