Ứng phó kiện phòng vệ thương mại: Kinh nghiệm của ngành thép

Theo Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA), công nghiệp thép Việt Nam trong những năm qua đã không ngừng đổi mới, sáng tạo, đầu tư nhiều nhà máy tiên tiến hiện đại theo hướng đồng bộ, khép kín, cơ bản tự chủ được từ thượng nguồn tới hạ nguồn và đã đạt được những thành tựu đáng kể. 

Năm 2023, Việt Nam đã sản xuất trên 20 triệu tấn thép thô, xếp hạng thứ 12 thế giới (theo Hiệp hội Thép Thế giới), là quốc gia sản xuất và tiêu thụ sản phẩm thép hàng đầu Đông Nam Á. 

Trong 10 tháng đầu năm 2024, sản xuất thép thô đạt hơn 18,194 triệu tấn, tăng 16% so với cùng kỳ năm 2023. Sản xuất thép thành phẩm các loại đạt 24,473 triệu tấn, tăng 8,5%. Bán hàng thép thành phẩm đạt 24,472 triệu tấn, tăng 15,6% so với 10 tháng năm 2023. 

Xuất khẩu thép thành phẩm 10 tháng đầu năm 2024 đạt 7,119 triệu tấn, tăng 6,2% so với cùng kỳ 2023.

Sản phẩm thép được xuất khẩu đến hơn 30 quốc gia và khu vực trên thế giới như khu vực ASEAN (26%), EU (25%), Hoa Kỳ (15%), Đài Loan - Trung Quốc (4%),... Những năm qua, ngành thép đã đóng góp quan trọng vào tốc độ tăng trưởng GDP quốc gia, đóng góp tích cực vào tăng trưởng kinh tế ở các địa phương nơi có các nhà máy thép hoạt động có hiệu quả.

Dù vậy, trong hơn thập kỷ qua, song hành với những thành tựu kể trên, là những thách thức không nhỏ đến từ các vụ việc về phòng vệ thương mại đối với sản phẩm thép Việt Nam tại các thị trường xuất khẩu. 

“Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng khốc liệt trên thị trường thép toàn cầu, với xu thế hợp tác kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, thì các quốc gia, đặc biệt là tại các nước phát triển, Chính phủ các quốc gia này thường viện dẫn lý do bảo vệ an ninh quốc gia, việc làm và các lợi ích kinh tế khác để áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại như chống bán phá giá, chống trợ cấp, tự vệ và chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại. Xu hướng này đã và đang tác động đến toàn bộ thị trường thép thế giới và đặc biệt đến ngành thép Việt Nam”, VSA nhận định.

Kể từ vụ việc đầu tiên đến tháng 11/2024, các vụ việc phòng vệ thương mại liên quan đến sản phẩm thép là 80 vụ việc (chiếm khoảng 30% số lượng các vụ việc phòng vệ thương mại liên quan đến hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam ra thị trường nước ngoài); trong đó kiện chống bán phá giá (47 vụ), kiện chống trợ cấp (4 vụ), kiện chống bán phá giá và chống trợ cấp (7 vụ), kiện điều tra áp dụng biện pháp tự vệ (13 vụ), kiện chống lẩn tránh thuế phòng vệ thương mại (9 vụ). 

Tính theo quốc gia áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại, đứng đầu là Hoa Kỳ (18 vụ), sau đó lần lượt là Malaysia (10 vụ), Canada (8 vụ), Thái Lan (8 vụ), Ấn Độ (5 vụ), EU (4 vụ), Indonesia (4 vụ), Mexico (3 vụ), và các quốc gia khác.

Đặc biệt, chỉ riêng từ đầu năm 2024 đến nay, ngành thép đã đối diện 7 vụ việc khởi xướng điều tra phòng vệ thương mại, chiếm khoảng 26% tổng số vụ việc phòng vệ thương mại đối với hàng hóa xuất khẩu Việt Nam trong năm 2024. Các vụ việc bao gồm 6 vụ điều tra chống bán phá giá khởi xướng bởi Canada (tháng 3/2024), Hàn Quốc (tháng 5/2024), Ấn Độ (tháng 8/2024), EU (tháng 8/2024), Thái Lan (tháng 9/2024), Malaysia (tháng 10/2024); và 1 vụ điều tra chống bán phá giá và chống trợ cấp khởi xướng bởi Hoa Kỳ (tháng 9/2024).

Sau một thời gian đối mặt với nhiều vụ việc điều tra phòng vệ thương mại, Hiệp hội Thép Việt Nam và các doanh nghiệp thép đã từng bước chuyên nghiệp hóa, đáp ứng các yêu cầu của cơ quan điều tra các nước cùng với sự chuẩn bị kỹ càng trong nội tại doanh nghiệp, nhiều vụ việc đã có được kết quả đáng ghi nhận, như việc EC không áp biện pháp phòng vệ thương mại lên ống thép Việt Nam (nguyên đơn rút đơn); năm 2017, Australia kết luận không tồn tại hành vi bán phá giá của Việt Nam đối với mặt hàng thép dây dạng cuộn; năm 2019, Indonesia dừng quyết định áp thuế chống bán phá giá đối với mặt hàng tôn lạnh sau 2 năm điều tra; năm 2020, Australia chấm dứt điều tra chống bán phá giá/chống trợ cấp đối với mặt hàng ống thép chính xác; năm 2023, Mexico kết luận Việt Nam không tồn tại thị trường đặc biệt và mức thuế áp cho doanh nghiệp Việt Nam (6,4-10,84%) thấp hơn so với Trung Quốc (24-77%).

