Tóm tắt:
Trong bối cảnh chuyển đổi số, Đại học Bách khoa Hà Nội đã áp dụng mô hình học tập kết hợp trực tiếp với trực tuyến đối với các môn lý luận chính trị. Nghiên cứu khảo sát 416 sinh viên và phân tích dữ liệu trên hệ thống LMS cho thấy hiệu quả học tập trực tuyến còn hạn chế, thể hiện qua điểm số thấp, thời lượng tự học không đạt và thái độ học tập chưa tích cực. Nguyên nhân chính gồm: thiếu động lực học tập, kỹ năng tự học trực tuyến còn yếu và bài giảng thiếu hấp dẫn, tương tác. Từ đó, nghiên cứu đề xuất 4 giải pháp: nâng cao nhận thức và động lực học tập, rèn luyện kỹ năng học trực tuyến, đổi mới thiết kế bài giảng và hoàn thiện nền tảng công nghệ hỗ trợ. Kết quả góp phần định hướng cải thiện chất lượng giảng dạy lý luận chính trị trong môi trường số.
Từ khóa: học tập trực tuyến, lý luận chính trị, sinh viên, Đại học Bách khoa Hà Nội, Blearning, LMS.
1. Đặt vấn đề
Sự phát triển của công nghệ số đang tạo ra những thay đổi đáng kể trong giáo dục đại học, đặc biệt về phương thức tổ chức dạy - học. Học tập trực tuyến và học tập kết hợp (blended learning) ngày càng được triển khai rộng rãi tại các trường đại học ở Việt Nam nhằm tăng tính tiếp cận, cá nhân hóa học tập và sử dụng hiệu quả nguồn lực đào tạo. Các môn lý luận chính trị bao gồm: Triết học Mác - Lênin, Kinh tế chính trị Mác - Lênin, Chủ nghĩa xã hội khoa học, Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam và Tư tưởng Hồ Chí Minh cũng được chuyển đổi sang hình thức học trực tuyến hoặc kết hợp.
Tuy nhiên, đây là các môn học mang tính lý luận cao, đòi hỏi tư duy phản biện, hệ thống và sự hướng dẫn sâu sát từ giảng viên. Trong khi đó, học trực tuyến lại đặt ra yêu cầu cao về tính tự giác và kỹ năng tự học của sinh viên (Phan Thị Thu Hoài và cộng sự, 2024). Tại các trường kỹ thuật như Đại học Bách khoa Hà Nội, nơi sinh viên thường ưu tiên các môn chuyên ngành, các học phần lý luận chính trị ít được quan tâm đúng mức, làm giảm hiệu quả học tập.
Nghiên cứu này nhằm khảo sát thực trạng học tập trực tuyến các môn lý luận chính trị tại Đại học Bách khoa Hà Nội, phân tích nguyên nhân và đề xuất giải pháp phù hợp trong bối cảnh chuyển đổi số.
2. Cơ sở lý luận và tổng quan nghiên cứu
2.1. Khái niệm và đặc điểm của học tập trực tuyến
Học tập trực tuyến (e-learning) là hình thức học tập sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông để triển khai nội dung, tổ chức quá trình học và tương tác giữa người dạy - người học thông qua môi trường mạng (Moore, 2011). Tùy theo mức độ tích hợp giữa học trực tuyến và trực tiếp, các mô hình có thể được chia thành học hoàn toàn trực tuyến (fully online), học kết hợp (blended learning), hoặc hỗ trợ trực tuyến một phần (web-enhanced learning) (Graham, 2006).
Tại Việt Nam, học tập trực tuyến bắt đầu được triển khai rõ nét từ những năm 2010 và phát triển mạnh mẽ từ năm 2020 do ảnh hưởng của đại dịch covid-19. Theo Báo cáo của Bộ Giáo dục và Đào tạo (2021), hầu hết các cơ sở giáo dục đại học đã chủ động chuyển đổi sang hình thức dạy học trực tuyến và phát triển hệ thống LMS (Learning Management System) riêng nhằm quản lý, giám sát và đánh giá quá trình học tập của sinh viên.
