Châu Thành là huyện có đông đồng bào dân tộc thiểu số nhất tỉnh Kiên Giang, trong đó dân tộc Khmer chiếm tới 32,4%. Từ lâu, nơi đây đã nổi tiếng với đặc sản Khóm Tắc Cậu. Nhờ tiêu thụ trái khóm tươi và sản phẩm chế biến từ khóm, bà con đã có thu nhập khá, cuộc sống ngày càng ổn định hơn.
Khóm Tắc Cậu là vùng đất cù lao, nơi hợp lưu giữa hai con sông Cái Lớn, Cái Bé (huyện Châu Thành, tỉnh Kiên Giang). Khóm Tắc Cậu là một sản phẩm đặc biệt đã có tuổi đời hơn 70 năm và đã trở thành một nghề truyền thống nổi tiếng ở Kiên Giang.
So với những nơi khác, khóm trồng ở Tắc Cậu có vị ngọt thanh dịu nhờ sự kết hợp của chất đất phù sa với chất mặn và chất phèn ít nơi nào có được. Khóm Tắc Cậu có đặc điểm đặc biệt không bị sâu bệnh, thịt quả màu vàng đậm, giòn, thơm, ăn không rát lưỡi. Một điểm khác biệt nữa là do trồng xen với cây dừa và cây cau nên khóm Tắc Cậu ít bị ánh nắng tác động trực tiếp nên về hình dáng ít có trái bị thon phần ngọn như những vùng trồng chuyên canh khóm khác.
Thường mùa thu hoạch khóm Tắc Cậu thường bắt đầu vào khoảng tháng 4, 5. Tuy nhiên, nhờ áp dụng kỹ thuật trồng trái vụ mà hiện Khóm Tắc Cậu có thể thu hoạch quanh năm. Điều này giúp cho người dân có thu nhập ổn định mà không phải phụ thuộc vào một mùa vụ duy nhất.
Khóm Tắc Cậu không chỉ đem lại giá trị về mặt kinh tế, nguồn thu nhập ổn định cho người dân địa phương mà còn giúp phát triển thương hiệu đặc trưng trong văn hóa, du lịch của huyện Châu Thành.
Ngoài bán trái tươi truyền thống, các sản phẩm từ khóm cũng được bà con nơi đây phát triển thêm, như sấy khô, nước ép, bánh kẹo tiêu thụ trong thị trường nội địa và xuất khẩu khóm thái lát phơi khô, mứt khóm, bánh khóm. Sản phẩm chế biến từ khóm có thu nhập cao gấp 3 - 4 lần so khóm nguyên liệu.
Trái khóm cũng được dùng để chế biến nhiều món ăn hấp dẫn như: gà hấp khóm, la gu khóm, thịt ba rọi xào khóm chua ngọt, canh chua khóm nấu với cá rô đồng hay khóm kho với cá he…
Giá trị dinh dưỡng của trái khóm
Trái khóm cung cấp vitamin A, B, B6- vitamin C, các khoáng chất như kali, canxi, mangan, beta carotene; enzyme bromelain.
Ngoài ra khóm còn chứa beta carotene tốt cho thị lực, giúp da hồng hào, khỏe mạnh hơn; Vitamin C cải thiện hệ thống miễn dịch, tác dụng hiệu quả trong thúc đẩy tăng trưởng tế bào; Các nhóm vitamin B làm tăng hoạt động trao đổi chất.
Trước đây, nông dân vùng Tắc Cậu đã trồng một số loại nông sản nhưng không mấy hiệu quả, sau đó người dân chuyển sang thử nghiệm trồng khóm. Khóm hợp thổ nhưỡng, ưa nước phèn nên chất lượng thơm ngon, trái to, giữ được lâu trong điều kiện tự nhiên không cần bảo quản. Chính vì thế, khóm trở thành cây nông nghiệp chính của vùng cù lao này từ khoảng những năm 1950 đến nay. Theo thống kê của huyện Châu Thành, địa phương hiện có khoảng 2.000ha trồng khóm.
Nhờ vào sự khác biệt trong chất lượng đặc hữu, khóm Tắc Cậu luôn có giá cao hơn so với các khu vực bên ngoài khoảng 2.000 đồng/trái. Năm 2013, huyện Châu Thành trao giấy chứng nhận nhãn hiệu tập thể khóm Tắc Cậu.
Từ năm 2016, huyện Châu Thành xây dựng vùng trồng khóm năng suất cao, với kinh phí đầu tư hơn 250 triệu đồng nhằm hỗ trợ người dân trồng khóm sử dụng phân hữu cơ vi sinh, hướng dẫn quy trình kỹ thuật canh tác. Huyện cũng hỗ trợ 3 triệu đồng/ha cho hộ dân cải tạo đất lúa, vườn tạp để trồng khóm, diện tích đất trồng khóm tăng theo mỗi năm. Đó được xem là bước ngoặt quan trọng để cây khóm Tắc Cậu tạo đà phát triển như hiện nay. Vùng nguyên liệu khóm Tắc Cậu hiện có diện tích rất lớn. Huyện đã thành lập tổ hợp tác trồng khóm và xây dựng nhãn hiệu tập thể cho khóm Tắc Cậu nên việc tiêu thụ khóm thời gian qua là khá tốt, nông dân có thu nhập ổn định. Năm 2018, nghề làm khóm Tắc Cậu được tỉnh Kiên Giang công nhận là nghề truyền thống.
