TÓM TẮT:
Tiền ảo là vấn đề mà nhiều chuyên gia, nhiều nhà lãnh đạo các tổ chức tài chính rất quan tâm. Chính phủ Việt Nam đang nghiên cứu để có giải pháp quản lý tiền ảo phù hợp, kịp thời, nếu không sẽ gây ra nhiều tác hại cho nền kinh tế và đặc biệt là thị trường tài chính. Bài viết trình bày tổng quan về tiền ảo và một số tác động của tiền ảo đến thị trường tài chính Việt Nam trong thời gian qua, đặc biệt là một số đối tượng lợi dụng lòng tham để lừa đảo người dân nhằm chiếm đoạt tài sản.
Từ khóa: Tiền ảo, tác động của tiền ảo, thị trường tài chính.
1. Đặt vấn đề
Trong thời gian qua, tiền ảo là vấn đề mà nhiều chuyên gia, nhiều nhà lãnh đạo các tổ chức và Chính phủ các quốc gia rất quan tâm. Một số đồng tiền ảo thay đổi giá trị bất thường, gây thiệt hại lớn cho không ít nhà đầu tư, thậm chí có tình trạng lừa đảo, đầu tư đa cấp, ảnh hưởng đến nền kinh tế - tài chính và mất trật tự xã hội. Hiện nay, chính phủ Việt Nam đang nghiên cứu để có giải pháp quản lý tiền ảo phù hợp. Vì vậy, việc tìm hiểu tiền ảo là gì, giá trị của nó ra sao và đặc biệt là tác động của tiền ảo đến thị trường tài chính Việt Nam là cần thiết và mang tính thực tiễn.
2. Tổng quan về tiền ảo
Tiền ảo có thể hiểu là một loại tiền thuật toán, là một loại tiền tệ kỹ thuật số, được tạo ra bởi các thuật toán mã hóa phức tạp dựa trên các phần mềm mã nguồn mở. Tiền thuật toán được giao dịch mua bán hoàn toàn trên môi trường internet và không chịu sự quản lý của bất cứ cá nhân, tổ chức hay quốc gia nào.
Tiền thuật toán hiện này có một số yếu tố của tiền tệ như:
+ Được một số người chấp nhận và được sử dụng để thanh toán, trao đổi hàng hóa dịch vụ.
+ Có thể chuyển đổi từ tiền thuật toán sang tiền tệ của một số quốc gia.
+ Việc phát hành tiền thuật toán cũng tuân theo những quy tắc nhất định, nhằm đảm bảo số lượng tiền được phát hành không quá nhiều sẽ gây ra tình trạng giảm giá trị của đồng tiền.
Trong thời gian vừa qua, cũng có rất nhiều quốc gia, tổ chức và công ty chấp nhận tiền thuật toán (điển hình là Bitcoin) là một loại tiền tệ được sử dụng để thanh toán hàng hóa dịch vụ như: Liên minh châu Âu, Đức, Nhật Bản, Thụy Sỹ…, các công ty như: Dell, Microssoff, Apple… Hiện tại, một số quốc gia cũng đang có ý định phát hành tiền thuật toán cho riêng mình.
Dựa vào những yếu tố trên, chúng ta có thể thấy tiền thuật toán cũng được xem là một loại tiền tệ. Việc sở hữu những đồng tiền thuật toán cũng coi như sở hữu một tài sản. Tiền thuật toán hay tiền kỹ thuật số đã và đang là xu thế trong quá trình phát triển của các hình thái tiền tệ cũng như sự phát triển của khoa học công nghệ thông tin. Tại Việt Nam nói riêng và trên toàn thế giới nói chung đã có rất nhiều người đầu tư vào những đồng tiền số này và mong muốn trong tương lai có thể đó sẽ là một khối tài sản lớn.
