Điện Biên là tỉnh biên giới Tây Bắc của Tổ quốc, là nơi sinh sống của nhiều dân tộc, mỗi dân tộc có những nét riêng về ngôn ngữ, phong tục, tập quán, văn hóa… tạo thành bức tranh đa sắc màu văn hóa, đưa Điện Biên trở thành địa phương có hệ thống di sản văn hóa phong phú.
Hệ thống di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc
Ðiện Biên có 19 dân tộc cùng sinh sống, mỗi dân tộc có bản sắc văn hóa khác nhau. Nhờ đó, Điện Biên có một hệ thống di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc, như các thực hành tôn giáo, tín ngưỡng, nghi lễ, phong tục, tập quán, lễ hội, trò chơi dân gian… thể hiện thế giới quan, nhân sinh quan của cư dân 19 dân tộc.
Trong đó, nhiều di sản đã được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, như Nghệ thuật Xòe Thái tỉnh Điện Biên, Tết Nào pê chầu của người Hmông đen (bản Nậm Pọng, xã Mường Đăng, huyện Mường Ẳng), Lễ hội đền Hoàng Công Chất (Thành Bản Phủ, xã Noong Hẹt, huyện Điện Biên), Lễ Tủ cải (Lễ đặt tên âm - tên thứ hai cho người con trai đã trưởng thành) của người Dao quần chẹt (bản Huổi Lóng, xã Huổi Só, huyện Tủa Chùa)…
Hệ thống di sản văn hóa vật thể của Điện Biên gắn với điều kiện địa lý, tự nhiên, với đời sống sinh hoạt hằng ngày của người dân. Đó là các thửa ruộng bậc thang gắn với hệ thống mương - phai - lái - lín (hệ thống tưới tiêu nổi tiếng của dân tộc Thái và các dân tộc vùng Tây Bắc); không gian văn hóa của các bản làng nằm ở thung lũng ven núi, những mái nhà sàn cao ráo, thoáng mát được trang trí bởi khau cút (biểu tượng trên nóc nhà đầu hồi cửa chính của người dân tộc Thái) đa dạng về kiểu dáng.
Ở khu vực rẻo cao của huyện Điện Biên Đông, huyện Tuần Giáo, người Hmông khéo léo dựng các nếp nhà trình tường có kiến trúc độc đáo bằng đất, phù hợp với điều kiện khí hậu vùng rẻo cao. Ở vùng biên giới giáp Lào, các bản của người Khơ-mú với các nếp nhà nằm sát cạnh nhau. Mỗi nếp nhà, mỗi phong tục đã góp phần làm nên một Điện Biên giàu bản sắc văn hóa các tộc người.
Bên cạnh các di tích lịch sử, hệ thống di sản văn hóa phong phú là điều kiện thuận lợi để Điện Biên phát triển “ngành công nghiệp không khói”.
Thời gian qua, tỉnh cũng đã từng bước hình thành các sản phẩm du lịch đặc trưng phù hợp với lợi thế và tiềm năng của tỉnh như: Du lịch lịch sử; du lịch văn hóa; du lịch sinh thái - khám phá; du lịch tâm linh; du lịch cộng đồng… Cùng với đó, các sản phẩm du lịch, loại hình du lịch khác như, du lịch biên giới, du lịch thương mại, du lịch trải nghiệm cũng góp phần đa dạng hóa sản phẩm du lịch tại địa phương.
Với tiềm năng, lợi thế đó mà lượng khách du lịch đến Điện Biên ngày càng một tăng, nhất là du khách quốc tế. Tính riêng giai đoạn 2016 - 2020, đạt gần 3 triệu lượt, tăng 52% so với giai đoạn 2011 - 2015, trong đó khách quốc tế đạt 437.800 lượt; tổng doanh thu từ du lịch đạt 4.768 tỷ đồng, tăng 133% so với giai đoạn 2011-2015; góp phần giải quyết việc làm cho 14.000 lao động, trong đó có 6.000 lao động trực tiếp. Riêng trong năm 2023, Điện Biên ước đạt 1 triệu lượt khách du lịch, tăng 23% so với năm 2022; trong đó khách du lịch quốc tế ước đạt 7.500 lượt, đạt 75% so với kế hoạch năm, tăng 177,9% so với năm 2022. Tổng thu từ du lịch ước đạt trên 1.750 tỷ đồng, đạt 109% so với kế hoạch năm, tăng 29,6% so với năm 2022. Số ngày lưu trú bình quân của khách du lịch ước đạt 2,6 ngày.
Đưa du lịch thành ngành công nghiệp mũi nhọn
Sự phong phú của hệ thống di sản văn hóa các dân tộc tỉnh Điện Biên, một mặt, tạo nên một không gian văn hóa Điện Biên vô cùng đặc sắc; mặt khác, đóng góp quan trọng vào sự đa dạng của văn hóa Việt Nam và sự phát triển du lịch - ngành công nghiệp “không khói” được xác định là mũi nhọn phát triển của tỉnh Điện Biên.
Ngành du lịch Điện Biên đang tập trung thực hiện Nghị quyết số 03/NQ-TU ngày 07/5/2021 của Tỉnh ủy về phát triển du lịch tỉnh Điện Biên đến năm 2025, định hướng đến năm 2030.
Đây là Nghị quyết xác định mục tiêu tổng quát tạo đột phá, phát triển toàn diện cả về phạm vi, quy mô, tính chất để phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, tạo động lực cho tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Xây dựng Điện Biên trở thành điểm đến du lịch hấp dẫn của vùng Trung du miền núi phía Bắc vào năm 2025, trên cơ sở khai thác hiệu quả tiềm năng, lợi thế gắn với bảo tồn, giữ gìn bản sắc văn hóa các dân tộc, di tích lịch sử, bảo vệ và cải thiện môi trường sinh thái, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội và chủ quyền biên giới quốc gia.
Nghị quyết xác định đến năm 2025, nâng tỷ trọng giá trị gia tăng các ngành dịch vụ du lịch chiếm khoảng 10% GRDP của tỉnh; số ngày lưu trú trung bình của khách du lịch tại Điện Biên từ 3 ngày trở lên; tốc độ tăng trưởng lượng khách bình quân 15%/năm đạt 1,3 triệu lượt khách, trong đó 300 ngàn lượt khách quốc tế. Tổng doanh thu từ hoạt động du lịch tăng bình quân trên 15%/năm, đạt 2.400 tỷ đồng năm 2025, tạo việc làm trực tiếp cho trên 15.000 lao động.