Nằm trong danh sách các xã vùng dân tộc thiểu số và miền núi tỉnh Kiên Giang, các xã Bình An, Vĩnh Hòa Phú và một phần của xã Minh Hòa, huyện Châu Thành là những nơi trồng nhiều khóm Tắc Cậu, đặc biệt là xã Bình An. Các ấp An Lạc, An Thành, xã Bình An là nơi có nhiều hộ dân trồng khóm. Nhờ tiêu thụ khóm trái và sản phẩm chế biến từ khóm, người dân xã Bình An có thu nhập khá ổn định.
Tùy theo chất lượng, giá bán khóm dao động khác nhau. Hiện, khóm Tắc Cậu có giá từ 6.000-8.000 đồng/trái tùy loại. Với 1ha trồng khóm, người dân có thể thu lợi nhuận từ 90 - 100 triệu đồng/năm. Nếu tận dụng sự kết hợp giữa khóm, dừa, cau và đầu tư kỹ lưỡng có thể mang về lợi nhuận khoảng 120 triệu đồng/ha/năm. Anh Huỳnh Quý Thắng (ở xã Bình An, huyện Châu Thành) cho biết, gia đình anh trồng 10 công (sào) khóm được 8 năm nay và cho thu nhập ổn định hơn 100 triệu đồng/năm.
Để khóm Tắc Cậu vươn xa, đủ sức cạnh tranh trên thị trường, huyện xác định rõ vùng quy hoạch trồng khóm, xây dựng và ban hành chính sách hỗ trợ thiết thực, khuyến khích nông dân chuyển đổi từ diện tích trồng lúa, vườn tạp sang trồng khóm phù hợp quy hoạch. Đồng thời, sớm xây dựng mô hình trồng khóm Tắc Cậu theo quy trình VietGAP với quy mô ban đầu thích hợp để có cơ sở nhân rộng và từng bước tiến lên GlobalGAP.
Trồng khóm theo VietGAP không chỉ mang lại giá trị kinh tế cao mà còn tạo bước chuyển mình mạnh mẽ cho cây khóm tỉnh Kiên Giang. Xã Bình An có hơn 1.000 hộ dân trồng khóm trên diện tích khoảng 1.260 ha. Riêng mô hình sản xuất khóm VietGAP thực hiện trên diện tích 70 ha, với 49 hộ tham gia.
Tham gia mô hình sản xuất khóm VietGAP, nông dân được dự các khóa tập huấn, nắm bắt quy trình trồng đúng kỹ thuật và được hỗ trợ phân hữu cơ 200 kg/ha. Sau khi thực hiện theo đúng quy trình sản xuất VietGAP, năng suất khóm tăng từ 15 - 25%/ha, trọng lượng mỗi trái khóm cũng tăng, đạt khoảng 1,6 - 1,7 kg/trái, trong khi trước đây mỗi trái chỉ khoảng 1,2 kg. Giá bán theo đó cũng cao hơn trước từ 1.000 - 2.000 đồng/trái, giúp người dân thu nhập từ 30 - 50 triệu đồng/ha/vụ.
Anh Hồ Văn Đảo, ngụ ấp An Lạc (xã Bình An, huyện Châu Thành) cho biết, trước khi áp dụng VietGAP thu hoạch khóm 4.500 trái/ha/năm. Đến nay, sau một năm triển khai quy trình VietGAP, thu hoạch bình quân đạt 6.000 trái/ha/năm.
3 yếu tố đặc trưng từ cù lao Tắc Cậu: phèn, mặn và phù sa cũng chính là những yếu tố thuận lợi cho sự phát triển của khóm.
Ngoài bán khóm nguyên liệu, người dân xã Bình An đã mạnh dạn chế biến các sản phẩm từ khóm phục vụ người tiêu dùng, góp phần nâng cao thu nhập như: mứt khóm, bánh khóm, nước ép khóm, hoặc khóm ướp lạnh.
Chị Huỳnh Ngọc Thu ở xã Bình An cho biết, khóm bán cho thương lái bình quân từ 5.000 - 6.000 đồng/trái, nhưng chịu khó chế biến thành mứt khóm thì có giá từ 200.000 - 220.000 đồng/kg. Ðể làm một ký mứt khóm cần khoảng 10 trái khóm nguyên liệu, tính ra thu nhập cao hơn gấp 3-4 lần. Nghề này có thu nhập tốt hơn nhiều so với trồng lúa và một số công việc khác.
