Sáng 4/8/2023, Bộ Công Thương đã chủ trì, phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Thành phố Cần Thơ tổ chức Hội nghị triển khai công tác điều hành xuất khẩu gạo.
Tham dự Hội nghị có gần 200 đại biểu từ các Bộ, ngành Trung ương, Hiệp hội Lương thực Việt Nam, các thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo và các cơ quan thông tấn báo chí.
Phát biểu kết luận Hội nghị, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho biết, nhìn chung các ý kiến của các đại biểu đều thống nhất nhận định: Sau khi đạt mức xuất khẩu kỷ lục 7,1 triệu tấn gạo năm 2022, hoạt động xuất khẩu gạo trong nửa đầu năm 2023 của nước ta tiếp tục đạt được những kết quả tích cực cả về lượng và trị giá (tăng 18,7% về lượng và tăng gần 30% về trị giá so với cùng kỳ năm trước); đặc biệt đã ghi nhận mức tăng trưởng khá cao ở nhiều thị trường với các chủng loại gạo thơm và gạo chất lượng cao mà ta có thế mạnh.
Giá xuất khẩu một số chủng loại gạo hiện đã thiết lập mốc kỷ lục cao nhất trong 11 năm qua và giá thóc gạo hàng hóa của người dân luôn cao hơn so với giá định hướng do Bộ Tài chính công bố, bảo đảm lợi ích cho người nông dân.
Bên cạnh đó, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã có chỉ đạo tích cực, các địa phương đã nỗ lực, đặc biệt trong đó có khu vực Đồng bằng sông Cửu Long diện tích gieo trồng lúa vụ Thu Đông năm nay đạt khoảng 700.000 ha, tăng 50.000 ha so với năm trước; sản lượng dự kiến cả năm đạt trên 43 triệu tấn thóc.
"Trong điều kiện bình thường, với sản lượng dự kiến này, sau khi đã để tiêu dùng nội địa nhằm bảo đảm an ninh lương thực trong nước và chế biến, làm giống, thức ăn chăn nuôi, thì năm nay chúng ta có thể xuất khẩu được trên 7,5 - 8 triệu tấn gạo, cao hơn 400.000 - 900.000 tấn so với năm 2022 - một năm được xem là kỉ lục trong xuất khẩu gạo của Việt Nam", Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên cho biết.
Tuy nhiên, bên cạnh những thời cơ, thuận lợi và kết quả đạt được, Bộ trưởng thẳng thắn nhìn nhận, hoạt động xuất khẩu gạo của nước ta thời gian qua vẫn còn những hạn chế, yếu kém cần khắc phục, đồng thời dự báo sẽ phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức trong thời gian tới, nhất là trong bối cảnh tình hình thương mại lương thực toàn cầu đang chịu tác động bởi nhiều yếu tố bất lợi.
Trước tình hình đó, để tiếp tục nâng cao hiệu quả công tác điều hành xuất khẩu gạo, thúc đẩy tiêu thụ lúa gạo hàng hóa cho người dân với giá có lợi nhất, đồng thời góp phần bình ổn giá thóc, gạo trong nước và bảo đảm an ninh lương thực quốc gia, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên đề nghị các đơn vị của Bộ Công Thương, các Bộ, ngành, địa phương, Hiệp hội Lương thực Việt Nam và các thương nhân xuất khẩu gạo tập trung triển khai tốt một số nội dung trọng tâm.
Trước hết, về quan điểm chỉ đạo, Bộ trưởng nhấn mạnh, đây là thời cơ để đẩy mạnh sản xuất và xuất khẩu gạo trong điều kiện có thể, nhằm mang lại giá trị, hiệu quả cao nhất cho người sản xuất, kinh doanh. Đây cũng là thời cơ để mở rộng thị trường, khẳng định thương hiệu Gạo Việt Nam trên thị trường quốc tế, nhất là ở các thị trường mới.
"Tuy nhiên, trong bối cảnh chung, trước những động thái của các nước xuất khẩu gạo lớn như Ấn Độ, Thái Lan,... chúng ta cũng cần rất thận trọng, tránh lợi thế người đi đầu quay đầu thành người đi sau", Tư lệnh ngành Công Thương lưu ý, nhấn mạnh việc bảo đảm chất lượng hạt gạo và thương hiệu sản phẩm là vô cùng quan trọng để giữ vững đơn hàng, giữ vững thị trường bền vững.