Để có được những kết quả này, các doanh nghiệp đã nỗ lực, cố gắng trong việc chứng minh không tồn tại hành vi bán phá giá/lẩn tránh trước cơ quan điều tra.

Từ đó, ngành thép đã rút ra kinh nghiệm để có thể chủ động trong việc ứng phó tốt hơn trong tương lai.

Thứ nhất, chủ động tìm hiểu thông tin liên quan đến quy định pháp luật của các nước điều tra, từ đó hiểu được quy trình diễn ra của mỗi vụ việc điều tra chống bán phá giá/chống trợ cấp/chống lẩn tránh thuế hay tự vệ.

"Quy định điều tra của mỗi biện pháp cũng như của mỗi quốc gia là khác nhau. Chẳng hạn như, trong vụ việc điều tra của Hoa Kỳ, bắt buộc phải có luật sư người Mỹ đại diện làm việc với Bộ Thương mại (DOC), hay Hoa Kỳ hiện chưa coi Việt Nam là một nền kinh tế thị trường, các doanh nghiệp cần phải có những theo dõi, phản biện sát sao về việc sử dụng giá trị thay thế, tránh việc DOC sẽ dùng giá trị gây bất lợi cho doanh nghiệp", ông Đinh Quốc Thái - Tổng thư ký VSA phân tích.

Thứ hai, cải tiến hệ thống quản trị, chuẩn hóa hệ thống thông tin của mình, nhằm giúp cho việc truy xuất thông tin phục vụ cho các vụ việc phòng vệ thương mại được nhanh chóng và chính xác, đảm bảo tuân thủ các quy định về thời hạn trả lời Cơ quan điều tra.

Thứ ba, chủ động theo dõi tiến độ vụ việc, thể hiện thái độ hợp tác với cơ quan điều tra, tránh việc bị coi là không hợp tác và sẽ bị áp mức thuế bất lợi cho doanh nghiệp.

Thứ tư, chủ động rà soát thường xuyên kế hoạch/hoạt động xuất khẩu để được hưởng ưu đãi từ các hiệp định thương mại và tránh được những cuộc điều tra phòng vệ thương mại.

Thứ năm, chủ động liên hệ và đề xuất giải pháp hỗ trợ, giúp đỡ cụ thể đến cơ quan nhà nước: Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương), cơ quan đại diện Việt Nam tại nước nhập khẩu, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI)...

“Trong quá trình đồng hành cùng cộng đồng doanh nghiệp sản xuất/xuất khẩu thép của Việt Nam trước mỗi vụ việc phòng vệ thương mại, Hiệp hội nhận thấy kết quả kháng kiện phụ thuộc rất lớn vào chất lượng phối hợp giữa các bên liên quan giữa doanh nghiệp, Hiệp hội ngành hàng và cơ quan Nhà nước”, ông Đinh Quốc Thái chia sẻ.

Trong thời gian tới, VSA cũng mong muốn Bộ Công Thương, cơ quan đại diện ngoại giao của Việt Nam tại nước ngoài tiếp tục đẩy mạnh các hoạt động hỗ trợ doanh nghiệp. 

Trong đó, đề nghị Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) tiếp tục đưa ra các khuyến nghị kịp thời về vụ việc phát sinh, về kỹ thuật, lập luận, tư vấn triển khai các vụ việc; hỗ trợ trao đổi, trình bày lập luận, quan điểm của Chính phủ Việt Nam về kết luận của cơ quan điều tra liên quan đến các chương trình chính sách của phía Chính phủ Việt Nam.

Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) tiếp tục hỗ trợ giới thiệu và tiếp tục kết nối các chương trình giao thương thúc đẩy xuất khẩu hàng hóa thép.

Thương vụ Việt Nam tại nước có nhập khẩu thép Việt Nam tiếp tục cập nhật, cảnh báo, hỗ trợ làm rõ quy định điều tra của Chính phủ nước nhập khẩu; hỗ trợ cung cấp danh mục các sản phẩm nước bạn cần, giới thiệu mạng lưới luật sư tư vấn, kết nối doanh nghiệp với cộng đồng các nhà nhập khẩu,...

Đồng thời, hỗ trợ tham vấn hoặc tham gia cùng các doanh nghiệp trong các phiên tham vấn công khai tại nước khởi kiện trong trường hợp mà đại diện ngành hàng, nhà sản xuất/xuất khẩu không thể bố trí tham gia.

"Mặc dù, các vụ việc phòng vệ thương mại là một thách thức rất lớn và gây ra tốn kém cho ngành thép Việt Nam, nhưng cũng là một cơ hội để doanh nghiêp thép nâng cao năng lực cạnh tranh, hội nhập sâu rộng vào thị trường thép toàn cầu và nền kinh tế thế giới", đại diện VSA khẳng định.