Bối cảnh đặc biệt
Phát biểu tại Hội thảo lần 2 về Quy hoạch Điện VIII sáng 28/9/2020, Thứ trưởng Bộ Công Thương Hoàng Quốc Vượng cho biết, Đề án Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia giai đoạn 2021 - 2030 có xét đến năm 2045 (Quy hoạch điện VIII) về cơ bản đã hoàn thành, theo đúng kế hoạch Bộ Công Thương sẽ báo cáo Thủ tướng Chính phủ vào tháng 10/2020.
Việt Nam là nước có tốc độ phát triển kinh tế cao trên thế giới. Tốc độ tăng trưởng nhu cầu sử dụng điện đạt trung bình khoảng trên 10%/năm trong suốt giai đoạn 2011 - 2019. Dự báo cho thấy phụ tải điện của nước ta vẫn còn tiếp tục tăng trưởng cao trong giai đoạn này, với tốc độ bình quân khoảng 8%/năm, giai đoạn 2031-2045 trên 4%/năm.
Theo ông Trần Kỳ Phúc - Viện trưởng Viện Năng lượng, Bộ Công Thương, Quy hoạch phát triển điện lực lần này được lập trong bối cảnh đặc biệt hơn các quy hoạch trước.
Một là, lần đầu tiên quy hoạch điện được lập theo quy định của Luật Quy hoạch mới, có hiệu lực từ 2019. Theo đó, Quy hoạch điện VIII thuộc nhóm quy hoạch ngành kết cấu hạ tầng quốc gia. Một số quy định có khác so với trước, ví dụ một trong những sản phẩm chính của đề án quy hoạch là danh mục chỉ gồm những dự án quan trọng quốc gia, dự án ưu tiên đầu tư của ngành điện lực và thứ tự ưu tiên thực hiện.
Hai là, Quy hoạch Điện VIII triển khai lập trong điều kiện một số chiến lược và quy hoạch nền tảng chưa được lập, hoặc được lập nhưng chưa được phê duyệt, như Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2021-2030; Quy hoạch tổng thể quốc gia; Quy hoạch sử dụng đất quốc gia,…
Riêng Quy hoạch tổng thể năng lượng quốc gia thời kỳ 2021-2030 tầm nhìn đến 2050 cũng chỉ được triển khai song song và hoàn thành sau Quy hoạch điện VIII.
Ba là, có nhiều yếu tố kinh tế - kỹ thuật khó xác định, ví dụ như đại dịch Covid-19 tiếp tục diễn biến phức tạp, có khả năng ảnh hưởng tiêu cực đến cung cầu hệ thống năng lượng nói chung và hệ thống điện nói riêng. Dự báo phụ tải điện với tầm nhìn 5-10 năm và xa hơn nữa vì thế gặp khó khăn nhất định.
Ngoài ra, sự bùng nổ trong đăng ký đầu tư các dự án nguồn điện từ năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện mặt trời và điện gió,… đòi hỏi cách tiếp cận phù hợp hơn trong quy hoạch - thiết kế, đầu tư và vận hành hệ thống điện, cần có cơ chế chính sách sáng suốt, minh bạch, khách quan khoa học, khuyến khích phát triển năng lượng tái tạo. Đặc biệt, cần xác định tỷ trọng nguồn điện linh hoạt, có tính đến tích trữ năng lượng và tổng thể hơn là xác định cơ cấu nguồn điện đảm bảo đa dạng hóa nguồn năng lượng sơ cấp. Từ đó, góp phần đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia và bảo vệ môi trường trở thành một trong những vấn đề cốt lõi của công tác quy hoạch điện.
Bên cạnh đó, quan điểm về phát triển điện than, và xa hơn nữa, khó hơn nữa là phát triển điện hạt nhân cũng cần cân nhắc kỹ lưỡng.