Thứ hai, bên cạnh việc đẩy mạnh xuất khẩu gạo để tận dụng thời cơ, vẫn phải bảo đảm được an ninh lương thực cho đất nước trong mọi tình huống.
Thứ ba, cần tiếp tục xác lập, củng cố cơ chế hợp tác chặt chẽ, hiệu quả giữa người sản xuất, vùng trồng với các thương nhân kinh doanh, xuất khẩu gạo; và giữa các thương nhân với nhau; để bảo đảm nguồn hàng ổn định, chất lượng và tránh tình trạng tranh mua, tranh bán, tranh thị trường và ép cấp, ép giá.
"Thị trường sẽ tự điều tiết, tuân thủ theo quy luật cung cầu, giá cả. Trong bối cảnh đó, phải làm sao để lợi ích hài hòa giữa người sản xuất với người kinh doanh. Rõ ràng giữa các doanh nghiệp với nhau cũng phải có cơ chế hợp tác, liên kết hiệu quả, và ở đây vai trò của Hiệp hội Lương thực Việt Nam là rất quan trọng", Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên khẳng định.
Theo đó, Bộ trưởng đề nghị, cùng với hệ thống dự trữ quốc gia, 2 Tổng công ty Lương thực Miền Bắc và Miền Nam phải bảo đảm duy trì mức dự trữ và thu mua lương thực theo quy định của Nhà nước để bảo đảm an ninh lương thực quốc gia trong mọi tình huống.
Bộ Công Thương giao cho Vụ Thị trường trong nước, Cục Xuất nhập khẩu và các đơn vị chức năng theo dõi, có cơ chế giám sát đặc biệt việc thực hiện nhiệm vụ chính trị này để bảo đảm dự trữ thương mại, duy trì nguồn cung và bình ổn giá cho thị trường trong nước, kiểm soát giá gạo xuất khẩu.
Đối với các doanh nghiệp xuất khẩu gạo, bên cạnh việc nghiêm túc thực hiện duy trì mức dự trữ lưu thông tối thiểu và chế độ báo cáo định kỳ, đột xuất theo yêu cầu của các cơ quan chức năng theo quy định, các doanh nghiệp làm tốt một số nhiệm vụ cụ thể.
Thứ nhất, tôn trọng những hợp đồng đã ký để giữ uy tín với các đối tác; hài hòa lợi ích giữa người sản xuất với các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu; đồng thời, tập trung khai thác nguồn hàng, xây dựng, quảng bá thương hiệu và đàm phán, ký kết các hợp đồng mới với các đối tác truyền thống theo cơ chế giá phù hợp với tình hình thị trường; chú trọng phát triển các thị trường mới, có nhu cầu và còn nhiều tiềm năng, nhất là những thị trường trong các FTA mà Việt Nam đã ký kết.
Thứ hai, chủ động theo dõi chặt chẽ tình hình thương mại gạo toàn cầu và tìm hiểu kỹ các đối tác trước khi ký hợp đồng, đặc biệt phải thận trọng trong giao, nhận và thanh toán các lô hàng để tránh bị lừa đảo.
Muốn vậy, các doanh nghiệp cần phối hợp, liên hệ chặt chẽ với các cơ quan chức năng của Việt Nam ở trong và ngoài nước, như các đơn vị thuộc Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam; các cơ quan đại diện ngoại giao và hệ thống Thương vụ Việt Nam ở nước ngoài, để nắm được diễn biến thay đổi chính sách, nhu cầu của các nước sở tại, từ đó có phản ứng chính sách và điều chỉnh sản xuất kinh doanh phù hợp. Tham khảo thông tin và tranh thủ sự hỗ trợ khi cần thiết; đồng thời, thường xuyên trao đổi với Hiệp hội lương thực Việt Nam để kịp thời báo cáo các bộ, ngành liên quan những vấn đề phát sinh và đề xuất các biện pháp hỗ trợ phù hợp.
Thứ ba, chủ động phối hợp với các địa phương để xác lập cơ chế liên kết, hợp tác, bảo trợ… với cơ sở, người sản xuất để bảo đảm nguồn hàng ổn định, chất lượng phù hợp nhu cầu thị trường và đạt quy chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm của các nước nhập khẩu.