- Một số tiền ảo phổ biến: Hiện tại trên thế giới có cả nghìn loại tiền thuật toán khác nhau, trong đó nổi bật nhất vẫn là Bitcoin (BTC), còn tất cả những đồng tiền còn lại có tên gọi chung Altcoin - được tạo ra bởi các thuật toán khác nhau, nhưng vẫn dựa trên nền tảng chính là Bitcoin. Một số đồng tiền kỹ thuật số phổ biến như: Ethereum (ETH), Ripple (XRP),
Litecoin (LTC), Monero (XMR), DASH, Ethereum Classic (ETC), IOTA (MIOTA) hay NEM (XEM),… [3]. “Theo Tạp chí Kinh tế Capital (Pháp, 2017), đồng tiền kỹ thuật số Bitcoin chỉ là một trong khoảng 1.380 loại tiền ảo đang lưu hành trên mạng ngoài phạm vi điều chỉnh của các ngân hàng trung ương” [5].
- Giá trị tiền ảo: Ngày nay, các đồng tiền phát hành trên thế giới chịu sự chi phối của 3 yếu tố chính là được pháp luật quy định, sự tin tưởng của công chúng và sự trao đổi của đồng tiền. Vì vậy, giá trị của đồng tiền cũng phụ thuộc chủ yếu vào 3 yếu tố trên. Phân tích về tiền ảo cho thấy rằng, tiền ảo chưa đảm bảo được các yếu tố trên. Giá trị tiền ảo hiện nay chủ yếu dựa vào nhu cầu mua bán chính đồng tiền đó, được xem như là một loại hàng hóa mua bán, trao đổi chỉ mục đích để kiếm lời, còn giá trị sử dụng thật sự của tiền ảo vẫn chưa rõ ràng và phổ biến. Vì vậy, tiền ảo có thể có giá rất cao, nhưng ngược lại cũng có thể không có giá trị gì.
Bảng 1. Mười đồng tiền ảo có giá cao nhất tại ngày 25/12/2020
Đơn vị tính: USD
Nguồn: https://tygiacoin.com/
Trong các loại đồng tiền ảo trên, đồng Bitcoin có giá trị lớn nhất và biến động mạnh nhất. Nếu tính từ năm 2013 đến nay, giá Bitcoin thấp nhất là 67.809 USD/BTC tại ngày 06/7/2013. Cuối năm 2017, giá Bitcoin đã tăng lên 19,665.3949 USD/BTC vào ngày 16/12/2017. Đến cuối năm 2020, giá Bitcoin là 26,476.13 USD/BTC. Như vậy, so với giá thấp nhất năm 2013 thì Bitcoin đã tăng đến 38,945.156%. Hiện nay, giá Bitcoin vẫn đang tiếp tục tăng mạnh.
Hình 1: Giá trị đồng Bitcoin năm 2020
Nguồn: https://tygiacoin.com/
Ngày 20/02/2018, chính phủ Venezuela đã chính thức công bố đợt mở bán đồng tiền kỹ thuật số Petro (PTR) của mình, đây là đồng tiền kỹ thuật số đầu tiền trên thế giới do một quốc gia phát hành, thời gian chính thức mở bán là 11.00 giờ (giờ Hà Nội) ngày 20/02/2018 và kết thúc vào 7.00 giờ (giờ Hà Nội) ngày 19/03/2018. Chính phủ Venezuela dự kiến sẽ tạo ra 100 triệu đồng Petro và mang bán khoảng 82,4 triệu đồng. Giá trị đồng Petro được bán ra là khoảng 60 USD/Petro, tính ra, nếu bán hết toàn bộ số tiền như kế hoạch, Chính phủ Venezuela đã thu về 6 tỷ USD. Kết thúc đợt phát hành tiền ảo đầu tiên vào ngày 20/3/2018, doanh số bán đồng Petro đã thu về 5 tỷ USD, và số tiền này đang được Venezuela dùng để mua hàng nhập khẩu. [1]
Quốc gia đầu tiên công nhận tiền ảo là Cộng hòa Quần đảo Marshall, ngày 22/5/2018 đã thông qua luật công nhận tiền ảo là tiền pháp định quốc gia. Đồng tiền ảo quốc gia chính thức của Quần đảo Marshall mang tên Sovereign (mã tiền tệ SOV) và sẽ trở thành tiền pháp định chính thức cho doanh nghiệp và 60.000 công dân của quần đảo này.
