Phát biểu tại hội nghị, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cho biết, Chính phủ đã trao trách nhiệm cho Bộ Công Thương, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ NN&PTNT tập trung rà soát quy hoạch thủy điện khu vực Tây Nguyên, kịp thời chấn chỉnh sự vận hành của các thủy điện, chấp hành đúng đầy đủ qui định pháp luật, đảm bảo ổn định đời sống nhân dân gắn kết với sự phát triển của địa phương, xem xét bỏ ra khỏi quy hoạch, thậm chí rút giấy phép các dự án không tuân thủ đúng các qui định của pháp luật, tác động xấu đến đời sống nhân dân, đến môi trường, dòng chảy…
Bộ Công Thương luôn cầu thị trong việc lắng nghe ý kiến của các nhà chuyên môn, các chuyên gia và đại diện các địa phương.Bộ trưởng đề nghị Hội nghị cần tập trung thảo luận theo hướng phân tích rõ vướng mắc hiện nay trong công tác quản lý an toàn đập thủy điện nhằm đánh giá, rút kinh nghiệm công tác quản lý thủy điện thời gian qua, từ đó triển khai các giải pháp, đề xuất sửa đổi bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật để quản lý, vận hành an toàn, hiệu quả công trình thủy điện trong thời gian tới.
Bộ trưởng Trần Tuấn Anh trả lời phỏng vấn báo chíBộ trưởng nhấn mạnh, có những vấn đề Bộ Công Thương có thể làm được ngay trong khuôn khổ trách nhiệm của mình. Nhưng cũng có những vấn đề cần xem xét lại để có cái nhìn toàn diện hơn. Đặc biệt, thủy điện với tính đặc thù của mình thì càng cần bàn bạc thấu đáo, phân tích tồn tại bất cập để tìm hướng giải quyết phù hợp.
Nhìn nhận thực trạng
Báo cáo tại Hội nghị, ông Trần Văn Lượng – Cục trưởng Cục Kỹ thuật an toàn và Môi trường công nghiệp cho biết, tính đến tháng 02/2017, trên địa bàn cả nước có tổng số 803 dự án thủy điện (DATĐ) với tổng công suất lắp đặt 24.579MW, trong đó: 330 DATĐ đã được đưa vào khai thác, sử dụng với tổng công suất lắp đặt 17.615MW. Các công trình thủy điện hiện nay chiếm khoảng 32% sản lượng điện năng phát lên hệ thống điện quốc gia và quan trọng hơn, đây là nguồn năng lượng sạch, có khả năng tái tạo, giá thành rẻ hơn các nguồn điện khác. Cũng theo qui định về phân cấp quản lý quy hoạch thủy điện, Bộ Công Thương phê duyệt quy hoạch các DATĐ lớn và DATĐ bậc thang từ 30MW trở lên, UBND cấp tỉnh phê duyệt quy hoạch DATĐ nhỏ dưới 30MW.
Ngoài việc vận hành phát điện lên hệ thống điện quốc gia, đóng vai trò quan trọng vào việc bảo đảm an ninh năng lượng, các hồ chứa của công trình thủy điện với tổng dung tích khoảng 56 tỷ m3 chiếm 86% tổng dung tích hồ chứa trên địa bàn cả nước đã góp phần quan trọng vào việc điều tiết lũ, cấp nước cho sinh hoạt, sản xuất của nhân dân. Tuy nhiên, các hồ đập thủy điện cũng tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn cho vùng hạ du đập nếu các thủy điện vận hành không an toàn, do vậy rất cần sự quản lý, chỉ đạo, kiểm tra, giám sát thường xuyên của các cơ quan quản lý và sự chấp hành nghiêm các quy định của pháp luật về quản lý, vận hành của các chủ đập.
Bàn chủ tọaQua đánh giá của Bộ Công Thương, trong quá trình vận hành, các DATĐ lớn đều do tư vấn quy hoạch đủ năng lực thực hiện, có sự tham gia ý kiến của các bộ, ngành có liên quan và được Bộ Công Thương phê duyệt, nên chất lượng quy hoạch được bảo đảm, phát huy hiệu quả cao trong việc bảo đảm an ninh năng lượng, tham gia tích cực vào công tác điều tiết lũ vùng hạ du và cấp nước sinh hoạt cho người dân. Tuy nhiên, đối với các DATĐ nhỏ, do điều kiện tại các địa phương hạn chế, nên chất lượng quy hoạch thủy điện nhỏ bộc lộ khá nhiều hạn chế, không ít dự án phải điều chỉnh sơ đồ khai thác và quy mô trong quá trình nghiên cứu đầu tư hoặc chưa đảm bảo khả thi.
