Tuy trong năm qua thị trường có nhiều biến động và các rào cản thương mại nhưng nhóm các mặt hàng xuất khẩu chủ lực như dệt may, giày dép, thủy sản, hàng điện tử và máy tính… tiếp tục dẫn đầu về giá trị xuất khẩu.
Trong đó, hàng dệt may tiếp tục đứng ở vị trí đầu tiên (trừ dầu thô) với giá trị xuất khẩu đạt khoảng 5,9 tỷ USD, tăng 22% so với năm trước và chiếm 14,9% tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước, thị trường xuất khẩu chính vẫn là Mỹ (đạt khoảng 2,7 tỷ USD), tiếp đến EU, Nhật Bản…
Đối với mặt hàng giày dép, tuy bị áp thuế chống bán phá giá tại thị trường EU (chiếm tỷ trọng trên 50% giá trị xuất khẩu mặt hàng này) nhưng do chuyển hướng sang các thị trường khác như Hoa Kỳ, Hàn Quốc… nên giá trị xuất khẩu giày dép vẫn đạt khoảng 3,5 tỷ USD, tăng 15% so với năm 2005. Thủy sản đạt 3,4 tỷ USD, tăng 24% với mặt hàng cá tra, ba sa, tôm vào thị trường Mỹ…
Đến cuối năm 2006, “Câu lạc bộ xuất khẩu 1 tỷ USD” có thêm thành viên mới, đó là mặt hàng cao su. Nhờ sự tăng giá đột biến (khoảng 40% so với năm trước), cao su đã đạt kim ngạch xuất khẩu trên 1,3 tỷ USD (vượt trên 500 triệu USD so với kế hoạch) và tăng 64% so với năm 2005.
Như vậy, “Câu lạc bộ 1 tỷ USD” đến thời điểm này đã có 8 thành viên, gồm: thủy sản, cao su, gạo, dầu thô, dệt may, giày dép, hàng điện tử và linh kiện máy tính trên 1,7 tỷ USD, tăng 223%, sản phẩm gỗ 1,9 tỷ USD, tăng 21% năm trước.
Riêng xuất khẩu gạo năm 2006, với giá trị kim ngạch đạt 1,38 tỷ USD, chỉ hoàn thành 98,4% mục tiêu năm 2006 do thực hiện yêu cầu của Chính phủ ngừng ký các hợp đồng xuất khẩu để đảm bảo an ninh lương thực trong nước.
Xây dựng mô hình tăng trưởng phù hợp với các điều kiện toàn cầu hóa
Tốc độ tăng kim ngạch xuất khẩu đạt mức kỷ lục là điều rất đáng tự hào, khẳng định năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp (DN) và sự phát triển của nền kinh tế quốc gia. Song, trên thực tế chất lượng xuất khẩu và thị phần xuất khẩu trong nhiều năm qua không thay đổi, mặc dù quy mô hàng xuất khẩu của Việt Nam ngày càng được mở rộng.
Hai mặt hàng về đích sớm nhất trong tháng 9-2006 là cao su và than đá, nhưng xét cho cùng nó không có tính ổn định và bền vững cũng như việc nâng cao giá trị gia tăng cho hàng hóa xuất khẩu. Ở mặt hàng than đá, mục tiêu xuất khẩu năm 2006 là đạt khoảng 14-16 triệu tấn, với kim ngạch khoảng 521 triệu USD. Nhưng chỉ trong 9 tháng đầu năm, ngành than đá đã xuất khẩu gần 19,79 triệu tấn, với kim ngạch 628 triệu USD. Điều đáng lưu ý, việc tăng trưởng về khối lượng xuất khẩu lại không đồng nghĩa với việc tăng trưởng về giá trị kim ngạch vì xuất khẩu than đá đã tăng tới 68,35% về khối lượng nhưng chỉ tăng có 38% về giá trị kim ngạch (!?). Và một điều dễ nhận thấy, mặt hàng xuất khẩu này còn phụ thuộc nhiều vào nguồn tài nguyên thiên nhiên hiện có.
Vừa qua, Bộ Thương mại và một số bộ ngành chức năng đã cảnh báo về tình trạng xuất khẩu than của Việt Nam, tuy mang lại lợi ích trước mắt, nhưng về lâu dài, việc tận thu quá mức sẽ nhanh chóng làm nghèo đi tài nguyên thiên nhiên, ảnh hưởng đến môi trường, nguồn nguyên liệu cho các nhà máy điện. Quốc hội cũng đã có ý kiến về việc tài nguyên thiên nhiên không tái tạo thì phải khai thác hợp lý, chặt chẽ.
Tương tự, mặt hàng cao su đã về đích sớm với 950 triệu USD trong 9 tháng, tăng gấp đôi so với cùng kỳ 2005. Song điều đáng nói ở đây là thị trường xuất khẩu chỉ tập trung vào Trung Quốc với sản lượng xuất khẩu mặt hàng này là 290.000 tấn, trong khi Hàn Quốc chỉ 20.000 tấn và Đức là 16.000 tấn, cho thấy việc đa dạng hóa thị trường còn rất kém…
Để khắc phục tình trạng này, chúng ta cần nhanh chóng thay đổi mô hình tăng trưởng cho phù hợp với các điều kiện toàn cầu hóa, theo hướng chuyển từ mô hình tăng trưởng dựa vào khai thác tài nguyên thiên nhiên và vốn sang mô hình dựa vào nguồn nhân lực và công nghệ; chuyển từ mô hình tăng trưởng nghiêng về hướng nội, thay thế nhập khẩu sang mô hình hướng ngoại và định hướng cạnh tranh xuất khẩu; chuyển từ mô hình tăng trưởng chủ yếu dựa vào nhà nước sang mô hình dựa vào thị trường và khu vực tư nhân, trong đó các doanh nghiệp FDI là lực lượng dẫn dắt công nghệ, tài chính và thị trường.
Nhiều ý kiến cho rằng, tình trạng xuất khẩu nguyên liệu thô sẽ còn kéo dài trong nhiều năm tới. Điều quan trọng nhất mà chúng ta nên làm hiện nay là vay vốn ODA để đầu tư, xây dựng một loạt các nhà máy chế biến thành phẩm ngay tại chỗ để phục vụ cho nhu cầu tiêu dùng của người dân và hướng tới xuất khẩu. Có như vậy, chúng ta mới mong tránh khỏi tình trạng “nhập siêu sẽ tiếp tục gia tăng” như nhiều người dự đoán.