Tháng 9/2018, Ngân hàng Trung ương Argentina đã cân nhắc đưa Bitcoin vào dự trữ quốc gia. Hiện tại, Argentina có nhiều máy rút tiền tự động (ước tính có khoảng 30 ATM) cho phép mua bán Bitcoin đi vào hoạt động trước khi kết thúc năm 2018. Lý do làm thị trường tiền ảo ở Argentina đang có chiều hướng mở rộng là cuộc khủng hoảng kinh tế, lạm phát dự kiến có thể lên đến 40% trong năm 2018 khiến đồng nội tệ Peso của Argentina rớt giá nhanh.
3. Tác động của tiền ảo đến thị trường tài chính Việt Nam
Ngày 27/02/2014, Ngân hàng Nhà nước đã có thông cáo báo chí về Bitcoin và các loại tiền ảo tương tự khác. Thông cáo nêu rõ: Thời gian qua, có nhiều thông tin đề cập đến Bitcoin. Qua tìm hiểu bước đầu, Bitcoin là một dạng tiền kỹ thuật số (tiền ảo), không được phát hành bởi chính phủ hay một tổ chức tài chính, mà được tạo ra và vận hành dựa trên hệ thống các máy tính kết nối mạng internet ngang hàng. Bitcoin bắt đầu được giao dịch trên sàn Mt.Gox (Nhật Bản) vào tháng 6/2010, đến năm 2013, Bitcoin được sử dụng trên cả phương diện thanh toán, giao dịch hàng hóa và tài sản đầu tư. Sự xuất hiện của Bitcoin đã gây ra nhiều tác hại, rủi ro cho người sử dụng, như:
Thứ nhất, các giao dịch bằng Bitcoin có tính ẩn danh cao nên Bitcoin có thể trở thành công cụ cho tội phạm như rửa tiền, buôn bán ma túy, trốn thuế, giao dịch, thanh toán tài sản phi pháp.
Thứ hai, Bitcoin là tiền ảo được lưu giữ dưới dạng kỹ thuật số nên nguy cơ bị tấn công, đánh cắp, thay đổi dữ liệu hoặc bị ngừng giao dịch là rất lớn. Thực tế đầu năm 2014, giá Bitcoin đã sụt giảm mạnh sau khi 2 sàn giao dịch Bitcoin lớn nhất thế giới là Mt.Gox và BitStamp tạm ngừng cho khách hàng rút tiền vì sự cố kỹ thuật và nhà chức trách Mỹ bắt giữ 4 nhân vật bị tình nghi đã sử dụng Bitcoin cho các giao dịch tội phạm. Ngày 25/02/2014, sàn Mt.Gox đã bất ngờ đóng cửa, khiến hàng triệu USD của thành viên mạng lưới Bitcoin đứng trước nguy cơ mất trắng. Tháng 8/2015 chủ sàn Mt.Gox là Mark Karpelès đã bị cảnh sát Nhật Bản bắt với cáo buộc thao túng hệ thống máy tính của công ty để tăng số dư tài khoản.
Thứ ba, do giá trị đồng Bitcoin biến động mạnh và phức tạp trong thời gian ngắn, nên hoạt động đầu tư vào Bitcoin ẩn chứa nhiều nguy cơ về bong bóng, tiềm ẩn gây thiệt hại cho người đầu tư.
Thứ tư, Bitcoin không bị chi phối và kiểm soát giao dịch bởi cơ quan quản lý nhà nước nào, do đó, người sở hữu Bitcoin sẽ chịu toàn bộ rủi ro vì không có cơ chế bảo vệ quyền lợi.
Trên thế giới, hầu hết các quốc gia đã có thông báo không chấp nhận Bitcoin là phương tiện thanh toán hợp pháp và đưa ra các cảnh báo rủi ro cho người sử dụng bitcoin như Thái Lan, Nga, Pháp, Trung Quốc, Malaysia, Indonesia, Nauy,... đều không thừa nhận Bitcoin là một đồng tiền hợp pháp được lưu thông trên thị trường.