Ông Dư Mộc Hòa (ấp An Thành, xã Bình An) là người vừa trồng khóm, vừa chế biến khóm khô để bán. Theo ông Hòa, việc chế biến sản phẩm khóm nguyên liệu thành khóm khô giữ được thời gian bảo quản khóm lâu hơn. Mỗi năm ông chế biến từ 200 - 250 ký khóm khô, mỗi ký bán từ 150.000 - 160.000 đồng/kg, dịp Tết khách hàng mua để dùng và làm quà nhiều hơn, gia đình có thêm thu nhập từ 15 - 20 triệu đồng” - ông Hòa chia sẻ. Nắm bắt thị trường, nhiều gia đình trồng khóm Tắc Cậu còn đầu tư dây chuyền khép kín để làm khóm sấy khô. Sản phẩm này đang rất được người tiêu dùng ưa chuộng.
Hiện trên địa bàn xã Bình An có khoảng 300 hộ chuyên sản xuất các sản phẩm từ khóm, giải quyết việc làm cho hàng trăm lao động có thu nhập ổn định và tạo việc làm cho nhiều lao động thu gom nguyên liệu, tiêu thụ sản phẩm gián tiếp tham gia vào sản xuất. Người dân trong xã có thêm việc làm để tăng thu nhập, nhiều hộ có thu nhập khoảng 200 - 250 triệu đồng/năm.
Đại diện UBND xã Bình An cho biết: “Nghề trồng khóm Tắc Cậu là một trong những nguồn thu nhập chính để người dân trong xã nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống. Thời gian tới, huyện và xã có nhiều chính sách, mô hình chuyển giao khoa học kỹ thuật góp phần tạo điều kiện cho người dân bám trụ nghề và phát triển nghề bền vững, đáp ứng tốt hơn nữa nhu cầu của thị trường”.
Có thể thấy, với sự hỗ trợ của chính quyền địa phương, cùng sự nỗ lực, tâm huyết của người dân khóm Tắc Cậu nhưng giờ đây không chỉ đơn thuần được tiêu thụ là loại trái cây tươi thơm ngon nữa mà còn trải qua quá trình chế biến, sản xuất, mang hương vị, hình dáng mới, với giá trị tăng gấp nhiều lần so với khóm tươi.
Khóm Tắc Cậu đã trở thành đặc sản nổi tiếng trên khắp cả nước nhờ hương vị ngon ngọt và đa dạng về sản phẩm được chế biến thành mứt và các loại bánh từ trái khó
Để thúc đẩy tiêu thụ và mở rộng thị trường cho khóm Tắc Cậu, nhiều mô hình liên kết sản xuất và tiêu thụ đã được địa phương triển khai hiệu quả. Nhằm hỗ trợ người dân, địa phương và doanh nghiệp trên địa bàn đã phối hợp tổ chức các chương trình đào tạo, hướng dẫn kỹ thuật chế biến và bảo quản sản phẩm. Ngoài ra, việc xây dựng thương hiệu và quảng bá sản phẩm khóm Tắc Cậu cũng được chú trọng, giúp nâng cao nhận thức của người tiêu dùng và mở rộng thị trường tiêu thụ.
Công ty TNHH Một thành viên Đặc sản Vùng miền Lê Gia là một trong những doanh nghiệp tiêu biểu trong việc tiêu thụ và chế biến khóm Tắc Cậu tại huyện Châu Thành, tỉnh Kiên Giang. Từ năm 2016, công ty đã hợp tác với nông dân địa phương để bao tiêu sản phẩm khóm, góp phần ổn định đầu ra và nâng cao giá trị cho loại nông sản đặc sản này.
Công ty Lê Gia đã ký hợp đồng bao tiêu sản xuất hơn 10ha khóm, với giá cao hơn giá thị trường 1.000 đồng/trái giúp nông dân yên tâm sản xuất và có thu nhập ổn định. Ngoài ra, công ty còn hỗ trợ nông dân canh tác theo tiêu chuẩn VietGAP, nâng cao chất lượng sản phẩm và đáp ứng yêu cầu của thị trường trong và ngoài nước.
Công ty đã phát triển nhiều sản phẩm chế biến từ khóm Tắc Cậu, nổi bật nhất là khóm sấy dẻo. Quy trình chế biến khóm sấy của công ty tuân thủ phương pháp "sấy mộc", không sử dụng hóa chất, giữ nguyên hương vị tự nhiên của khóm.
Theo đại diện Công ty Lê Gia, mỗi ngày công ty thu mua trong dân khoảng nửa tấn khóm chín và sấy để cho ra mặt hàng khóm sấy dẻo. Đây là sản phẩm được công ty xuất khẩu sang các nước Đông Nam Á từ năm 2017. Ngoài sản phẩm khóm sấy dẻo, Công ty còn nhiều sản phẩm khác được thị trường ưa chuộng như: mứt khóm, nước ép, siro, dứa đóng hộp và đặc biệt là sản phẩm Khóm Tắc Cậu sấy muối ớt…
Sản phẩm khóm sấy của Lê Gia đã vào được hệ thống siêu thị, một số cửa hàng nông sản và xuất khẩu sang các thị trường như Canada, Malaysia và Philippines, góp phần nâng cao giá trị và thương hiệu cho khóm Tắc Cậu.