Đồng thời, chú trọng xác lập, duy trì, củng cố mối quan hệ hợp tác giữa các doanh nghiệp xuất khẩu với nhau để tránh tình trạng tranh mua, tranh bán, tranh thị trường, ép cấp, ép giá, loại bỏ ngay tư duy kinh doanh "chộp giật".
Đối với Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên đề nghị tăng cường phối hợp với các đơn vị của Bộ Công Thương và các Bộ, ngành liên quan để kịp thời cập nhật và chuyển tải các thông tin về tình hình cung cầu thóc/gạo, nhu cầu thị trường và các quy định, chính sách mới của các thị trường ngoài nước cho doanh nghiệp hội viên.
Thứ hai, làm tốt công tác điều phối hoạt động của các doanh nghiệp hội viên trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh lương thực; đồng thời, chủ động phối hợp, tư vấn cho các địa phương trong công tác quy hoạch vùng trồng, tổ chức sản xuất theo các phương thức hiện đại, hợp chuẩn để bảo đảm điều kiện xuất khẩu chính ngạch.
Thứ ba, phát huy vai trò tư vấn, phản biện chính sách, tích cực tham gia góp ý với các cơ quan chức năng trong quá trình xây dựng các cơ chế, chính sách liên quan đến sản xuất, kinh doanh, xuất khẩu gạo và tham gia xây dựng phương án đàm phán FTA với các đối tác nhằm bảo đảm tối đa lợi ích cho doanh nghiệp khi Hiệp định được ký kết, thực thi, qua đó giúp nâng cao vai trò của Hiệp hội thực sự vừa là tổ chức hỗ trợ, đồng hành cùng doanh nghiệp hội viên, vừa là cánh tay nối dài, giúp các cơ quan quản lý nhà nước nắm bắt thông tin, phản biện chính sách, tạo thuận lợi cho hoạt động của các doanh nghiệp.
Đặc biệt, Bộ trưởng cũng đề nghị, trong quá trình sửa đổi Nghị định số 107/2018/NĐ-CP của Chính phủ về kinh doanh xuất khẩu gạo, VFA tích cực tham gia đóng góp ý kiến để nâng cao vai trò của Nhà nước trong kiểm soát chất lượng gạo đối với cả thị trường trong nước và xuất khẩu, giữ vững uy tín thương hiệu Gạo quốc gia, thậm chí có giải pháp chính sách để điều tiết giá hợp lý.
Thứ tư, chú trọng tổ chức các khóa tập huấn, đào tạo về kỹ năng thâm nhập vào các thị trường mục tiêu và khai thác các cam kết ưu đãi trong các FTA; hướng dẫn, hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu gạo ứng phó có hiệu quả với các rào cản kỹ thuật của các thị trường mới và các biện pháp phòng vệ thương mại; phối hợp đấu tranh trên mọi cấp độ, mọi diễn đàn đối với các biện pháp bảo hộ thương mại quá mức, không phù hợp với cam kết quốc tế của các thị trường nhập khẩu, bảo vệ quyền lợi chính đáng cho doanh nghiệp hội viên.
Đối với các đơn vị chức năng thuộc Bộ Công Thương, Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên yêu cầu thực hiện 8 nhiệm vụ:
Thứ nhất, tiếp tục theo dõi sát tình hình thị trường thương mại gạo thế giới, động thái của các nước sản xuất, xuất khẩu lớn và kịp thời thông tin tới các bộ, ngành, Hiệp hội Lương thực Việt Nam, thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo để chủ động, điều tiết hoạt động sản xuất, kinh doanh, xuất khẩu gạo, bảo đảm phù hợp, hiệu quả.
Thứ hai, chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan triển khai các chương trình, hoạt động giao thương, quảng bá sản phẩm, xúc tiến thương mại gạo phù hợp với tình hình mới để nâng cao giá trị sản phẩm gạo của Việt Nam. Gắn hoạt động quảng bá, giới thiệu gạo nói riêng và sản phẩm hàng hóa Việt Nam nói chung vào các chương trình thăm chính thức của lãnh đạo Đảng, Nhà nước tại các nước và lãnh đạo các nước đến Việt Nam; các chương trình họp Ủy ban liên Chính phủ; các chương trình làm việc của Bộ Công Thương.