Tại Việt Nam, việc “đào” và đầu tư vào Bitcoin bắt đầu có xu hướng gia tăng trong thời gian gần đây. Việc sở hữu Bitcoin do “khai thác” được tại Việt Nam là rất ít mà chủ yếu là mua qua một số sàn giao dịch. Năm 2017, hơn 7.000 máy đào bitcoin đã được nhập khẩu vào Việt Nam. Ngân hàng Nhà nước có công văn gửi Tổng cục Hải quan cho biết: "Ngân hàng Nhà nước không có chức năng, nhiệm vụ liên quan đến việc quản lý nhà nước đối với việc nhập khẩu mặt hàng nói trên". Tại công văn này, Ngân hàng Nhà nước cũng muốn nhấn mạnh, tiền ảo nói chung và Bitcoin, Litecoin nói riêng không phải là tiền tệ và không phải phương tiện thanh toán hợp pháp theo quy định pháp luật Việt Nam.
Về việc sử dụng Bitcoin như là một loại tiền tệ hoặc phương tiện thanh toán, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam có ý kiến như sau: Theo các quy định của pháp luật hiện hành về tiền tệ và ngân hàng, Bitcoin (và các loại tiền ảo tương tự khác) không phải là tiền tệ và không phải là phương tiện thanh toán hợp pháp tại Việt Nam. Do vậy, việc sử dụng Bitcoin (và các loại tiền ảo tương tự khác) làm phương tiện thanh toán không được pháp luật thừa nhận và bảo vệ. Các tổ chức tín dụng không được phép sử dụng Bitcoin (và các loại tiền ảo tương tự khác) như một loại tiền tệ hoặc phương tiện thanh toán khi cung ứng dịch vụ cho khách hàng.
Việc sở hữu, mua bán, sử dụng Bitcoin (và các loại tiền ảo tương tự khác) như là một loại tài sản tiềm ẩn rất nhiều rủi ro cho người dân và không được pháp luật bảo vệ. Do vậy, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam khuyến cáo các tổ chức, cá nhân không nên đầu tư, nắm giữ, thực hiện các giao dịch liên quan đến Bitcoin và các loại tiền ảo tương tự khác. [2]
Ngân hàng Nhà nước đã trình Chính phủ ban hành Nghị định số 80/2016/NĐ-CP về sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 101/2012/NĐ-CP về thanh toán không dùng tiền mặt, trình Chính phủ ban hành Nghị định số 96/2014/NĐ-CP về xử phạt hành chính trong lĩnh vực tiền tệ và hoạt động ngân hàng. Theo đó, Bitcoin và các loại tiền ảo khác được xác định không phải là phương tiện thanh toán hợp pháp. Ngoài ra, hành vi phát hành, cung ứng, sử dụng tiền ảo cũng là không hợp pháp. Những hành vi vi phạm có thể đối mặt với mức xử phạt hành chính lên đến 200 triệu đồng.
Ngày 30/01/2018, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cũng yêu cầu các công ty chứng khoán không cung cấp dịch vụ liên quan đến tiền ảo bao gồm tư vấn, môi giới, phát hành và giao dịch.
Một số vụ lừa đảo và có dấu hiệu lừa đảo liên quan đến tiền ảo ở Việt Nam:
- Ngày 27/11/2017, cơ quan Công an tỉnh Bắc Giang cho biết đã bắt 3 đối tượng là Thân Thị Toan, 50 tuổi, trú tại xã Nghĩa Trung, Việt Yên, Bắc Giang; Nguyễn Tuấn Giảng, 63 tuổi, trú tại tổ 8, phường Thượng Đình, quận Thanh Xuân, Hà Nội và Nguyễn Thị Thi, 54 tuổi, trú ở Tòa nhà Ruby2, phường Giang Biên, quận Long Biên, Hà Nội vì có hành vi “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” thông qua hình thức huy động vốn đầu tư tiền “ảo” Bitcoin. Quá trình điều tra, Cơ quan Công an tỉnh Bắc Giang đã làm rõ, với thủ đoạn tuyên truyền, dụ dỗ người dân đóng tiền mua mã AOC (Aloscoin) và lôi kéo theo kiểu đa cấp như: Tiếp tục tham gia thì tài khoản gốc sẽ tăng gấp đôi; nếu ai vận động được người khác cùng mua mã AOC thì được hưởng từ 10% -15% tiền hoa hồng trên tổng số tiền mà người khách đến sau tham gia,... các đối tượng trên đã lừa đảo hàng chục tỷ đồng của nhiều người dân Bắc Giang và các tỉnh khác.