Về lưới điện, giai đoạn quy hoạch này yêu cầu cao hơn về tiến độ, quy mô, độ tin cậy, chất lượng, công nghệ truyền tải điện, đặc biệt là truyền tải điện đi xa, quy mô công suất lớn, đáp ứng giải tỏa kịp thời, tin cậy, kinh tế các trung tâm nguồn lớn cách xa trung tâm phụ tải.
Trong bối cảnh đó, việc lập Quy hoạch điện VIII được mong đợi sẽ đề ra các giải pháp toàn diện để giải quyết vào tháo gỡ các nút thắt hiện nay trong phát triển điện lực.
Quy hoạch điện VIII được xây dựng trên quan điểm bám sát theo Nghị Quyết số 55-NQ/TW ngày 11/2/2020 của Bộ Chính trị về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 và nhiều các chỉ đạo của Đảng, Chính phủ trong việc tạo đà cho ngành Điện Việt Nam phát triển vững chắc và bền vững. Bên cạnh đó, tính mở và linh hoạt của Quy hoạch điện VIII cũng sẽ là những điểm mới trong cách thức tiếp cận xây dựng Đề án.
Quy hoạch điện VIII bao gồm 18 chương, phân bổ vào 3 phần, với các nội dung chính tập trung vào dự báo nhu cầu điện, năng lượng sơ cấp (trong đó có năng lượng tái tạo), cho phát điện, chương trình phát triển nguồn điện, chương trình phát triển lưới điện, cơ chế bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.
Sẽ có những cơ chế giải quyết toàn diện
Đánh giá lại tình hình thực hiện Quy hoạch điện VII và VIII hiệu chỉnh, đại diện Viện Năng lượng cho biết tính tới cuối năm 2019, thực tế nhu cầu sử dụng điện đã đạt tới mức 97,8% so với dự báo phụ tải. Tổng công suất xây dựng nguồn điện đạt 93,7%.
Theo Chương trình phát triển nguồn điện giai đoạn tới năm 2030, tốc độ tăng trưởng phụ tải giai đoạn 2021-2030 được dự báo ở mức khoảng 8,6% giai đoạn 2021-2025 và 7,2% trong giai đoạn 2026-2030.
Dự kiến tổng công suất nguồn điện sẽ tăng thêm khoảng gần 80.000 MW so với năm 2020, trong đó các nguồn điện lớn như các nhà máy nhiệt điện than, khí và LNG dự kiến sẽ tăng thêm khoảng trên 30.000 MW; các nhà máy điện gió onshore, offshore và điện mặt trời dự kiến tăng thêm khoảng gần 30.000 MW.
Tới năm 2030, công suất đặt toàn hệ thống dự kiến đạt khoảng 138.000 MW và tới năm 2045 khoảng 302.000 MW, trong đó ưu tiên phát triển nguồn năng lượng tái tạo phù hợp với tiềm năng từng vùng/miền bảo đảm an toàn hệ thống; nhiệt điện than có xu hướng giảm dần, tăng nhanh nhiệt điện khí trong cơ cấu phát triển nguồn điện. Mức phát thải khí CO2 sẽ giảm dần, đáp ứng các chỉ tiêu mà Việt Nam đã kết kết với quốc tế.
Phần lớn các nguồn điện này đều tập trung nằm xa trung tâm phụ tải. Trong khi đó, xu hướng truyền tải điện sẽ có nhiều thay đổi trong thời gian tới. Thay vì truyền tải điện từ miền Bắc vào miền Nam như những năm qua, chiều truyền tải có xu hướng thay đổi dần theo chiều ngược lại.
Vì vậy, công tác phát triển lưới điện truyền tải hợp lý, hài hòa để giải tỏa công suất các nguồn điện này cần phải được nghiên cứu và xem xét cụ thể để đảm bảo vận hành ổn định hệ thống.
