Có được những kết quả trong triển khai mô hình chợ an toàn thực phẩm thời gian qua là nhờ sự phối hợp rất chặt chẽ, trực tiếp từ Vụ Thị trường trong nước, Bộ Công Thương và các địa phương.
Hàng trăm mô hình chợ an toàn thực phẩm theo mô hình thí điểm
Đến nay, cả nước có 15 tỉnh thực hiện việc nhân rộng và xây dựng được hàng trăm mô hình Chợ bảo đảm an toàn thực phẩm. Các địa phương đi đầu trong cách nhân rộng mô hình có thể kể đến như Thanh Hóa, Tiền Giang, Thành phố Hồ Chí Minh, Vĩnh Long…
Trao đổi tại buổi Tọa đàm Giải pháp nhân rộng mô hình chợ an toàn thực phẩm do Tạp chí Công Thương tổ chức ngày 20/10/2022, bà Lê Việt Nga – Phó Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước – Bộ Công Thương cho rằng, thời gian qua, Bộ Công thương và Vụ Thị trường trong nước, đơn vị thực thi việc xây dựng mô hình chợ thí điểm thực phẩm đã nhận được sự chỉ đạo từ Đảng và Nhà nước. Điều đó tạo nhiều thuận lợi trong việc triển khai mô hình thí điểm chợ an toàn thực phẩm.
Những cơ chế, chính sách được ban hành từ Trung ương và sự hưởng ứng từ phía các địa phương. Cụ thể, năm 2010, Luật An toàn thực phẩm đã được Quốc hội thông qua ban hành. Theo đó, các bộ, ngành địa phương được phân vai rất cụ thể, rõ ràng trong chuỗi cung ứng thực phẩm đến tay người dân, từ trang trại cho đến bàn ăn hoặc là từ nhập khẩu cho đến tận các cái cửa hàng phân phối.
Bà Lê Việt Nga cũng cho biết, ngành Công Thương nhận được sự hỗ trợ rất lớn từ Chương trình mục tiêu quốc gia về an toàn vệ sinh thực phẩm giai đoạn 2011 - 2015. Theo đó, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt và cho phép Bộ Công Thương được triển khai các mô hình thí điểm chợ an toàn thực phẩm trên phạm vi toàn quốc.
Giai đoạn 2011 – 2015, Bộ Công Thương đã triển khai được 32 mô hình thí điểm trên phạm vi toàn quốc. Giai đoạn năm 2016 – 2020, Chương trình mục tiêu y tế dân số cũng đã có nội dung tiếp tục được xây dựng mô hình thí điểm ở các địa phương còn lại.
Đến nay, rất nhiều địa phương đã xây dựng được những mô hình thí điểm, nhân rộng bằng những nguồn vốn từ tài trợ quốc tế, hay là từ ngân sách địa phương hoặc là từ nguồn vốn xã hội hóa huy động từ tiểu thương, hoặc từ phía hợp tác xã hay là doanh nghiệp. Nhờ đó, trên phạm vi toàn quốc chúng ta hiện nay đã có hàng trăm mô hình chợ an toàn thực phẩm theo mô hình thí điểm.
Tiêu chuẩn quốc gia chợ kinh doanh thực phẩm - khuôn mẫu để thực hiện
Chính từ việc xây dựng mô hình thí điểm chợ an toàn thực phẩm, Bộ Công Thương đã xây dựng dự thảo về Tiêu chuẩn quốc gia chợ kinh doanh thực phẩm và qua đó đã được Bộ Khoa học công nghệ chấp thuận và ban hành năm 2017 là tiêu chuẩn TCVN 11856: 2017 về chợ kinh doanh thực phẩm.
Theo bà Lê Việt Nga, đây là khuôn mẫu để các địa phương cũng như là các hợp tác xã, các doanh nghiệp tham khảo xây dựng ra những chợ mới hoặc cải tạo những chợ trước đây chưa đảm bảo về mặt hạ tầng cơ sở, chưa đảm bảo về mặt chấp hành các văn bản quy phạm pháp luật đối với nguồn gốc xuất xứ hàng hóa.
Qua đó, các địa phương có hướng mới để xây dựng và cải tạo các chợ theo hướng bảo đảm an toàn thực phẩm, đấy là một bước tiến rõ rệt trong việc bảo đảm an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống. Những thuận lợi tiếp theo là sự nhận thức rất lớn trong cộng đồng xã hội cũng như là giữa các bộ, ban, ngành.
