Di sản đặc biệt trong tầm nhìn phát triển mới của Điện Biên
Chiến thắng Điện Biên Phủ năm 1954 mãi là biểu tượng bất diệt của ý chí độc lập, tự do và sức mạnh đại đoàn kết dân tộc. Quần thể Di tích Chiến trường Điện Biên Phủ, với hệ thống các điểm như Sở Chỉ huy Chiến dịch Mường Phăng, các điểm cao A1, C1, C2, đồi D, hầm Đờ Cát, cầu Mường Thanh, Nghĩa trang liệt sĩ…, đã được xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt, trở thành “cột mốc sống” của lịch sử hiện đại Việt Nam và là điểm đến thiêng liêng trong hành trình “về nguồn” của hàng triệu lượt du khách trong và ngoài nước.
Nghị quyết Đại hội XV Đảng bộ tỉnh Điện Biên xác định rõ mục tiêu xây dựng Điện Biên theo hướng kinh tế xanh, thông minh, bền vững, trở thành một trong những trung tâm du lịch của vùng trung du và miền núi phía Bắc. Trong tầm nhìn đó, Di tích Chiến trường Điện Biên Phủ được định vị là không gian hạt nhân của du lịch văn hóa, lịch sử, là “bản sắc” để Điện Biên tạo sự khác biệt trong cạnh tranh du lịch vùng. Bảo tồn và phát huy giá trị di tích vì thế không chỉ là nhiệm vụ chính trị đặc biệt quan trọng, mà còn là động lực phát triển kinh tế - xã hội bền vững, gắn kết quá khứ hào hùng với hiện tại đổi mới và tương lai hội nhập.
Những năm gần đây, bám sát chủ trương của Trung ương và Nghị quyết các kỳ Đại hội Đảng bộ tỉnh, Điện Biên đã ưu tiên nguồn lực cho công tác bảo tồn, tôn tạo Di tích Chiến trường Điện Biên Phủ. Nhiều hạng mục quan trọng được trùng tu, chỉnh trang; hạ tầng giao thông kết nối các điểm di tích từng bước được cải thiện; Bảo tàng Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ được đầu tư theo hướng hiện đại hơn, trở thành điểm nhấn quan trọng trong hành trình tham quan. Hệ thống biển chỉ dẫn, thuyết minh, không gian cảnh quan được quan tâm, góp phần nâng cao chất lượng trải nghiệm tại di tích.
Tuy nhiên, so với tầm vóc và tiềm năng của một di tích quốc gia đặc biệt, công tác bảo tồn và khai thác vẫn còn nhiều việc phải làm. Hạ tầng kết nối tới một số điểm di tích chưa thật sự đồng bộ; một số tuyến đường còn nhỏ hẹp, thiếu bãi đỗ xe, gây khó khăn khi đón khách đoàn lớn. Không gian dịch vụ phụ trợ xung quanh di tích từ lưu trú, ẩm thực, mua sắm đến các hoạt động trải nghiệm chưa tương xứng với nhu cầu ngày càng tăng của du khách và mục tiêu đưa du lịch trở thành ngành kinh tế quan trọng. Nguồn lực dành cho bảo tồn vẫn phụ thuộc lớn vào ngân sách nhà nước, trong khi cơ chế xã hội hóa mới ở giai đoạn khởi đầu. Đặc điểm di tích ngoài trời, chịu tác động của thời gian, khí hậu và hoạt động con người cũng khiến nhiều hạng mục đứng trước nguy cơ xuống cấp nếu không được bảo quản, tu bổ kịp thời.
Trong bối cảnh cả nước hướng tới kỷ niệm những mốc lịch sử lớn của Chiến thắng Điện Biên Phủ, áp lực vừa bảo tồn nguyên trạng giá trị lịch sử, vừa nâng cao chất lượng khai thác phục vụ phát triển kinh tế - xã hội đặt ra yêu cầu mới, đòi hỏi Điện Biên phải tiếp cận công tác bảo tồn một cách chủ động, bài bản và dài hơi hơn.
Bảo tồn gắn với công nghệ, hạ tầng và sản phẩm du lịch đặc thù
Một trong những nội dung quan trọng của Nghị quyết Đại hội XV Đảng bộ tỉnh Điện Biên là đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ và chuyển đổi số trong mọi lĩnh vực, trong đó có văn hóa, du lịch và bảo tồn di sản. Áp dụng tinh thần đó vào Di tích Chiến trường Điện Biên Phủ, tỉnh đang đứng trước cơ hội chuyển mạnh từ mô hình bảo tồn, trưng bày truyền thống sang mô hình quản lý thông minh, hiện đại.
Việc nghiên cứu, ứng dụng các công nghệ như mô phỏng không gian 3D, thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR) có thể giúp tái hiện sinh động bối cảnh chiến dịch, các trận đánh quyết định, những không gian lịch sử đặc biệt như Sở Chỉ huy Mường Phăng, đồi A1, hầm chỉ huy của tướng Đờ Cát. Nhờ đó, du khách, nhất là thế hệ trẻ, không chỉ “xem” mà còn trực tiếp “trải nghiệm” lịch sử bằng nhiều giác quan. Song song với đó, việc xây dựng cơ sở dữ liệu số thống nhất về di tích, từ hồ sơ khoa học đến hiện trạng công trình, sẽ là công cụ quan trọng hỗ trợ cơ quan quản lý lập kế hoạch tu bổ, tôn tạo một cách khoa học, tiết kiệm nguồn lực, tránh trùng lặp, manh mún.