2.2. Tổng quan nghiên cứu về học tập trực tuyến các môn lý luận chính trị
Trong bối cảnh chuyển đổi số toàn cầu, học tập trực tuyến và học tập kết hợp đã trở thành xu thế phổ biến trong giáo dục đại học. Nhiều công trình quốc tế đã tập trung phân tích hiệu quả và những thách thức của hình thức học tập này. Means và cộng sự (2009) đã chỉ ra học tập trực tuyến có thể mang lại kết quả học tập tương đương, thậm chí vượt trội so với học truyền thống, nếu được thiết kế bài bản, tích hợp công cụ tương tác và có hỗ trợ học tập phù hợp. Tuy nhiên, Bernard và cộng sự (2009) lại nhấn mạnh tầm quan trọng của 3 yếu tố tương tác: người học - nội dung, người học - người học và người học - giảng viên, trong đó thiếu hụt tương tác thường dẫn đến hiệu quả học tập thấp hơn. Kebritchi, Lipschuetz và Santiague (2017) cho rằng thách thức lớn nhất trong giảng dạy trực tuyến là thiết kế nội dung phù hợp với đặc thù môn học, đảm bảo tính hấp dẫn và khả năng tư duy phản biện của người học. Trong khi đó, Sun và cộng sự (2008) đưa ra các yếu tố ảnh hưởng đến sự hài lòng của sinh viên với học tập trực tuyến, bao gồm: chất lượng giảng dạy, sự phản hồi của giảng viên, giao diện hệ thống và động lực học tập cá nhân.
Tại Việt Nam, học tập trực tuyến các môn lý luận chính trị là một chủ đề đang thu hút sự quan tâm trong các nghiên cứu giáo dục chính trị - tư tưởng. Theo Nguyễn Thị Thủy (2025), hiệu quả học trực tuyến các môn lý luận chính trị thường chưa cao do đặc thù nội dung trừu tượng, sinh viên thiếu kỹ năng tự học và thường coi đây là “môn phụ”. Nghiên cứu của Trịnh Quang Dũng và cộng sự (2023) tại một số trường đại học cũng cho thấy tỷ lệ sinh viên hoàn thành các yêu cầu học trực tuyến thấp, mức độ tương tác trên hệ thống LMS còn hạn chế. Nguyễn Tuấn Anh (2022) đã chỉ ra những khó khăn và thách thức trong dạy và học trực tuyến các môn lý luận chính trị, đó là thiếu tính chủ động, sáng tạo của sinh viên, một phần do giảng viên còn lúng túng trong xây dựng bài giảng đa phương tiện và thiếu các công cụ đánh giá linh hoạt.
Tổng hợp các công trình trong và ngoài nước cho thấy, để học tập trực tuyến các môn lý luận chính trị đạt hiệu quả, cần có sự đổi mới đồng bộ từ phương pháp giảng dạy, thiết kế nội dung, hệ thống công nghệ cho đến chính sách quản lý học tập phù hợp với đặc thù người học.
3. Thực trạng học tập trực tuyến các môn lý luận chính trị tại Đại học Bách khoa Hà Nội
3.1. Thực trạng
Đại học Bách khoa Hà Nội là cơ sở giáo dục kỹ thuật trọng điểm với hơn 39.000 sinh viên theo học ở các chương trình đại trà, tài năng và tiên tiến (Elitech). Những năm gần đây, Đại học Bách khoa Hà Nội đã triển khai mô hình học tập kết hợp (Blended Learning) cho các môn lý luận chính trị, với 50% thời lượng học trực tuyến trên hệ thống LMS và 50% học trực tiếp. Mô hình này nhằm tối ưu hóa cơ sở vật chất, nâng cao hiệu quả dạy học và thúc đẩy chuyển đổi số.