Chính phủ đã có chủ trương cụ thể về triển khai nhập khẩu điện từ các nước trong khu vực. Nhiều biên bản ghi nhớ đã được ký giữa Việt Nam và các nước láng giềng để tăng khả năng nhập khẩu điện tới 2030. Tuy nhiên, quá trình triển khai nhập khẩu điện chưa đạt được kết quả như mong đợi, làm ảnh hưởng tới việc liên kết lưới điện. Chính vì vậy, trong Đề án lần này, vấn đề liên kết lưới điện đã được Bộ Công Thương nghiên cứu kỹ lưỡng và đề xuất các giải pháp triển khai nhằm hiện thực hóa các chủ trương liên kết lưới điện của Chính phủ.
Việc này không chỉ nhằm đáp ứng nhu cầu sử dụng điện của nước ta trong giai đoạn tới, quan trọng hơn là tạo ra sự liên kết mạnh giữa hệ thống điện Việt Nam và các nước trong khu vực, hướng tới thị trường điện cạnh tranh.
Theo Bộ Công Thương, Chương trình phát triển lưới điện sẽ được xây dựng để đảm bảo đáp ứng được tiêu chí N-1, riêng đối với các thành phố lớn, mật độ phụ tải cao, lưới điện sẽ được xây dựng để đáp ứng tiêu chí N-2. Việc phát triển lưới điện được thiết kế đảm bảo giải tỏa các trung tâm nguồn lớn, các trung tâm năng lượng tái tạo, các nguồn điện gió xa bờ quy mô lớn… Lưới điện nông thôn dần được cải tạo nâng cấp, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của người dân.
Mặc dù vậy, thách thức đặt ra để có thể thực hiện tốt Quy hoạch điện VIII cũng rất lớn. Nhu cầu điện vẫn tăng trưởng với tốc độ cao nhưng các nguồn năng lượng sơ cấp ngày càng khan hiếm, để đảm bảo cung ứng điện tới năm 2030, Việt Nam dự kiến phải nhập khẩu khoảng 1,2 triệu tấn LNG, 35,1 triệu tấn than vào năm 2025 và tăng dần tới 8,5 triệu tấn LNG và 45 triệu tấn than vào năm 2030.
Đây là những thách thức không nhỏ trong việc đảm bảo an ninh cung cấp điện. Nhu cầu vốn đấu tư hàng năm cho chương trình phát triển nguồn và lưới điện lên tới khoảng 13 tỷ USD/năm giai đoạn 2021-2030 trong khi yêu cầu ngày càng cao về môi trường của các tổ chức quốc tế trong việc xem xét các khoản tín dụng hỗ trợ phát triển nguồn và lưới điện cũng đặt ra nhiều áp lực và thách thức cho việc thực hiện thành công Quy hoạch điện VIII.
Để giải quyết vấn đề này, nhiều cơ chế chính sách đã được đề xuất trong đó có cơ chế đấu thầu lựa chọn chủ đầu tư các dự án điện, cơ chế xã hội hóa lưới điện truyền tải,… để khuyến khích mọi thành phần kinh tế tham gia đầu tư, phát triển ngành điện.
“Quy hoạch điện VIII là quy hoạch hạ tầng phát triển điện lực quốc gia, là quy hoạch có tính hệ thống rất cao, có sự gắn kết chặt chẽ với các quy hoạch ngành khác như ngành than, dầu khí, sử dụng tài nguyên, môi trường, năng lượng tái tạo, giao thông, kinh tế xã hội, không gian đô thị…
Chính vì vậy, với mong muốn xây dựng được bản Quy hoạch điện VIII có hiệu quả, có tính khả thi khi đi đưa vào triển khai, thực hiện, đáp ứng sự mong mỏi của những cơ quan, tổ chức và cá nhân hoạt động trong lĩnh vực điện lực, cần thiết phải có những cơ chế, chính sách cụ thể và rất đặc thù để có thể triển khai thành công các dự án điện nhằm đảm bảo cung cấp điện ổn định và an toàn phục vụ phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn tới”.
Thứ trưởng Hoàng Quốc Vượng.