Nguồn hàng vào với thị trường trong nước, đặc biệt là qua các chợ truyền thống, phần lớn là đi từ các ngành hàng của Bộ Nông nghiệp Phát triển nông thôn chỉ đạo các địa phương sản xuất. Những vùng nông sản an toàn như vậy sẽ cung cấp nhiều nguồn hàng an toàn vào các chợ truyền thống hơn, nguồn gốc xuất xứ rõ hơn. Chương trình mục tiêu quốc gia về an toàn vệ sinh thực phẩm, hay chương trình mục tiêu y tế dân số cũng dành nguồn kinh phí rất lớn cho công tác đào tạo cho người sản xuất, hoặc là các tiểu thương kinh doanh trong chợ để nâng cao được nhận thức.
Cũng theo bà Lê Việt Nga, bộ Tiêu chuẩn này gồm nội dung quy định đối với hạ tầng cơ sở các chợ truyền thống, các tiểu thương.
Chợ thực phẩm muốn đạt tiêu chuẩn này phải tuân thủ những quy định tại văn bản quy phạm pháp luật đối với nguồn gốc xuất xứ hàng hóa, điều kiện thông gió; Những quy định khác về con người phải được tập huấn như thế nào, khám sức khỏe ra làm sao, những quy định giúp tiểu thương nắm được những việc đối với ngành hàng họ muốn kinh doanh…
Đặc biệt, Tiêu chuẩn này đã được Bộ Công Thương báo cáo với cấp có thẩm quyền. Cụ thể, đây là Thủ tướng Chính phủ và trình sang Quốc hội để được đưa vào Chương trình mục tiêu quốc gia về nông thôn mới. Theo đó, tiêu chí để đạt được nông thôn mới nâng cao là phải có chợ mô hình chợ an toàn thực phẩm ở tuyến xã và mô hình chợ an toàn thực phẩm sẽ được tham khảo một phần hoặc là áp dụng toàn bộ đối với Tiêu chuẩn quốc gia 118565 - 2017 do Bộ Khoa học công nghệ ban hành, Bộ Công Thương là cơ quan soạn thảo.
"Chúng tôi nghĩ rằng, thời gian tới, để đạt được tiêu chuẩn về nông thôn mới nâng cao thì các địa phương họ sẽ cùng nhau cố gắng để có nhược được nhiều mô hình, không chỉ còn có vài trăm cái mà tôi hy vọng rằng thời gian tới là hàng ngàn mô hình chợ an toàn thực phẩm theo tiêu chuẩn quốc gia TCVN 11856". Bà Nga cho biết thêm.
Vẫn còn đó những khó khăn
Trao đổi tại buổi Tọa đàm Giải phấp nhân rộng mô hình chợ an toàn thực phẩm, ông Đinh Lâm Sáng, Phó Giám đốc Sở Công Thương Bắc Kạn cho biết, Bắc Kạn là tỉnh miền núi nằm lọt giữa các tỉnh khác. Bắc Kạn không có đường hàng không, đường thủy, đường sắt. Chính vì vậy, thời gian vừa qua, giao thương có những khó khăn nhất định.
"Bên cạnh đó, dân số phân tán, địa hình cát cứ, việc sinh hoạt chợ ở trên miền núi khác các tỉnh trung du. Thời gian qua, chúng tôi gặp khá nhiều khó khăn trong việc nhân rộng mô hình chợ an toàn thực phẩm trên địa bàn. Ban đầu làm đã khó, khi làm được rồi và nhân rộng mô hình ra lại càng khó hơn". ông Đinh Lâm Sáng cho biết.
Cũng theo ông Sáng điều này xuất phát từ nguyên nhân, tập quán tiêu dùng của người dân là dễ chấp nhận, họ không quan tâm lắm đến vấn đề an toàn thực phẩm. Chính vì vậy, việc thay đổi nhận thức của người dân là một trong những cái khó nhất.
Hơn nữa, cơ sở vật chất, cơ sở hạ tầng ở chợ trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn cơ bản được đầu tư bằng nguồn ngân sách nhà nước. Hiện, một số cơ sở hạ tầng đã xuống cấp, kinh phí để bảo dưỡng, sửa chữa chợ thì hạn hẹp nên khó khăn trong thực hiện.