Tuy nhiên, thực tế triển khai cho thấy hiệu quả học tập còn hạn chế. Trong học kỳ 2024. điểm trung bình học phần Kinh tế Chính trị Mác - Lênin của nhóm học Blended chỉ đạt 5,21 điểm, thấp hơn đáng kể so với 6,68 điểm ở nhóm học truyền thống; tỷ lệ đạt loại khá cũng thấp hơn (5,3% so với 19,7%). Ngoài ra, sinh viên chưa đáp ứng được yêu cầu tự học: chỉ dành trung bình 1,6 giờ/tuần trên hệ thống LMS thay vì 4 giờ như quy định. Tần suất truy cập bài giảng, thảo luận và làm bài tập thấp, cho thấy sự tham gia còn hình thức và thiếu chủ động. (Biểu đồ 1)
Biểu đồ 1: Điểm trung bình kết thúc Học phần Kinh tế chính trị Mác - Lênin của sinh viên Đại học Bách khoa Hà Nội năm học 2024
Nguồn: qldt.hust.edu.vn
Dựa trên những số liệu thực trạng với những kết quả còn nhiều hạn chế, nhóm nghiên cứu đã tiến hành phỏng vấn một số đối tượng là sinh viên, giảng viên và tiến hành thu thập thông tin của 416 sinh viên các chuyên ngành trong trường đại học để tìm hiểu sâu hơn về nhận thức, thái độ, biểu hiện hành vi học tập trực tuyến các môn lý luận chính trị. Cụ thể:
- Về nhận thức học tập trực tuyến
Theo kết quả khảo sát về nhận thức học tập trực tuyến (theo hình thức Blearning), đa số sinh viên cho biết, việc học trực tuyến là cần thiết chiếm tỉ lệ cao (79%). Bên cạnh đó, một bộ phận sinh viên cho rằng học trực tuyến các môn lý luận chính trị không cần thiết và ít cần thiết chiếm 21%. Điều đó cho thấy, phần lớn sinh viên nhận thức việc học tập trực tuyến các môn lý luận chính trị là cần thiết.
- Về biểu hiện thái độ học tập trực tuyến
Thái độ học tập được xem là một yếu tố then chốt ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả tiếp thu tri thức và chất lượng học tập của sinh viên, đặc biệt trong môi trường học trực tuyến - nơi tính tự giác và động lực nội tại đóng vai trò quyết định (Sun và cộng sự, 2008). Để đánh giá về thái độ học tập trực tuyến, nhóm nghiên cứu đã khảo sát thái độ học tập của 416 sinh viên khi tham gia học các môn lý luận chính trị trên hệ thống quản lý học tập trực tuyến (LMS) tại Đại học Bách khoa Hà Nội. Kết quả được trình bày ở Bảng 1.
Bảng 1. Thái độ của sinh viên khi tham gia học tập trực tuyến các môn lý luận chính trị tại Đại học Bách khoa Hà Nội
Nguồn: Dữ liệu khảo sát của nhóm nghiên cứu
Khảo sát 416 sinh viên cho thấy 52,2% có thái độ “chủ động” khi học trực tuyến các môn lý luận chính trị - một tín hiệu tích cực về tinh thần tự giác. Tuy nhiên, chỉ 13% sinh viên thể hiện sự hào hứng thực sự với nội dung bài học, cho thấy phần lớn chưa tìm thấy cảm hứng học tập trong môi trường trực tuyến. Đáng chú ý, 24,2% sinh viên có thái độ “bình thường”, không tích cực cũng không tiêu cực, cho thấy sự gắn kết với môn học còn mờ nhạt, dễ dẫn đến học đối phó. Bên cạnh đó, có 7% cảm thấy nhàm chán và 3,6% không quan tâm, phản ánh một bộ phận sinh viên có thái độ tiêu cực, có nguy cơ bỏ bê hoặc không hoàn thành nội dung học tập. Như vậy, mặc dù hơn một nửa sinh viên thể hiện sự chủ động, nhưng mức độ hào hứng và gắn bó còn hạn chế, trong khi tỷ lệ thờ ơ hoặc tiêu cực chiếm gần 35%. Thực trạng này cho thấy việc dạy - học trực tuyến các môn lý luận chính trị chưa thực sự tạo được sự hấp dẫn và cảm hứng cho người học. Do đó, cần thiết kế lại nội dung bài giảng sinh động hơn, đổi mới phương pháp giảng dạy và tăng cường các giải pháp thúc đẩy động lực học tập nội tại cho sinh viên trong môi trường số.
3.2. Nguyên nhân
Mặc dù Đại học Bách khoa Hà Nội đã triển khai mô hình học tập kết hợp (Blended Learning) cho các môn lý luận chính trị, kết quả khảo sát cho thấy hiệu quả học tập trực tuyến của sinh viên vẫn còn nhiều hạn chế. Biểu hiện rõ rệt là điểm số trung bình thấp, thời lượng tự học không đạt yêu cầu và thái độ học tập thiếu tích cực. Kết hợp dữ liệu khảo sát và phỏng vấn sinh viên, nhóm nghiên cứu đã tổng hợp được các nguyên nhân chính như sau:
Thứ nhất, phần lớn sinh viên thiếu hứng thú và động lực nội tại khi học các môn lý luận chính trị. Chỉ 13% sinh viên cảm thấy hào hứng, trong khi hơn 35% có thái độ trung lập hoặc tiêu cực. Nguyên nhân có thể do tâm lý xem đây là “môn phụ”, nội dung trừu tượng, ít gắn với thực tiễn chuyên ngành, nhất là đối với sinh viên khối kỹ thuật.
