Tóm tắt
Bài viết phân tích những thành tựu đạt được của quá trình đô thị hóa ở thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An. Nghiên cứu sử dụng tài liệu thứ cấp báo cáo của UBND, Sở Văn hóa, thể thao và du lịch của địa phương, kết hợp quá trình khảo sát thực địa của tác giả từ những năm 2017 và trở lại địa bàn khảo sát trong năm 2024. Thông qua phương pháp nghiên cứu định tính, phỏng vấn sâu và phân tích nội dung. Kết quả nghiên cứu từ thực tiễn cho thấy, đô thị hóa không chỉ quy hoạch mở rộng về mặt không gian, mà còn góp phần tạo nên bản sắc và giá trị văn hóa bền vững trong lòng đô thị.
Từ khóa: đô thị, văn hóa đô thị, kiến tạo bản sắc văn hóa đô thị, thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An.
1. Đặt vấn đề
Văn hóa đô thị là một vấn đề đang được nhiều nhà khoa học, nhà quản lý quan tâm nghiên cứu. Nó không chỉ là mối quan tâm của riêng một cá nhân hay tổ chức đơn lẻ mà đã trở thành vấn đề của toàn xã hội. Cùng với quá trình đô thị hóa, xây dựng văn hóa đô thị ở các thành phố lớn trở thành một trong những nội dung cơ bản của sự nghiệp xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc. Nếu như Đảng ta xác định văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội; thì chúng ta cũng có thể nhận định rằng: xây dựng văn hóa đô thị là nhằm tạo lập nên nền tảng tinh thần, động lực để phát triển đô thị theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, nhằm thực hiện mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”. Do đó, quá trình đô thị hóa đã tạo nên bản sắc văn hóa đặc trưng riêng của từng thành phố, từng vùng, khu vực.
2. Tổng quan nghiên cứu
Có rất nhiều công trình, học giả trong và ngoài nước đã và đang nghiên cứu về văn hóa đô thị hay kiến tạo không gian đô thị. Tuy nhiên, trong phạm vi bài viết, chúng tôi giới thiệu một số công trình, học giả liên quan đề cập trực tiếp đến văn hóa đô thị. Nghiên cứu về sự phát triển văn hóa đô thị do Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam biên soạn đã góp phần làm rõ nhiều khía cạnh của đời sống đô thị [5]. Công trình đã tập trung làm rõ một số vấn đề như: Đời sống dân gian đô thị; Làng nghề - phố nghề trong nội đô và vùng ven đô; Văn hóa ẩm thực nội đô và ven đô; Phương ngữ đô thị,… Công trình “Văn hóa và lối sống đô thị Việt Nam - Một cách tiếp cận” của tập thể tác giả Trương Minh Dục [4]. Nghiên cứu đã trình bày, phân tích sự hình thành phát triển văn hóa và lối sống trong xã hội đô thị hiện đại; tác động của đô thị hóa cùng các ảnh hưởng của kinh tế, chính trị, giáo dục đào tạo đối với quá trình hình thành và biến đổi văn hóa và lối sống đô thị Việt Nam. Công trình kết hợp đi sâu phân tích, trình bày các đặc trưng về văn hóa, lối sống ở một số đô thị lớn như Hà Nội, Hải Phòng, TP. Hồ Chí Minh, Hạ Long, Đà Nẵng, Hội An và các tỉnh Bắc Bộ, Trung Bộ, Tây Nguyên và đồng bằng sông Cửu Long. Nghiên cứu cho thấy đô thị hóa là một kết quả tất yếu của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Những tồn tại trong quá trình đô thị hóa ở nước ta hiện nay như vấn đề kiến trúc, quy hoạch, kết cấu hạ tầng, nếp sống đô thị, văn hóa ứng xử, sự phân hóa giàu nghèo ở đô thị, ô nhiễm không khí, ô nhiễm tiếng ồn… Đây là những vấn đề hệ lụy đang diễn ra ở một số thành phố. Những công trình này đã giúp tác giả nhận diện một số vấn đề lý luận và thực tiễn về văn hóa đô thị trong bối cảnh hội nhập.