- Ngày 21/01/2018, Công an tỉnh Thanh Hóa xác nhận, đã bắt giữ đối tượng Trịnh Ngọc Thắng (sinh năm 1989), trú tại phường Đông Vệ, TP. Thanh Hóa, để điều tra về hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản dưới hình thức đầu tư đồng tiền ảo (Bitcoin) và các dự án bất động sản. Kết quả điều tra cho thấy, từ tháng 02/2017, Trịnh Ngọc Thắng đã câu kết cùng một số đối tượng ở Hà Nội, Thanh Hóa lập trang web có địa chỉ Aigbtboss.net, rồi kêu gọi các nhà đầu tư tham gia góp vốn để được hưởng lãi suất cao dưới hình thức đầu tư đồng tiền Bitcoin và các dự án bất động sản.
- Ngày 05/3/2018, Công ty An ninh mạng CyRadar cho biết đã phát hiện một trường hợp người dùng Việt bị lừa đảo gần 8 tỉ đồng khi tham gia chơi tiền ảo. Trường hợp này được CyRadar ghi nhận vào cuối tháng 02/2018. Cách lừa đảo theo đánh giá của Công ty này là “vô cùng tinh vi để chiếm đoạt hàng loạt đồng tiền ảo (Cryptocurrency) trị giá hàng tỉ đồng”. Theo các chuyên gia CyRadar, hành vi lừa đảo được bắt đầu từ việc nạn nhân nhận được một email mạo danh sàn giao dịch CoinDesk. [5]
- Ngày 08/4/2018, hàng chục nhà đầu tư đã kéo đến trụ sở Công ty cổ phần Modern Tech tại Nguyễn Huệ, quận 1, TP. Hồ Chí Minh giăng băng rôn tố cáo công ty này đã chiếm đoạt hơn 15.000 tỷ đồng bằng hình thức kêu gọi rót vốn mua đồng tiền ảo Ifan, Pincoin. Số tiền 15.000 tỷ đồng là quy đổi từ 650 triệu USD ICO (Initial Coin Offering - Huy động vốn) thành công từ iFan, Pincoin và một số đồng tiền ảo khác do Modern Tech đại diện. Theo cộng đồng những người tẩy chay và tố cáo iFan và Pincoin, cách thức tham gia kênh đầu tư tiền ảo này gần giống mô hình kinh doanh đa cấp. Công ty Modern Tech cam kết với nhà đầu tư mua tiền ảo iFan và Pincoin rằng khoản lợi nhuận thấp nhất 48% một tháng, thời gian hoàn vốn tối đa 4 tháng tại các sự kiện được tổ chức năm 2017. Nếu mời được thành viên mới vào hệ thống sẽ được hưởng thêm 8% số tiền người mới tham gia. [1]
- Ngày 23/7/2018, nhiều nhà đầu tư đổ tiền vào Công ty Sky Mining đã lên tiếng tố cáo khi không thể liên lạc được với Tổng giám đốc Lê Minh Tâm. Theo Phó tổng giám đốc Lê Minh Hiếu, ông Tâm đã đi Mỹ cùng với khối tài sản khoảng vài chục triệu USD của công ty và nhà đầu tư. Trên website công ty, Sky Mining nhận là tổ chức chuyên về đầu tư mua máy tính khai thác phần mềm giải mã thuật toán. Trong nhiều lần quảng bá, các thành viên công ty tự khẳng định là công ty đào tiền ảo "lớn nhất Việt Nam", hay "cực lớn". Sky Mining yêu cầu nhà đầu tư chọn đóng các gói từ 100 USD đến 5.000 USD để mua máy đào, không giới hạn số lượng gói có thể mua. Sau 12 tháng, Sky Mining sẽ trả lại vốn và lãi đến 300% mức đầu tư. Đóng tiền xong, công ty sẽ xuất máy cho nhà đầu tư và họ ký gửi lại để tiến hành đào tiền ảo. Sau 15 -18 tháng, khi hoàn thành chu kỳ lợi nhuận 300%, nhà đầu tư sẽ trả máy lại cho công ty. Khi Tổng giám đốc Lê Minh Tâm biến mất, nhiều người cho rằng bị Sky Mining lừa đảo, vì có người đã chi từ 5 tỷ - 10 tỷ đồng để lấy lãi 0,6% mỗi ngày, nhưng nay chưa kịp thu hồi vốn.