Thứ hai, kỹ năng tự học và quản lý thời gian trong môi trường trực tuyến còn yếu. Trong khi yêu cầu là 4 giờ tự học/tuần, sinh viên chỉ học trung bình khoảng 1,6 giờ. Mức độ truy cập hệ thống, hoàn thành bài tập, tham gia thảo luận còn thấp, phản ánh sự thiếu chủ động và thiếu kỹ năng học trực tuyến.
Thứ ba, thiết kế bài giảng trực tuyến chưa hấp dẫn, thiếu tương tác. Nhiều bài giảng vẫn mang tính một chiều, thiếu hình ảnh, video, tình huống thực tiễn hoặc hoạt động nhóm. Hệ thống LMS cũng chưa phát huy hiệu quả trong hỗ trợ học tập, thiếu cơ chế cảnh báo hoặc phản hồi tự động.
4. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả học tập trực tuyến các môn lý luận chính trị
Căn cứ trên thực trạng và nguyên nhân đã phân tích ở trên, nhóm nghiên cứu có thể đề xuất một số giải pháp trọng tâm nhằm cải thiện hiệu quả học tập trực tuyến các môn lý luận chính trị cho sinh viên Đại học Bách khoa Hà Nội như sau:
Thứ nhất, cần tăng cường giáo dục nhận thức và động lực học tập chính trị cho sinh viên, đặc biệt đối với sinh viên kỹ thuật. Việc truyền thông sâu rộng về vai trò, tầm quan trọng và ý nghĩa của các môn lý luận chính trị trong việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận và bản lĩnh chính trị sẽ giúp sinh viên hiểu rõ giá trị cốt lõi của môn học. Cùng với đó, lồng ghép các ví dụ thực tiễn, gắn với ngành học, đời sống chính trị - xã hội, sẽ làm cho nội dung học trở nên gần gũi và thiết thực hơn.
Thứ hai, cần trang bị và nâng cao kỹ năng tự học trực tuyến cho sinh viên ngay từ năm học đầu tiên. Có thể lồng ghép các học phần kỹ năng mềm với nội dung hướng dẫn cách lập kế hoạch học tập, sử dụng nền tảng LMS, tương tác trong môi trường số và phương pháp tự học hiệu quả. Bên cạnh đó, nhà trường và giảng viên cần hỗ trợ kỹ thuật kịp thời, có cơ chế giám sát - nhắc nhở sinh viên qua các công cụ học tập thông minh.
Thứ ba, đổi mới thiết kế bài giảng trực tuyến theo hướng hấp dẫn và tương tác cao. Giảng viên nên ứng dụng đa phương tiện (video, infographic, câu hỏi tương tác, tình huống thực tiễn...) và xây dựng lộ trình học rõ ràng, có điểm dừng - kiểm tra - phản hồi hợp lý. Đặc biệt, cần chú trọng các hoạt động học tập có tính cá nhân hóa và phát huy tư duy phản biện của người học.
Thứ tư, nâng cấp và khai thác hiệu quả nền tảng công nghệ học tập trực tuyến. Hệ thống LMS cần có các tính năng phân tích dữ liệu học tập, cảnh báo rủi ro học vụ, nhắc lịch học tự động, đánh giá tiến độ và phản hồi kịp thời. Đồng thời, cần tăng cường kết nối giữa người học và người dạy qua diễn đàn, thảo luận nhóm, hoặc giờ tư vấn trực tuyến định kỳ.
5. Kết luận
Nâng cao hiệu quả học tập trực tuyến các môn lý luận chính trị không chỉ là yêu cầu học thuật mà còn là nhiệm vụ chính trị, tư tưởng quan trọng trong bối cảnh chuyển đổi số. Những giải pháp đồng bộ từ người học, giảng viên đến hệ thống công nghệ sẽ giúp định hướng đúng và nâng cao chất lượng giáo dục lý luận trong các cơ sở giáo dục đại học, đặc biệt là các trường kỹ thuật như Đại học Bách khoa Hà Nội.