Nhìn nhận được thực tế này, năm 2013, Bộ Công Thương đã phối hợp với UBND các tỉnh tổ chức rà soát lại và thống nhất loại bỏ khỏi quy hoạch các DATĐ nhỏ chưa có nhà đầu tư quan tâm, đấu nối khó khăn. Đặc biệt, thời gian gần đây, Bộ Công Thương cũng yêu cầu quan tâm xem xét kỹ các chỉ tiêu về kinh tế - kỹ thuật và các tiêu chí về môi trường - xã hội đối với các DATĐ nhỏ để kiên quyết loại bỏ hoặc điều chỉnh hợp lý trong quá trình thẩm định phê duyệt quy hoạch thủy điện.
Còn nhiều vướng mắc
Điều hành Hội nghị, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh quyết liệt yêu cầu các doanh nghiệp, địa phương phải tập trung phản ánh các khó khăn, vướng mắc và đề xuất giải pháp phối hợp giải quyết.Khó khăn lớn nhất mà các đại biểu đề cập đến là Nghị định số 72/2007/NĐ-CP về kết quả kiểm định đập phải được cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền phê duyệt, đã không còn phù hợp với quy định của pháp luật hiện hành về xây dựng. Bên cạnh đó, việc cắm mốc chỉ giới phạm vi vùng phụ cận bảo vệ đập hiện chưa có văn bản nào quy định chi tiết thực hiện. Thiếu hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật về đập thủy điện.
Đại diện Tập đoàn Điện lực Việt Nam - Tổng giám đốc Đặng Hoàng An chia sẻ, Thủ tướng Chính phủ đã lần lượt ban hành 11 quy trình vận hành liên hồ chứa cho các lưu vực sông lớn trên cả nước. Tuy nhiên, các vấn đề tăng dung tích phòng lũ, hạ thấp mức nước để đón lũ, thời gian tích nước, cấp nước hạ du và thời điểm yêu cầu nước hạ du nếu không tính toán cẩn thận đều ảnh hưởng đến công tác điều tiết khai thác hiệu quả hồ chứa. Với việc áp dụng các quy trình vận hành liên hồ chứa, bài toán cân bằng năng lượng sẽ phát sinh thêm nhiều ràng buộc, dẫn đến kết quả không còn tối ưu và phát sinh chi phí mua điện. Ông An cho rằng, với các vùng hạ du khác nhau thì phải có qui định xả nước hạ du khác nhau do khác nhau về điều kiện địa lý.
Toàn cảnh Hội nghịVấn đề vai trò phối hợp của các địa phương có hồ chứa nước cũng được các đại biểu quan tâm thảo luận. Ông Nguyễn Văn Phương – Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thừa Thiên Huế cho biết, để đảm bảo an toàn hồ chứa, hàng năm Sở Công Thương tỉnh chủ trì phối hợp với Sở NN&PTNT, Ban Chỉ huy PCTT và TKCN tỉnh và các ban ngành có liên quan cùng với các chủ đập tiến hành kiểm tra công tác đảm bảo an toàn trước mùa mưa lũ tại các nhà máy thủy điện. Đặc biệt do đặc thù của Thừa Thiên Huế thời gian gần đây có xảy ra tình trạng động đất, nên sau mỗi trận động đất yêu cầu các chủ đập phải kiểm tra, đánh giá hiện trạng công trình để theo dõi mức độ an toàn của công trình.
Một vấn đề nữa là hệ thống quy trình vận hành liên hồ, đơn hồ tuy đã đầy đủ nhưng chưa sát thực tế, chưa được rà soát, cập nhật và bổ sung nên tuy đã vận hành đúng quy trình nhưng vấn còn những bất cập xảy ra, nguy cơ mất an toàn cho khu vực hạ du, gây bức xúc trong nhân dân. Ông Nguyễn Trọng Oánh - Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Thủy điện ĐaNhim khẳng định, dân không sợ lũ nếu thủy điện kiểm soát được việc xả lũ. Vì vậy, ông Oánh kiến nghị, các cơ quan chức năng cần sớm có các qui định cụ thể, chi tiết về hành lang thoát lũ. Điều này rất cần. Lâu nay trong quy trình vận hành đơn hồ đã nêu rõ, cấp chính quyền địa phương phải có trách nhiệm đảm bảo hành lang thoát lũ cho thủy điện, nhưng hiện nay trong quy trình liên hồ lại không có, gây khó khăn trong công tác điều tiết.
