Tổ hợp điện và nhiệt dựa trên nguyên lý phân đoạn nhiệt, bao gồm hệ thống phát điện trên một khu vực mà ở đó, phần nhiệt đáng kể thải ra được thu hồi để thoả mãn các nhu cầu về làm nóng hoặc làm mát của người sử dụng cuối cùng.
Tổ hợp điện và nhiệt tận dụng cả năng lượng nhiệt và điện, do đó có thể đạt được hiệu suất lên tới 90%, tiết kiệm năng lượng trong khoảng từ 15% - 40% so với sản xuất riêng rẽ điện từ trạm phát điện và nhiệt từ nồi hơi truyền thống. Đây là cách sử dụng nhiên liệu có hiệu quả nhất hiện nay. Điện kết hợp nhiệt cũng giúp tiết kiệm chi phí năng lượng, cải thiện an toàn trong cung cấp năng lượng.
Nhiệt từ tổ hợp điện và nhiệt được cung cấp dưới dạng trung gian khác nhau, bao gồm nước ấm cho các hệ thống sưởi ấm và nước nóng; hơi nước hoặc không khí nóng cho sử dụng thương mại và công nghiệp. Ngoài ra, cũng có thể sản xuất đồng thời cả 3 dạng sản phẩm: điện, nhiệt và làm mát (nhờ thiết bị làm lạnh hấp thụ) ở một quá trình khác. Tổ hợp điện và nhiệt hiện nay được đưa vào ứng dụng khi có kế hoạch nâng cao công suất thiết bị hiện có, phát triển các khu công nghiệp mới, thay thế các hệ thống hơi nước đã lạc hậu hoặc khi chi phí năng lượng cao và có khả năn xuất năng lượng ra ngoài.
Những năm gần đây, tổ hợp điện và nhiệt đã trở thành một ý tưởng hấp dẫn đã được ứng dụng trong phạm vi rộng rãi. Vì vậy, công nghệ tổ hợp điện và nhiệt, sử dụng nhiên liệu khí thiên nhiên được xem xét, cùng với những cơ hội ứng dụng tại Việt Nam.
Nguyên lý của tổ hợp điện và nhiệt
Điện kết hợp nhiệt được định nghĩa như là sự tạo ra liên tục 2 dạng năng lượng tiện dụng khác nhau từ nguồn năng lượng duy nhất ban đầu, năng lượng cơ và năng lượng nhiệt. Năng lượng cơ có thể tạo động lực máy phát điện hoặc thiết bị quay như môtơ, máy nén, bơm hoặc quạt ứng dụng cho các lĩnh vực khác nhau. Năng lượng nhiệt có thể được sử dụng trực tiếp hoặc gián tiếp để tạo hơi nước, nước nóng, không khí nóng cho thiết bị làm khô hoặc nước lạnh cho quá trình làm mát.
Hiệu suất năng lượng tổng thể sử dụng trong chế độ tổ hợp điện và nhiệt có thể lên tới 90% và lớn hơn trong một số trường hợp. Tuốc bin khí công suất nhỏ điển hình dựa trên hệ thống tổ hợp điện và nhiệt có thể tiết kiệm khoảng 40% năng lượng ban đầu so với nhà máy điện truyền thống đốt cháy bằng nhiên liệu hoá thạch và nhà nồi hơi.
Tiềm năng của tổ hợp điện và nhiệt nhiên liệu khí thiên nhiên tại Việt Nam
Hiện nay, ở nước ta, tại khu vực phía Nam có một số tổ hợp điện và nhiệt công suất lớn được biết dưới tên là tuốc bin khí chu trình hỗn hợp (CCGT) như tại Nhà máy điện Phú Mỹ và một số nhà máy phát điện sử dụng nhiên liệu khí khác đang được đưa vào xây và kế hoạch. Hệ thống này dùng toàn bộ lượng nhiệt thải ra từ tuốc bin khí để chạy tuốc bin hơi phát điện.
Do công nghiệp dệt cần nhiều loại năng lượng ổn định khác nhau cho quá trình sản xuất bao gồm cấp nhiệt, làm lạnh và điện, nên phù hợp cho ứng dụng tổ hợp điện và nhiệt. Đáng tiếc là không có nhà máy nào dùng tổ hợp điện và nhiệt mặc dù một vài nhà máy sử dụng máy phát điện diesel công suất lớn.