3. Kết quả nghiên cứu
3.1. Công tác quy hoạch
* Quản lý trật tự đô thị, an toàn giao thông, vệ sinh môi trường
- Trước hợp nhất, thành phố đã triển khai thực hiện Chỉ thị số 05-CT/Th.U ngày 25/8/2021 của Ban Thường vụ Thành ủy về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác trật tự đô thị, vệ sinh môi trường: tổ chức thông tin tuyên truyền đến cộng đồng dân cư, phối hợp các ban ngành, phường, xã nhiều đợt ra quân kiểm tra chấn chỉnh và xử lý vi phạm trật tự đô thị.
- Thành phố Vinh đã thực hiện đầu tư xây dựng các dự án về an toàn giao thông: điện chiếu sáng 100% đường ven sông Lam, quốc lộ 1A tránh Vinh, Phong Định - Cảng, các cầu vượt đường sắt tại phường Cửa Nam, xã Nghi Kim, phường Quán Bàu và Nghi Phú...; chiếu sáng đường Phạm Hồng Thái, đường trung tâm xã Nghi Kim, đường trung tâm xã Nghi Liên; điện trang trí kết hợp chiếu sáng các trục đường trung tâm: Hồ Tùng Mậu, Trường Thi, Lê Mao...; bố trí hệ thống tín hiệu một số nút giao thông đường chính; thực hiện dự án phân làn, luồng, sơn kẻ vạch một số tuyến đường có mật độ xe lưu thông cao trong khu vực đô thị.
- Thành phố đã hoàn thành và đưa vào sử dụng các công trình thoát nước thải giai đoạn II, vận hành nhà máy xử lý nước thải Hưng Hòa, khu liên hợp xử lý chất thải rắn tại Nghi Yên và xây dựng lộ trình nâng cao năng lực thu gom nước thải, chất thải rắn trên địa bàn; hoàn thành các gói thầu và đưa vào sử dụng các công trình về thoát nước, vệ sinh môi trường thuộc tiểu dự án phát triển đô thị Vinh: Kênh Bắc đoạn I, đoạn II; cải thiện vệ sinh các trường học...
* Công tác quản lý đất đai
- Thành phố Vinh đã triển khai thực hiện có hiệu quả Chỉ thị 05 của Tỉnh ủy về tăng cường quản lý đất đai trên địa bàn Thành phố Vinh: Công tác quản lý ngày càng chặt chẽ và đi vào nề nếp, các doanh nghiệp, nhà đầu tư, cá nhân đã chấp hành nghiêm pháp luật về đất đai trong việc giao đất, cho thuê đất, chuyển đổi mục đích sử dụng đất thực hiện quy hoạch.
- Ban Thanh tra thành phố cũng đã chủ động thanh tra, kiểm tra để chấn chỉnh các sai phạm trong việc quản lý, sử dụng đất theo kế hoạch; tham mưu đề xuất UBND tỉnh các biện pháp xử lý các tình huống phát sinh trong quản lý đất đai trên địa bàn thành phố.
* Phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng đô thị
- Thành phố đã triển khai thực hiện đầu tư các công trình đầu mối giao thông quan trọng trên địa bàn: Nhà ga hành khách và các hạng mục phụ trợ thuộc cảng hàng không Vinh, đưa lưu lượng hành khách hàng không tăng cao[1], số chuyến bay mỗi ngày lên 26 chuyến đi - về, trong đó mở đường bay quốc tế Vinh - Viêng chăn; Cảng hàng không Vinh đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt bổ sung vào Quy hoạch hệ thống sân bay quốc tế của Việt Nam.
- Thành phố tích cực phối hợp với sở, ban, ngành của tỉnh và các chủ đầu tư trong việc thực hiện đầu tư xây dựng, hoàn thành các dự án phát triển giao thông đối ngoại: cầu Bến Thủy II; nâng cấp quốc lộ 1A đường tránh Vinh; 1A đoạn Quán Hành - Quán Bánh; quốc lộ 535 nối đường Lê Viết Thuật đi Cửa Hội; nối đường Đặng Thai Mai - Nam Đàn; nâng cấp các nút giao thông quan trọng: 3 cầu vượt đường sắt Bắc - Nam phường Cửa Nam, Quan Bàu, Nghi Kim; đang khẩn trương xây dựng đường 72 m đoạn Nghi Phú Quán Bàu (thuộc đại lộ Vinh - Cửa Lò)...