Nhiều thủy điện chưa nghiêm túc thực hiện theo quy định về vận hành bảo đảm an toàn, hiệu quả; việc thông báo xả lũ chưa đúng về thời gian cũng như đối tượng phải được thông báo; Việc phối hợp với các chủ đập khác trên cùng dòng sông, lưu vực và với chính quyền địa phương các cấp chưa tốt nên chưa tạo được sự chia sẻ, ủng hộ của nhân dân và chính quyền khu vực hạ du đập.
Cầu thị và quyết liệt xử lý
Sau khi nghe ý kiến của các đại biểu, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh khẳng định, trước tiên, cần nhìn nhận đúng và khách quan về vai trò của thủy điện trong các khía cạnh của phát triển kinh tế xã hội. Tuy nhiên, Bộ trưởng cũng thẳng thắn thừa nhận, cơ quan quản lý ở Bộ Công Thương, Sở Công Thương chưa làm hết trách nhiệm và quyền hạn trong việc rà soát, sửa đổi bổ sung các quy định chưa có, chưa phù hợp. Mặt khác chưa chủ động tập huấn, hướng dẫn hoặc hướng dẫn chưa đầy đủ các quy định của pháp luật về công tác quản lý, xây dựng, vận hành an toàn và hiệu quả công trình. Chưa kể, công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý các hành vi vi phạm chưa được thực hiện nghiêm, nên còn nhiều hành vi vi phạm của chủ đập chưa được xử lý.
Qua đó, Bộ Công Thương sẽ nghiêm túc xem xét, thực hiện đồng bộ các giải pháp nhằm phát hiện, khắc phục những vấn đề tồn tại, hạn chế, để giải quyết các khó khăn, vướng mắc trong công tác quản lý quy hoạch, đầu tư xây dựng, vận hành, khai thác các dự án/công trình thủy điện.
Bộ trưởng cũng đánh giá cao sự chủ động của Công ty CP Sông Ba trong việc đầu tư hệ thống quan trắc mưa và tính toán dự báo quá trình lũ về và vận hành hiệu quả trong về phía quản lý nhà nước thì hệ thống quan trắc phải chịu sự điều hành của địa phương. Do đó, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh đề nghị Bộ Tài nguyên và Môi trường cần nhanh chóng cụ thể hóa việc này trong các văn bản để việc điều hành của địa phương được hoàn thiện. Ông khẳng định, Bộ Công Thương sẵn sàng phối hợp nhưng trong khuôn khổ trách nhiệm của mình.
Tại Hội nghị, Bộ trưởng cũng giao nhiệm vụ cụ thể cho các chủ đập thủy điện, tổ chức thực hiện đúng và đầy đủ các quy định của pháp luật trong quản lý, xây dựng, vận hành hồ thủy điện. Các chủ đập phải phối hợp chặt chẽ với địa phương, cơ quan liên quan trong quản lý, vận hành công trình thủy điện đảm bảo an toàn công trình và vùng hạ du đập. Đồng thời, đầu tư trang thiết bị để thực hiện quan trắc, thu thập thông tin dữ liệu về Khí tượng thủy văn, mực nước hồ phục vụ việc vận hành an toàn hồ chứa. Bộ trưởng cũng cho rằng, các đơn vị thuộc Bộ Công Thương cũng nên xem xét nhân rộng mô hình hệ thống cảnh báo ngập lụt trên sông Hương tại Thừa Thiên Huế để dùng công nghệ hỗ trợ đắc lực cho việc quản lý an toàn đập.