Cùng với đó là vấn đề về ngân sách, kinh phí đề nhân rộng mô hình chợ an toàn thực phẩm, ông Hoàng Minh Luân, Phó Tổng Giám đốc HTX chợ Hải An, Ủy viên BCH Hiệp hội chợ Việt Nam cho rằng, việc đầu tư xây dựng chợ được quy định tại Nghị định số 02/2003/NĐ-CP ngày 14 tháng 01 năm 2003 của Chính phủ về phát triển và quản lý chợ, được sửa đổi, bổ sung tại Nghị định số 114/2009/NĐ-CP ngày 23 tháng 12 năm 2009 của Chính phủ; Quyết định số 40/2015/QĐ-TTg ngày 14 tháng 9 năm 2015 của Thủ tướng Chính phủ về định mức phân bổ vốn đầu tư phát triển nguồn ngân sách nhà nước giai đoạn 2016 - 2020 và các văn bản khác có liên quan.
Theo đó, vốn đầu tư phát triển nguồn ngân sách nhà nước chủ yếu dành để hỗ trợ đầu tư chợ ở địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn và vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn. Chính vì vậy, các doanh nghiệp cũng khó để tiếp cận được nguồn vốn này. Nhìn chung, những chính sách xây dựng mô hình chợ an toàn thực phẩm hiện nay chủ yếu là do các tỉnh, thành phố tùy theo tình hình thực tế tại địa phương, vì vậy, chưa nhìn thấy được sự thống nhất, chưa đủ để thu hút được các nhà đầu tư tham gia vào lĩnh vực xây dựng, khai thác, phát triển chợ.
Cũng về vấn đề này, ông Đinh Lâm Sáng cho biết thêm, cái khó căn bản nhất của địa phương Bắc Kạn vẫn là cái kinh phí thực hiện hạn hẹp. Nguồn vốn tỉnh cấp để thực hiện nhiệm vụ này không nhiều. Trong những năm vừa qua, được Bộ Công Thương hỗ trợ và do đối ứng của tỉnh nên chúng tôi đã thực hiện được một số chợ đảm bảo an toàn thực phẩm và đã nghiệm thu. Hơn nữa, các tiểu thương và những người được giao nhiệm vụ quản lý chợ thì chưa mặn mà lắm trong việc nhân rộng mô hình quản lý này.
Mặt khác, đối với các chợ mới xây dựng theo mô hình xã hội hóa được thẩm duyệt thiết kế theo quy định tại Tiêu chuẩn quốc gia ngay từ ban đầu là 1185:2017 để kinh doanh thực phẩm thì các yếu tố về hạ tầng và cơ sở vật chất phải thuận lợi, đảm bảo được.
Thứ hai, đối với các chợ cũ hiện nay cần cải tạo, sửa chữa hạ tầng, để đảm bảo được quy định của Tiêu chuẩn quốc gia 1185:2017 thì các chợ kinh doanh thực phẩm về các yếu tố cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất gặp rất nhiều khó khăn và bất cập.
Hiện nay, sau khi khảo sát chợ thành thị, chợ địa phương, các chợ miền núi, thậm chí là các chợ vùng sâu, vùng xa các hộ tiểu thương và các bà con đang kinh doanh theo lối mòn truyền thống. Khó khăn ở đây là ngân sách nhà nước hỗ trợ cho các hộ tiểu thương hay là các đơn vị quản lý khai thác chợ hiện nay và sự đồng thuận của hộ tiểu thương cũng đang gặp rất nhiều khó khăn cho công tác quản lý và khai thác, vận hành chợ. Ông Luân cho biết thêm.
Tiếp tục đẩy mạnh quản lý an toàn thực phẩm tại chợ
Theo bà Lê Việt Nga, giai đoạn tới sẽ có rất nhiều những cơ chế, chính sách được thực thi và có những chính sách mới sẽ tiếp tục được ban hành để hỗ trợ cho công tác bảo đảm an toàn thực phẩm nói chung và bảo đảm an toàn thực phẩm ở chợ nói riêng, trong đó có việc nhân rộng mô hình thí điểm chợ an toàn thực phẩm.
Như vậy, công tác tiếp tục đẩy mạnh quản lý an toàn thực phẩm tại chợ, trong đó có nội dung nhân rộng mô hình thí điểm cho an toàn thực phẩm hết sức quan trọng.
Công tác quản lý chợ an toàn thực phẩm từ khi thực thi Luật an toàn thực phẩm đến giờ đã có rất nhiều tiến bộ khi không còn những vụ ngộ độc tập thể lớn từ do thực phẩm từ các chợ truyền thống.