Liên quan đến thông tin ngày 08/4/2018, ngày 11/4/2018, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã ký chỉ thị về yêu cầu tăng cường quản lý các hoạt động liên tới Bitcoin và các loại tiền ảo khác. Chỉ đạo của Thủ tướng đưa ra trong bối cảnh xuất hiện nhiều hoạt động đầu tư, mua bán tiền ảo, huy động vốn qua phát hành tiền ảo (ICO), sử dụng tiền ảo để huy động vốn theo phương thức đa cấp, gây rủi ro và mất trật tự xã hội.
Cho đến nay, chưa có những số liệu thống kê về giá trị giao dịch tiền ảo, chưa thống kê được các cá nhân và tổ chức có hoạt động đầu tư tiền ảo ở Việt Nam. Tuy nhiên, theo quan điểm của tác giả, khi Chính phủ Việt Nam xử lý mạnh các hoạt động bán hàng đa cấp vi phạm pháp luật thì những đối tượng này đã chuyển sang giao dịch tiền ảo, do đó giá trị giao dịch, số lượng cá nhân và tổ chức tham gia đầu tư tiền ảo là rất lớn ở Việt Nam. Vì vậy, để ngăn chặn tình trạng này, Chính phủ cần tăng cường công tác quản lý, cảnh báo và phát hiện sớm các hoạt động giao dịch tiền ảo nhằm tránh những tác động tiêu cực đến thị trường tài chính và gây mất trật tự xã hội trong thời gian tới.
4. Kết luận
Tiền ảo có thể hiểu là một loại tiền thuật toán, là một loại tiền tệ kỹ thuật số, được tạo ra bởi các thuật toán mã hóa phức tạp dựa trên các phần mềm mã nguồn mở. Tiền thuật toán hay tiền kỹ thuật số đã và đang là xu thế trong quá trình phát triển của các hình thái tiền tệ cũng như sự phát triển của khoa học công nghệ thông tin. Tuy nhiên, tiền ảo chưa đảm bảo được các yếu tố của tiền tệ thật sự, giá trị tiền ảo hiện nay chủ yếu dựa vào nhu cầu mua bán chính đồng tiền đó. Vì vậy, việc giao dịch tiền ảo chứa đựng nhiều rủi ro, tạo điều kiện cho phát triển các loại tội phạm công nghệ cao, rửa tiền, trốn thuế, tham nhũng, đặc biệt là các rủi ro trên thị trường tài chính. Việt Nam chưa công nhận tiền ảo là điều tất yếu, vì chúng ta chưa lường trước được các tác động của nó đến nền kinh tế nói chung và thị trường tài chính Việt Nam nói riêng.
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
- Chính phủ (2014). Nghị định số 96/2014/NĐ-CP V/v quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực tiền tệ và ngân hàng, ban hành ngày 17/10/2014.
- Chính phủ (2016). Nghị định số 80/2016/NĐ-CP V/v sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 101/2012/NĐ-CP ngày 22/11/2012 của Chính phủ về thanh toán không dùng tiền mặt, ban hành ngày 01/7/2016.
- Một số website: http://cafef.vn/, https://www.sbv.gov.vn/, http://www.phapluatplus.vn/, https://tuoitre.vn/, https://tygiacoin.com/, https://vnexpress.net/
CRYPTOCURRENCIES AND THEIR IMPACTS
ON VIETNAM’S FINANCIAL MARKET
• Ph.D. VO DUC TOAN
Faculty of Finance and Accounting, Sai Gon University
ABSTRACT:
Cryptocurrency is one of hot topics that attract many financial experts and economists. The Government of Vietnam is working to manage cryptocurrencies effectively in order to prevent their negative impacts on the economy, especially the financial market, such as cryptocurrency scams. This paper presents an overview on cryptocurrency and some impacts of cryptocurrencies on Vietnam’s financial market.
Keywords: cryptocurrency, impacts of cryptocurrency, financial market.
[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, Số 1, tháng 1 năm 2021]