Đối với các đơn vị thuộc Bộ Công Thương, cần tập trung rà soát, đánh giá tổng thể các văn bản quy phạm pháp luật, Tiêu chuẩn, Quy chuẩn kỹ thuật liên quan đến vận hành, khai thác, an toàn, hiệu quả đập thủy điện. Từ đó, kịp thời đề xuất cấp có thẩm quyền xem xét sửa đổi, bổ sung kịp thời, đảm bảo tuân thủ pháp luật và đáp ứng yêu cầu thực tiễn… Rà soát, đánh giá việc chấp hành quy định pháp luật về điều kiện cấp và duy trì Giấy phép hoạt động điện lực của các nhà máy thủy điện. Tổ chức phổ biến đầy đủ kiến thức, quy định pháp luật liên quan đến việc chỉ huy, thực hiện lệnh vận hành hồ chứa thủy điện. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý các hành vi vi phạm.
Bộ trưởng cũng lưu ý các đơn vị cần tăng cường công tác truyền thông về vai trò, chức năng của các công trình thủy điện, các quy định về an toàn đập và công tác phòng, chống lụt bão của công trình thủy điện để người dân hiểu và tuân thủ những yêu cầu, cũng như chia sẻ với những khó khăn mà các chủ đập đang phải đối mặt.
Kết thúc Hội nghị, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh đã đánh giá cao ý kiến đóng góp của các đại biểu, ông cho rằng, Hội nghị đã thảo luận một cách toàn diện và thấu đáo đến tất cả các tồn tại, bất cập trong thời gian trong công tác vận hành hiệu quả hồ chứa thủy điện.
Trên cơ sở các ý kiến đóng góp, Bộ Công Thương khẳng định, sẽ tổng hợp, kiến nghị Chính phủ và đề ra một số giải pháp trước mắt. Trước tiên là vấn đề cơ chế chính sách liên quan đến các văn bản quy phạm pháp luật như Nghị định 72, Quyết định 1537, Thông tư 354 của Bộ Công Thương…
Bên cạnh đó, Bộ Công Thương sẽ chủ động đề xuất với Bộ Tài nguyên và Môi trường thành lập nhóm công tác liên bộ làm việc với các địa phương có hồ thủy điện lớn để thống nhất giải pháp cụ thể trong phân công trách nhiệm rõ ràng giữa các bộ ngành và của các địa phương. Vai trò của chủ tịch UBND, của chủ đập trong việc điều hành việc xả lũ hồ, liên hồ tại. Đồng thời đôn đốc kiểm tra các hoạt động của hệ thống hồ chứa thủy điện, có chế tài rút giấy phép trong hoạt động điện lực.
Chủ động trong điều chỉnh một số cơ chế chính sách cụ thể, để đảm bảo các thủy điện có thể tham gia công tác phòng chống lụt bão tại địa phương nhưng vẫn đảm bảo vận hành thủy điện có hiệu quả. Sẽ chủ động nghiên cứu và có tham vấn với các địa phương để có cơ chế hỗ trợ bù đắp giá điện khi thủy điện được huy động vào tham gia phòng chống lụt bão, cũng như cắt lũ tại địa phương.
Đề nghị đại diện Bộ Tài nguyên Môi trường báo cáo với Bộ sớm cụ thể hóa các qui định để thống nhất vai trò điều hành của chính quyền địa phương trong hệ thống quan trắc.
Đề nghị Ủy ban Phòng chống thiên tai trung ương chủ động đề nghị Chính phủ có hướng sử dụng các giải pháp về công nghệ kỹ thuật, trên cơ sở các giải mô hình hiệu quả, có tính mới, sáng tạo mà thực tế đã làm như các hệ thống quan trắc trên sông Hương, sông Ba, đề xuất Chính phủ chỉ đạo bộ ngành đồng bộ hóa nâng cao hiệu quả vận hành hồ chứa, đảm bảo được sự tham gia hiệu quả của toàn hệ thống.
Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cũng khẳng định, Bộ sẽ tập hợp các ý kiến để báo cáo Chính phủ và có đề xuất cụ thể với các địa phương. Trong thời gian tới, khi các đoàn công tác liên ngành triển khai rà soát thủy điện trên địa bàn toàn quốc đặc biệt là miền Trung Tây Nguyên thì đề nghị các địa phương cùng phối hợp để thống nhất phương án giải quyết.
Theo Quy hoạch điện VII điều chỉnh được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 428/QĐ-TTg ngày 18/3/2016, phát triển nguồn thủy điện là mục tiêu ưu tiên, trong đó sẽ phát triển công suất nguồn thủy điện đến năm 2020 đạt khoảng 21.600MW, đến năm 2025 đạt khoảng 23.400MW, đến năm 2030 đạt khoảng 25.400MW.