Công nghiệp hoá chất, đặc biệt là cao su, tiêu thụ rất nhiều năng lượng điện và nhiệt. ở Việt Nam, hầu hết các nhà máy cao su đều có thiết bị sản xuất năng lượng rất lạc hậu. Chính vì thế, đây là thời điểm để thay thế các thiết bị, điều này tạo cơ hội lớn cho người sử dụng tổ hợp điện và nhiệt.
Các nhà máy chế biến thực phẩm, gần nguồn khí thiên nhiên, có khả năng tự đáp ứng nhu cầu năng lượng và dễ dàng chuyển sang tổ hợp điện và nhiệt sử dụng nhiên liệu khí thiên nhiên.
Công nghệ tổ hợp điện và nhiệt phù hợp cho lĩnh vực sản xuất giấy, bột giấy và đường. Như nhà máy Giấy Đồng Nai, có nồi hơi dùng nhiên liệu dầu có công suất 40 tấn hơi nước mỗi giờ. Hệ thống tổ hợp điện và nhiệt bao gồm tuốc bin ngưng tụ trích dẫn công suất 5 MW. Tuy nhiên, hệ thống vẫn không được sử dụng vì có thể hoạt động dễ dàng nhờ mạng lưới điện. Với một vài điều chỉnh, hệ thống này có thể dễ dàng chuyển sang vận hành như một tổ hợp điện và nhiệt.
Các khách sạn và công sở trong khu vực thương mại là những khách hàng tiêu thụ đáng kể. Nhu cầu tiêu thụ nhiệt hoặc làm mát và điện là tương đối lớn và rất có lợi nếu ứng dụng tổ hợp điện và nhiệt để cung cấp năng lượng theo yêu cầu tới các cụm công trình. Sự phát triển tổ hợp điện và nhiệt dùng nhiên liệu khí thiên nhiên gần những khu vực có nguồn cung cấp khí thiên nhiên là đầy tiềm năng. Vì nhiều khu công nghiệp, thương mại và công sở có thể ứng dụng tổ hợp điện và nhiệt có khả năng cạnh tranh so với điện.
Những trở ngại ứng dụng tổ hợp điện và nhiệt dùng nhiên liệu khí thiên nhiên.
Có những lý do khác nhau, một trong những lý do quan trọng đó là lắp đặt tổ hợp điện và nhiệt đòi hỏi đầu tư ban đầu cao hơn: quản lý thiết lập dự án không sẵn sàng hoặc không thể vận động nguồn tài chính như yêu cầu. Những rào cản quan trọng khác đó là kỹ thuật và quản lý mà nó chỉ có thể được giải quyết một phần. Bước đầu tiên để hướng đến sử dụng rộng rãi hơn tổ hợp điện và nhiệt có thể được thực hiện thông qua khuôn khổ các luật.
Kết luận
Tổ hợp điện và nhiệt được xem như là một lựa chọn hấp dẫn để cải thiện hiệu quả năng lượng ngắn hạn hoặc trung hạn. Hy vọng, sẽ có những cải thiện cho những năm tiếp theo, cả về mặt kỹ thuật lẫn kinh tế. Tuy nhiên, những ứng dụng thành công tổ hợp điện và nhiệt vẫn phải đối mặt với những trở ngại từ phía người sử dụng. Điều này có thể khắc phục bằng cách thông tin với những bộ sử dụng khí thiên nhiên có tiềm năng. Những kết quả nhận được từ các nghiên cứu tính kỹ thuật, kinh tế và sự nhạy cảm tại những khu vực xem xét cho thấy, khả năng tài chính của dự án bị ảnh hưởng mạnh, bởi mô hình nhu cầu năng lượng, cấu hình hệ thống và giá nhiên liệu được xem như nhân tố quyết định để ứng dụng tổ hợp điện và khí.
Sử dụng nhiên liệu khí thiên nhiên ở Việt Nam
TCCT
Tổ hợp nhiệt và điện đã được biết đến từ lâu, nhưng chỉ mới được ứng dụng rộng rãi trong khoảng hơn hai thập kỷ trở lại đây. Tổ hợp nhiệt và điện là công nghệ rất có tiềm năng, đặc biệt ở những nơi có