Thứ ba, phối hợp với Bộ Ngoại giao, Bộ Nông nghiệp và PTNT khai tác tốt cơ chế ưu đãi của các FTA mà nước ta là thành viên để chủ động đàm phán với các đối tác nhằm đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, chiếm lĩnh các thị trường mới, tiềm năng và nâng cao tính cạnh tranh cho ngành hàng gạo Việt Nam.
Thứ tư, hướng dẫn, hỗ trợ thương nhân kinh doanh, xuất khẩu gạo nâng cao năng lực sản xuất, kinh doanh; khả năng đàm phán, ký kết, thực hiện hợp đồng xuất khẩu và xử lý có hiệu quả tranh chấp thương mại quốc tế.
Thứ năm, chủ động phối hợp với các Bộ, ngành, địa phương và đơn vị liên quan rà soát, hoàn thiện Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định số 107/2018/NĐ-CP của Chính phủ về kinh doanh, xuất khẩu gạo nhằm hoàn thiện hành lang pháp lý, tạo môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng và thuận lợi cho các thương nhân.
Thứ sáu, tiếp tục đẩy mạnh các hoạt động xúc tiến thương mại, kết hợp linh hoạt, hiệu quả giữa các hình thức thương mại truyền thống và trực tuyến nhằm thúc đẩy quan hệ hợp tác về thương mại gạo với các thị trường truyền thống (như Philippines, Indonesia, khu vực Châu Phi, Trung Quốc) và khai thác các thị trường ngách với chủng loại gạo thơm, gạo chất lượng cao mà ta đã thâm nhập được trong các năm vừa qua (như EU, Hàn Quốc, Hoa Kỳ, khu vực Bắc Mỹ…).
Thứ bảy, phối hợp với Hiệp hội Lương thực Việt Nam tăng cường tuyên truyền nâng cao nhận thức của thương nhân về những quy định của các cơ chế hợp tác đa phương và song phương mà nước ta đã ký kết để tận dụng tối đa lượng hạn ngạch thuế quan dành cho Việt Nam.
Thứ tám, tổ chức triển khai thực hiện tốt Chiến lược phát triển thị trường xuất khẩu gạo của Việt Nam đến năm 2030 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định 583/QĐ-TTg ngày 26/5/2023.
Đối với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên đề nghị đẩy mạnh tái cơ cấu ngành lúa, gạo theo hướng nâng cao chất lượng, hiệu quả. Làm tốt công tác định hướng quy hoạch vùng trồng, tổ chức sản xuất, cơ cấu giống, kỹ thuật canh tác, ứng dụng công nghệ trong sản xuất, thu hoạch, bảo quản…, bảo đảm tiêu chuẩn, điều kiện xuất khẩu chính ngạch; đồng thời, tăng cường quảng bá nâng cao thương hiệu Gạo Việt Nam nhằm tạo nguồn hàng có chất lượng, nâng cao khả năng cạnh tranh và giá trị sản phẩm gạo trong nước.
Tiếp tục hoàn thiện các cơ chế chính sách để thu hút đầu tư, tạo nguồn lực đẩy mạnh nghiên cứu, phát triển giống lúa năng suất, chất lượng cao phù hợp với yêu cầu thị trường; đẩy mạnh thực hiện có hiệu quả các chính sách khuyến khích, hỗ trợ xây dựng vùng nguyên liệu và tăng cường liên kết sản xuất, tạo nguồn cung gạo ổn định, chất lượng, đáp ứng yêu cầu của thị trường trong nước và xuất khẩu. Đồng thời, chú trọng xây dựng các tiêu chuẩn về sản xuất, chế biến và chất lượng sản phẩm phù hợp với yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế để sản phẩm gạo Việt Nam mở rộng và tiếp cận được các thị trường xuất khẩu đòi hỏi cao về tiêu chuẩn chất lượng.
Rà soát tình hình sản xuất, thông tin về cơ cấu, chủng loại gạo, diện tích canh tác (đặc biệt là đánh giá tác động của tình hình biến đổi khí hậu và chi phí vật tư nông nghiệp đang tăng cao); cân đối nhu cầu tiêu dùng thóc, gạo trong nước để xác định rõ nguồn thóc, gạo hàng hóa có thể xuất khẩu, tạo thế chủ động cho các thương nhân kinh doanh, xuất khẩu gạo. Đồng thời, chủ động phối hợp nắm bắt thông tin để kịp thời hướng dẫn, khuyến cáo các địa phương, doanh nghiệp và các hộ nông dân tuân thủ nghiêm các quy định về tiêu chuẩn, quy chuẩn, chất lượng, quy định của thị trường nhập khẩu.