- Đưa vào sử dụng một số công trình hạ tầng xã hội điểm nhấn trong đô thị: trung tâm thương mại - siêu thị Big C, CK Plaza, Metro, Trần Anh, điện máy HC; tòa tháp đôi dầu khí; khách sạn Mường Thanh - Sông Lam; Bệnh viện Đa khoa Nghệ An; mở rộng Trường Đại học Vinh...
- Thành phố cũng đã triển khai thực hiện quyết liệt Nghị quyết số 02-NQ/Th.U ngày 28/01/2011 của BCH Đảng bộ thành phố về công tác giải phóng mặt bằng thực hiện các dự án đầu tư xây dựng hạ tầng, trong đó phối hợp tốt với các sở, ngành cấp tỉnh để giải phóng mặt bằng các dự án giao thông quan trọng: quốc lộ 1A đoạn Quán Hành - Quán Bánh; các nút giao thông khác cốt giao cắt giữa đường sắt Bắc - Nam với đường chính đô thị; Bệnh viện Đa khoa Nghệ An; đường 72 m từ Trương Văn Lĩnh - ngã Ba Quán Bàu; đường Lê Mao kéo dài... với tổng diện tích đất thu hồi trong 4 năm 2011 - 2014 trên 400 ha[2].
Như vậy, quá trình đô thị hóa đã đạt được nhiều thành tựu nhất định trong công tác phát triển kết cấu hạ tầng cơ sở, mở rộng không gian đô thị, thúc đẩy nền kinh tế của thành phố Vinh phát triển theo chiều rộng và chiều sâu.
3.2. Về văn hóa xã hội
* Giáo dục - đào tạo
Thực hiện Đề án Phát triển thành phố Vinh trở thành trung tâm giáo dục - đào tạo vùng Bắc Trung bộ trong bối cảnh công nghiệp hóa hiện nay, quy mô mạng lưới trường lớp các bậc học trên địa bàn thành phố ngày càng phát triển rộng khắp. Năm 2014, thành phố có 6 trường đại học, trong đó, Đại học Vinh xây dựng với mục tiêu thành trường trọng điểm quốc gia, 7 trường cao đẳng, 7 trường trung cấp nghề với tổng quy mô đào tạo trên 92.000 sinh viên; bậc học phổ thông và mầm non gồm có 112 trường, trong đó mầm non có 51 trường, tiểu học có 30 trường, trung học cơ sở có 23 trường, trung học phổ thông có 8 trường; tỷ lệ trường học kiên cố chiếm 95%.
- Đội ngũ nhà giáo cơ bản đủ về số lượng, đồng bộ về cơ cấu và chất lượng ngày càng được nâng cao đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục - đào tạo trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Trình độ giáo viên được đánh giá tốt hơn, năm 2014, có 100% giáo viên đạt chuẩn, trong đó tỷ lệ giáo viên đạt trên chuẩn: bậc mầm non 67,2%; bậc tiểu học 96%; bậc trung học cơ sở 93,5%; có 39 giáo viên đạt giáo viên dạy giỏi cấp tỉnh, 38 giáo viên có thành tích bồi dưỡng học sinh giỏi được tuyên dương[3].
Nhìn chung, kết quả đạt được về mặt giáo dục của thành phố Vinh trong những năm gần đây đã tăng lên về số lượng và chất lượng. Với kết quả đạt được đó, thành phố Vinh luôn có chính sách ưu tiên trong ngành Giáo dục. Đồng thời, ảnh hưởng của truyền thống hiếu học, con em và nhân dân thành phố luôn đầu tư thích đáng cho nhiệm vụ học tập.