Tài liệu tham khảo:
Nguyễn Tuấn Anh (2023). Những khó khăn và thách thức trong dạy và học trực tuyến. Tạp chí Lý luận chính trị và Truyền thông. Truy cập tại https://lyluanchinhtrivatruyenthong.vn/nhung-kho-khan-va-thach-thuc-trong-day-va-hoc-truc-tuyen-p27440.html
Bộ Giáo dục và Đào tạo (2021). Báo cáo tổng kết công tác giáo dục đại học năm học 2020-2021. Hà Nội.
Trịnh Quang Dũng, Đỗ Thị Ngọc Dương, & Nguyễn Phương Anh (2019). Giảng dạy trực tuyến các môn lý luận chính trị tại trường đại học hiện nay. Tạp chí Khoa học (Trường Đại học Hải Phòng), 35, 30-39.
Đại học Bách khoa Hà Nội (2025). Truy cập tại http: www.qldt.hust.edu.vn
Lương Khắc Hiếu (2022). Thực trạng và kinh nghiệm giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên các trường đại học ở Việt Nam hiện nay. Tạp chí Lý luận chính trị và Truyền thông, số tháng 5/2022.
Nguyễn Thị Thủy (2025). Đổi mới phương pháp giảng dạy môn Lý luận chính trị theo mô hình Blended learning tại Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh, Đại học Thái Nguyên. Truy cập tại https://www.quanlynhanuoc.vn/2025/04/22/doi-moi-phuong-phap-giang-day-mon-ly-luan-chinh-tri-theo-mo-hinh-blended-learning-tai-truong-dai-hoc-kinh-te-va-quan-tri-kinh-doanh-dai-hoc-thai-nguyen/
Bernard, R. M., Abrami, P. C., Borokhovski, E., Wade, A., Tamim, R., Surkes, M., & Bethel, E. (2009). A meta-analysis of three types of interaction treatments in distance education. Review of Educational Research, 79(3), 1243-1289.
Graham, C. R. (2006). Blended learning systems: Definition, current trends, and future directions. In C. J. Bonk & C. R. Graham (Eds.), The handbook of blended learning (pp. 3–21). San Francisco: Pfeiffer.
Kebritchi, M., Lipschuetz, A., & Santiague, L. (2017). Issues and challenges for teaching successful online courses in higher education. Journal of Educational Technology Systems, 46(1), 4-29.
Means, B., Toyama, Y., Murphy, R., Bakia, M., & Jones, K. (2009). Evaluation of Evidence-Based Practices in Online Learning: A Meta-Analysis and Review of Online Learning Studies. U.S. Department of Education. Available athttps://www2.ed.gov/rschstat/eval/tech/evidence-based-practices/finalreport.pdf
Moore, M. G., Dickson-Deane, C., & Galyen, K. (2011). E-learning, online learning, and distance learning environments: Are they the same? The Internet and Higher Education, 14(2), 129-135.
Sun, P. C., Tsai, R. J., Finger, G., Chen, Y. Y., & Yeh, D. (2008). What drives a successful e-Learning? An empirical investigation of the critical factors influencing learner satisfaction. Computers & Education, 50(4), 1183-1202.
Online learning in political theory: A case study of students at Hanoi University of Science and Technology
Nguyen Thi Phuong Dung1
Phan Yen Trang1
1Faculty of Political Theory, Hanoi University of Science and Technology
Abstract:
Amid the ongoing digital transformation, Hanoi University of Science and Technology has implemented a blended learning model, integrating face-to-face and online instruction, for political theory courses. Based on a survey of 416 students and analysis of learning management system (LMS) data, the study reveals that the effectiveness of online learning remains limited. Key indicators include low academic performance, inadequate self-study time, and disengaged learning attitudes. The underlying causes are identified as lack of motivation, weak online self-learning skills, and unengaging, non-interactive lecture formats. To address these challenges, the study proposes four key solutions: enhancing students’ learning motivation and awareness, developing online learning competencies, redesigning course content to increase interactivity, and optimizing the supporting digital infrastructure. These findings offer practical directions for improving the quality of political theory education in a digital learning environment.
Keywords: online learning, political theory, blended learning, student, Hanoi University of Science and Technology, LMS.
[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, số 24 tháng 7 năm 2025]