Chủ trì, phối hợp với Bộ Công Thương và các Bộ, ngành liên quan theo dõi, đàm phán, tháo gỡ các rào cản về kỹ thuật và kiểm dịch thực vật của các quốc gia, vùng lãnh thổ đối với thóc, gạo nhập khẩu; Chủ động đàm phán, ký kết các hiệp định với các quốc gia, vùng lãnh thổ về kiểm dịch thực vật, quy định kỹ thuật về chất lượng thóc, gạo để mở rộng thị trường xuất khẩu gạo của Việt Nam.
Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên cũng đề nghị Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và các Bộ ngành liên quan căn cứ nhiệm vụ được giao tại 107/2018/NĐ-CP để chủ động, kịp thời đề xuất các biện pháp hỗ trợ cho người trồng lúa và thương nhân sản xuất, xuất khẩu gạo; cân đối hợp lý giữa xuất khẩu và tiêu dùng nội địa nhằm góp phần tiêu thụ thóc, gạo hàng hóa cho người dân với giá có lợi nhất và nâng cao hiệu quả xuất khẩu gạo; đồng thời, bảo đảm an ninh lương thực quốc gia và bình ổn giá thóc, gạo trong nước.
Đề nghị UBND các tỉnh, thành phố chỉ đạo làm tốt công tác quy hoạch vùng trồng lúa theo định hướng của ngành Nông nghiệp và điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu của từng địa phương; đồng thời, đẩy mạnh chỉ đạo sản xuất lúa theo quy hoạch và kế hoạch hàng năm; chủ động, linh hoạt trong điều hành sản xuất thóc, gạo theo hướng nâng cao chất lượng gạo để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường.
Tạo điều kiện hỗ trợ các doanh nghiệp mở rộng cơ sở hạ tầng, kho bãi, đầu tư nâng cấp trang thiết bị để nâng cao năng lực chế biến, cất trữ, vận chuyển, lưu thông, phục vụ kinh doanh gạo ở thị trường trong nước và xuất khẩu.
Chỉ đạo tăng cường giám sát, kiểm tra hoạt động sản xuất, lưu thông và tiêu thụ thóc, gạo và duy trì mức dự trữ lưu thông tối thiểu của các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu gạo trên địa bàn theo quy định; phòng, chống hiện tượng đầu cơ, găm hàng làm ảnh hưởng đến thị trường tiêu thụ nội địa và nguồn hàng phục vụ xuất khẩu.
Kịp thời báo cáo định kỳ hoặc đột xuất theo yêu cầu của Chính phủ và các bộ, ngành liên quan về sản lượng, chủng loại thóc, gạo hàng hóa tồn đọng và dự kiến năng suất, sản lượng thu hoạch thóc, gạo theo từng chủng loại, mùa vụ sản xuất trên địa bàn để phục vụ công tác điều hành xuất khẩu gạo.
Chủ động nắm bắt tình hình, thông tin mới, ứng phó kịp thời với các tình huống phát sinh tại địa phương để thúc đẩy sản xuất và xuất khẩu gạo.
Theo Bộ trưởng, sau Hội nghị này, với trách nhiệm là cơ quan quản lý, điều hành hoạt động xuất khẩu gạo, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục tổng hợp đầy đủ các kiến nghị, đề xuất của Bộ, ngành, địa phương và hiệp hội, thương nhân xuất khẩu gạo để tập trung giải quyết theo thẩm quyền hoặc báo cáo cấp có thẩm quyền xem xét giải quyết những vấn đề vượt thẩm quyền. Đồng thời, đề nghị các Bộ, ngành liên quan tiếp tục phối hợp, xem xét, giải quyết những kiến nghị, đề xuất của thương nhân theo thẩm quyền để kịp thời tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc cho doanh nghiệp, tạo điều kiện thúc đẩy phát triển sản xuất, kinh doanh và xuất khẩu gạo, bảo đảm hiệu quả, bền vững.
