Năm 2021, để chuẩn bị cho quá trình xây dựng Bộ chỉ số đánh giá kết quả thực hiện các hiệp định thương mại tự do hàng năm của các địa phương (FTA Index), Bộ Công Thương đã tiến hành việc khảo sát và thu thập dữ liệu sơ cấp doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế tư nhân trong nước.
Từ kết quả thu thập được, Bộ Công Thương đã thử nghiệm xây dựng mô hình tính toán Bộ chỉ số FTA Index và kiểm định tính đúng đắn của mô hình nhằm cung cấp một bộ công cụ để theo dõi và thúc đẩy chính quyền các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương tại Việt Nam nâng cao hiệu quả các chương trình hội nhập FTA.
Từ dữ liệu khảo sát tại cấp tỉnh thu được qua khảo sát FTA 2021, nhóm nghiên cứu đề xuất Bộ chỉ số FTA Index gồm 4 chỉ số thành phần: (1) Tiếp cận thông tin về các FTA; (2) Thực hiện quy định pháp luật; (3) Một số chương trình hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng cơ hội của các FTA; và (4) Thực hiện các cam kết về phát triển bền vững.
Theo Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương), việc triển khai thí điểm xây dựng FTA Index trong thời gian qua có những thuận lợi và khó khăn.
Thông tin, dữ liệu về thực thi FTA tại các địa phương chưa đầy đủ, đồng bộ
Về thuận lợi, thứ nhất, trong thời gian qua, Đảng, Chính phủ và Quốc hội đã rất quan tâm chỉ đạo đối với quá trình hội nhập kinh tế nói chung và tham gia các FTA nói riêng. Đây là nền tảng quan trọng để các Bộ, ngành, các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương có cơ sở triển khai các biện pháp cụ thể để thúc đẩy quá trình thực hiện các FTA, từ đó giúp tạo thuận lợi cho Bộ Công Thương trong quá trình phối hợp xây dựng FTA Index.
Thứ hai, căn cứ theo Kế hoạch thực hiện các FTA mà Chính phủ đã ban hành, gần như toàn bộ các Bộ, ngành và các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương đã xây dựng Kế hoạch thực hiện các FTA của riêng mình. Tất cả các Kế hoạch này đều dựa theo các nhiệm vụ chủ yếu được nêu ra trong Kế hoạch của Chính phủ. Điều này giúp ích rất nhiều cho việc xây dựng FTA Index vì có cơ sở để xây dựng các bộ chỉ số chung cho toàn bộ các tỉnh, thành.
Thứ ba, với tác động tích cực của các FTA đã đi vào hiệu lực, hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam tiếp tục khởi sắc, từ đó tạo thêm động lực và sự hào hứng cho các doanh nghiệp khi tham gia khảo sát.
Bên cạnh thuận lợi, quá trình triển khai xây dựng Bộ chỉ số FTA Index cũng gặp những khó khăn.
Thứ nhất, đại dịch Covid-19 bùng phát từ đầu năm 2020 và diễn biến phức tạp trong năm 2021 đã tác động nghiêm trọng tới các hoạt động kinh tế - xã hội của đất nước. Nhiều doanh nghiệp phải tạm ngưng hoạt động để thực hiện giãn cách xã hội, dẫn tới việc tiếp cận doanh nghiệp để khảo sát là rất khó khăn, đặc biệt trong quý 3 năm 2021.
Thứ hai, việc xây dựng và triển khai các kế hoạch thực hiện các FTA của các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương mới được tiến hành rõ ràng theo Kế hoạch thực hiện trong thời gian gần đây. Vì vậy, những thông tin, dữ liệu thống kê ở cấp tỉnh liên quan tới lĩnh vực này chưa được đầy đủ và đồng bộ. Điều này cũng khiến cho việc thu thập thông tin, dữ liệu phục vụ cho quá trình xây dựng FTA Index còn gặp khó khăn.
Thứ ba, việc xây dựng FTA Index là ý tưởng và mô hình mới, chưa có tiền lệ trên thế giới. Do đó, quá trình xây dựng phải tự tìm hiểu, nghiên cứu và thử nghiệm, không có mô hình cụ thể để tham khảo.
Lộ trình triển khai Bộ chỉ số FTA Index
Trong năm 2021, thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Công Thương đã triển khai việc nghiên cứu xây dựng Bộ chỉ số FTA Index thông qua việc tổ chức khảo sát thực tế đối với 1.650 doanh nghiệp từ 63 tỉnh, thành phố để có cơ sở dữ liệu nhằm đánh giá mức độ khả thi của việc xây dựng Bộ chỉ số. Bộ Công Thương đã nghiên cứu, đánh giá, xây dựng Bảng hỏi, thực hiện điều tra khảo sát trên lượng mẫu nhỏ để dễ dàng đánh giá hơn với lượng dữ liệu thu thập được.
Bằng dữ liệu thu thập được, Bộ Công Thương đã đưa ra các mô hình để đánh giá dữ liệu, từ đó tìm cách tính toán đối với Bộ chỉ số FTA Index.
Trong năm 2022, trên cơ sở các chỉ đạo của Chính phủ tại Nghị quyết số 99/NQ-CP ban hành Chương trình hành động của Chính phủ nhiệm kỳ 2021 - 2026 thực hiện Nghị quyết của Quốc hội về Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2021 - 2025, Bộ Công Thương triển khai xây dựng dự thảo Đề án FTA Index lấy ý kiến của các Bộ, ngành, và địa phương để trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.
Sau khi Đề án được phê duyệt, Bộ Công Thương tiến hành nghiên cứu và xây dựng kế hoạch cho năm 2023 trong đó tiếp thu các ý kiến đã nhận được từ các Bộ, ngành, các địa phương và các chuyên gia. Bộ Công Thương cũng sẽ mở rộng phạm vi điều tra và đưa ra các điều chỉnh phù hợp dựa vào các phản biện đã nhận được trong giai đoạn khởi tạo. Trên cơ sở đó, Bộ Công Thương tính toán Bộ chỉ số FTA index cho việc thực thi của các địa phương trong năm 2023.
Theo Kế hoạch, giai đoạn từ năm 2023 trở đi, việc điều tra để thu thập dữ liệu sơ cấp làm cơ sở để đánh giá và tính toán Bộ chỉ số FTA Index sẽ được tiến hành hàng năm, trong đó, mỗi năm, Bộ Công Thương sẽ đánh giá, điều chỉnh các kết quả đã đạt được trong năm trước đó cùng với các phản hồi của các Bộ, ngành có liên quan, các địa phương, các chuyên gia đầu ngành thuộc các lĩnh vực để đưa ra và thí điểm những điều chỉnh cần thiết nhằm hoàn thiện hơn Bộ chỉ số này.
Hàng năm, Bộ Công Thương sẽ nghiên cứu mở rộng và kết hợp với các nguồn số liệu sơ cấp, thứ cấp có uy tín khác hoặc kết hợp tổ chức điều tra với các đơn vị có cùng chung tiêu chí chọn mẫu để lượng dữ liệu thu thập được ngày một đa dạng và chính xác hơn.