* Về mặt y tế và việc khám, chăm sóc sức khỏe người dân
- Trên địa bàn thành phố hiện có 21 bệnh viện, gồm: 9 bệnh viện tuyến tỉnh, 1 bệnh viện thành phố, 8 bệnh viện tư nhân, 3 bệnh viện của ngành; ngoài ra, có 5 trung tâm tuyến tỉnh và 158 phòng khám tư nhân, 25/25 trạm y tế phường, xã.
- Cơ sở khám chữa bệnh trên địa bàn phát triển mạnh cả về công lập và ngoài công lập. Kết quả hoàn thành đưa vào sử sụng một số cơ sở y tế lớn: Bệnh viện Đa khoa Nghệ An 700 giường; thành lập bệnh viện ung bướu, bệnh viện mắt, trung tâm y học dự phòng, trung tâm kiểm nghiệm dược - mỹ phẩm; nâng cấp một số cơ sở y tế: bệnh viện đa khoa thành phố, bệnh viện tâm thần, bệnh viện nội tiết và bệnh viện y học cổ truyền... Cơ sở vật chất của y tế ngày càng được đầu tư quy mô, đã phát huy hiệu quả làm giảm bớt áp lực về khám chữa bệnh vượt cấp cho người bệnh, đời sống của các bệnh nhân đã từng bước nâng lên rõ rệt.
* Về diện mạo và nếp sống đô thị
- Thực hiện Nghị quyết số 06-NQ/Th.U về xây dựng và phát triển văn hóa đô thị giai đoạn 2020 - 2025; Chỉ thị số 09-CT/Th.U ngày 22/01/2020 của Ban Thường vụ Thành ủy, Thành phố Vinh tiếp tục đẩy mạnh thực hiện nếp sống văn minh đô thị, cụ thể hóa các quy định bằng văn bản trong việc cưới xin, tang ma, để phù hợp nếp sống đô thị trên địa bàn thành phố; đẩy mạnh phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư. Hàng năm, thành phố đã tổ chức các hoạt động văn hóa với các lễ hội truyền thống, hoạt động kỷ niệm, văn hóa - văn nghệ như: Kỷ niệm 60 năm chiến thắng Điện Biên Phủ, 120 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh, 50 năm thành lập thành phố Vinh, lễ hội làng Sen...; tổ chức Hội khỏe Phù Đổng cấp cụm, giải bóng đã truyền hình thành phố, giải đua xe đạp Phượng Hoàng Trung Đô...; Qua các hoạt động này, một số trò chơi dân gian, các môn thể thao dân tộc được phục hồi gắn với phát huy các di tích lịch sử, văn hóa và phát triển du lịch, đã tạo thêm đời sống tinh thần phong phú trong nhân dân.
- Thành phố Vinh cũng đã chỉ đạo xây dựng mới và đưa vào sử dụng một số công trình thực hiện Đề án Phát triển thành phố Vinh trở thành trung tâm văn hóa vùng, như: Nhà lưu niệm Nguyễn Thị Minh Khai; Thư viện Nghệ An; Rạp chiếu phim trung tâm; Nhà lưu niệm cố Đại tướng Chu Huy Mân; Trung tâm hội nghị thành phố; di tích ngã Ba Bến Thủy; một số nhà văn hóa, sân thể thao cấp phường, xã[4], xây dựng theo quy hoạch các nhà văn hóa khối, xóm, điểm vui chơi công cộng. Tôn tạo trùng tu một số một số công trình di tích lịch sử, văn hóa trên địa bàn nhằm bảo tồn, phát huy các giá trị đời sống tinh thần trong xã hội: như đền Hồng Sơn, chùa Cần Linh, triển khai dự án phục hồi di tích Văn miếu Vinh.
- Kết quả chỉ tiêu gia đình văn hóa năm 2024 dự ước đạt trên 90% tỷ lệ khối xóm văn hóa; số phường, xã đạt chuẩn văn hóa đạt 8 phường, xã kế hoạch 6 - 8 phường, xã; tỷ lệ khối xóm có nhà văn hóa đạt 98,9% kế hoạch 100%; số người luyện tập thể dục thường xuyên đạt 36%; tỷ lệ gia đình thể thao đạt 56%.