Mục tiêu của chúng ta bây giờ làm sao để không xảy ra những câu chuyện tồn dư những hóa chất độc hại hay là vi sinh vật có hại cho sức khỏe con người, từ những thực phẩm được kinh doanh tại chợ truyền thống.
Ở đây chúng tôi cũng nhận thấy rằng, ở góc độ Trung ương phải có những cơ chế, chính sách phù hợp, có thể liên kết được tổng lực của toàn xã hội từ Trung ương đến địa phương, giữa các cơ quan, bộ, ngành Trung ương với nhau và đặc biệt là khối doanh nghiệp, hợp tác xã tham gia vào quá trình xã hội hóa công tác an toàn thực phẩm tại chợ truyền thống. Bà Nga cho biết thêm.
Cũng trao đổi về vấn đề này tại buổi tọa đàm, ông Nguyễn Xuân Anh Tuấn, Phó giám đốc Dự án cạnh tranh ngành chăn nuôi và an toàn thực phẩm (LIFSAP) cho rằng, để nâng cao chất lượng an toàn vệ sinh thực phẩm đối với chợ xét cho đến cùng tất cả chúng ta đều phải quay lại vấn đề xây dựng chuỗi cung ứng từ sản xuất đến giết mổ cho đến ra chợ.
Làm như vậy, chúng ta mới có thể truy xuất được, có được nguồn gốc để nắm, để có thể đưa quản lý nhà nước vào, còn nếu bình thường tôi cho rằng khả năng này rất khó.
Nhiều chính sách hỗ trợ cho công tác bảo đảm an toàn thực phẩm
Thông tin tại buổi Tọa đàm, the bà Lê Việt Nga, giai đoạn tới sẽ có rất nhiều những cơ chế, chính sách được thực thi và có những chính sách mới sẽ tiếp tục được ban hành để hỗ trợ cho công tác bảo đảm an toàn thực phẩm nói chung và bảo đảm an toàn thực phẩm ở chợ nói riêng, trong đó có việc nhân rộng mô hình thí điểm chợ an toàn thực phẩm.
Đối với phần hạ tầng, Chương trình mục tiêu quốc gia về nông thôn mới đã có đưa chợ an toàn thực phẩm và một trong những tiêu chí quan trọng đánh giá với nông thôn mới nâng cao và Bộ Công Thương đã được cụ thể hóa, chi tiết tại Quyết định số 1214 ban hành tháng 6 năm 2022.
Thứ nhất, về các tiêu chí đối với hạ tầng thương mại tại các xã, địa phương đạt chuẩn nông thôn mới và nông thôn mới nâng cao trong đó quy định rất rõ chi tiết về chợ an toàn thực phẩm phải tuân thủ những điều kiện gì.
Thứ hai, Bộ Công Thương phối hợp với các bộ, ngành đã trình Chính phủ và Chính phủ trình Quốc hội thông qua việc mở hơn nữa nguồn vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước cho chợ truyền thống.
Hiện nay, Nghị quyết của Quốc hội, Thường vụ Quốc hội năm 2020 số 973 đã cho phép sử dụng ngân sách nhà nước đầu tư vào chợ đầu mối và chợ dân sinh.
Như vậy, gần như toàn bộ các chợ trên toàn quốc được phép sử dụng ngân sách nhà nước để nâng cao cơ sở hạ tầng kỹ thuật và các địa phương sẽ thực thi Luật Đầu tư, Luật Ngân sách nhà nước để dùng những nguồn ngân sách đầu tư hàng năm được Trung ương cấp về cho địa phương và nguồn ngân sách của địa phương đầu tư cho hạ tầng của chợ.
Thêm một nội dung nữa mà Nhà nước, Chính phủ rất quan tâm đầu tư cho hạ tầng của các chợ truyền thống, đặc biệt là những vùng khó khăn. Chúng ta biết Chương trình mục tiêu quốc gia đồng bào dân tộc phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số vừa mới được ban hành trong đó có nội dung rất lớn về đầu tư hạ tầng chợ tại các vùng đồng bào dân tộc.
"Theo đó có 40 địa phương sẽ được nhận nguồn ngân sách từ Trung ương cho việc đầu tư hạ tầng chợ. Bộ Công Thương cũng đã có văn bản hướng dẫn về các địa phương nào được nhận bao nhiêu chợ xây dựng mới, bao nhiêu chợ được cải tạo theo đúng nhu cầu của địa phương đã tổng hợp và gửi sang Ủy ban Dân tộc để trình lên Chính phủ phê duyệt". Bà Nga cho biết.