* Về giải quyết việc làm
- Nhờ quá trình đô thị hóa, hàng năm, thành phố đã giải quyết việc làm cho hàng nghìn người lao động. Công tác lao động, việc làm đạt kết quả nhất định. Trong 5 năm, thành phố đã tạo việc làm cho 41.740 người; tỷ lệ lao động qua đào tạo năm 2022 dự ước 70%, trong đó đào tạo nghề đạt 55%; xuất khẩu lao động đạt 4.530 người kế hoạch 6.000 người[5]. Như vậy, đô thị hóa đã tạo công ăn việc làm cho công nhân, làm tăng thu nhập cho người lao động và cải thiện đời sống của người lao động.
4. Kết luận
Quá trình đô thị hóa ở thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An đã đạt được kết quả khả quan từ những bước đi đầu. Đời sống vật chất và tinh thần của người dân không ngừng được nâng cao về chất lượng. Cơ sở hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội đã được đồng bộ góp phần xây dựng và phát triển thành phố ngày càng hiện đại, đáp ứng nhu cầu của quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa.
Tài liệu trích dẫn:
1 Kế hoạch 5 năm của UBND tỉnh (2021-2025). Năm 2022, Cảng hàng không Vinh phục vụ 735 ngàn lượt hành khách, trong đó có 8.319 lượt khách quốc tế. Hiện nay, các hãng hàng không Vietnam Airlines, Vietjet Air và Jestar Pacific đang khai thác hơn 36 lượt chuyến bay/ngày.
2 Trong 4 năm (2021-2024), thành phố thực hiện 188 dự án với 588 phương án giải phóng mặt bằng; số hộ gia đình, cá nhân bị thu hồi trên 3.800 hộ; bố trí giao đất tái định cư 370 lô; số tiền bồi thường 893 tỷ đồng.
3 Báo cáo kết quả kế hoạch 5 năm của thành phố Vinh 2017 – 2021.
4 Đến nay, đã có 17 phường, xã có thiết chế văn hóa - thể thao đồng bộ, trong đó 15 đơn vị đạt tiêu chuẩn của Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch.
5 Ủy ban Nhân dân tỉnh Nghệ An (2020). “Dự thảo “Kế hoạch phát triển kinh tế xã hội 5 năm 2021 - 2025 thành phố Vinh”.
Tài liệu tham khảo:
Trương Minh Dục, Lê Văn Định. (2013). Lối sống đô thị Việt Nam trong quá trình Đô thị hóa. NXB Chính trị Quốc gia.
Trần Ngọc Hiên, Trần Văn Chử (Đồng chủ biên, 2016). Đô thị hóa và chính sách phát triển đô thị trong công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam. NXB Chính trị Quốc gia.
Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh), (2002). Văn hóa dân gian và sự phát triển văn hóa đô thị. NXB Đại học Quốc gia Hà Nội.
Ủy ban Nhân dân tỉnh Nghệ An (2016). “Quá trình đô thị hóa ở Nghệ An những vấn đề thực tiễn và giải pháp phát triển”. Kỷ yếu Hội thảo khoa học.
Thủ tướng Chính phủ (2015). Quyết định số 52/QĐ-TTg, ngày 14/01/2015, phê chuẩn Điều chỉnh Quy hoạch chung thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An đến năm 2030, tầm nhìn 2050.
Urbanization and the formation of urban cultural identity in Vinh City, Nghe An province, prior to the local administrative merger
Nguyen Thi Hanh
Center for Social and Environmental Studies
Institute of Social Sciences for the Central and Central Highlands Regions
Abstract:
This study examines the outcomes of the urbanization process in Vinh City, Nghe An province. The study draws on secondary data from local authorities, including the People’s Committee and the Department of Culture, Sports and Tourism, supplemented by the author’s field surveys conducted in 2017 and revisited in 2024. Utilizing qualitative research methods, including in-depth interviews and content analysis, the findings highlight that urbanization in Vinh City involves more than spatial expansion and infrastructure development. It also plays a significant role in preserving and fostering sustainable cultural identity and values within the urban community.
Keywords: urban, urban culture, urban cultural identity creation, Vinh City, Nghe An province.
[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, số 27 năm 2025]