Trên nền tảng chuyển đổi số du lịch, Điện Biên có thể phát triển bản đồ số du lịch tích hợp Di tích Chiến trường Điện Biên Phủ với các điểm đến khác, kèm hệ thống thuyết minh tự động đa ngôn ngữ, vé điện tử, đặt lịch tham quan trực tuyến. Đây cũng là cách cụ thể hóa yêu cầu “chuyển đổi số trở thành động lực xuyên suốt trong quản lý, kinh doanh và quảng bá du lịch” mà Nghị quyết XV đã đề ra.
Cùng với công nghệ, hạ tầng giữ vai trò “bệ đỡ” cho việc khai thác bền vững di tích. Gắn với định hướng quy hoạch không gian đô thị du lịch, Di tích Chiến trường Điện Biên Phủ cần được đặt trong tổng thể trục không gian du lịch từ thành phố Điện Biên Phủ tới Mường Phăng, Pá Khoang và các vùng phụ cận. Đồng bộ hạ tầng giao thông, bãi đỗ xe, điểm dừng nghỉ, hệ thống chiếu sáng, cảnh quan… không chỉ phục vụ tham quan di tích mà còn nâng tầm diện mạo đô thị, chất lượng sống của người dân.
Trong giai đoạn tới, các công trình hạ tầng then chốt tại những điểm di tích trọng yếu như đồi A1, Hầm Đờ Cát, cầu Mường Thanh, Nghĩa trang liệt sĩ… cần tiếp tục được đầu tư nâng cấp theo hướng hiện đại nhưng vẫn đảm bảo yếu tố cảnh quan và tôn trọng không gian lịch sử. Hình thành các cụm dịch vụ chất lượng cao quanh khu vực bảo tàng và các điểm di tích chính, bao gồm lưu trú, ẩm thực, cà phê, không gian trình diễn văn hóa, khu mua sắm đặc sản, sản phẩm OCOP, sẽ góp phần kéo dài thời gian lưu trú, tăng chi tiêu của du khách, chuyển hóa giá trị di sản thành giá trị kinh tế cụ thể.
Ở góc độ sản phẩm du lịch, Nghị quyết XV yêu cầu phát triển du lịch Điện Biên theo hướng không chỉ tăng về lượng khách mà phải tạo ra các sản phẩm đặc sắc, chất lượng cao. Điều đó đòi hỏi chuyển từ cách làm du lịch “tham quan, chụp ảnh” sang xây dựng các chương trình mang tính trải nghiệm, giáo dục, nghiên cứu và cảm xúc. Các tour chuyên đề về chiến dịch Điện Biên Phủ, được thiết kế theo lát cắt thời gian, nhân vật, sự kiện; các chương trình trải nghiệm ban đêm với chủ đề “Điện Biên hoa lửa” kết hợp ánh sáng, âm thanh, nghệ thuật sắp đặt; những hoạt động giáo dục như “Một ngày làm chiến sĩ Điện Biên”, trại hè về nguồn, học ngoại khóa lịch sử tại di tích… là những hướng đi phù hợp.
Gắn các điểm di tích với sản phẩm OCOP, đặc sản địa phương, làng nghề truyền thống và văn hóa các dân tộc Thái, H’Mông, Khơ Mú… sẽ giúp hình thành chuỗi giá trị khép kín từ di sản đến nông nghiệp, thương mại, dịch vụ. Qua đó, di tích không chỉ là nơi lưu giữ ký ức mà còn trở thành hạt nhân liên kết các ngành, lĩnh vực khác trong nền kinh tế địa phương.
Đổi mới cơ chế, huy động nguồn lực bảo tồn để phát triển, phát triển để bảo tồn
Bảo tồn và phát huy giá trị Di tích Chiến trường Điện Biên Phủ là nhiệm vụ lâu dài, đòi hỏi nguồn lực lớn và cách tiếp cận linh hoạt. Tinh thần Nghị quyết Đại hội XV Đảng bộ tỉnh là huy động tổng hợp các nguồn lực, trong đó ngân sách nhà nước đóng vai trò nòng cốt, đồng thời khuyến khích, tạo điều kiện cho doanh nghiệp, cộng đồng tham gia vào bảo tồn và khai thác di sản.
Cùng với việc tranh thủ nguồn lực từ Trung ương và các chương trình mục tiêu, Điện Biên cần hoàn thiện cơ chế, chính sách ưu đãi phù hợp để thu hút doanh nghiệp đầu tư vào hạ tầng, dịch vụ du lịch gắn với di tích; mở rộng các mô hình hợp tác công - tư (PPP) trong tu bổ, tôn tạo, quản lý và khai thác một số hạng mục dịch vụ, trên cơ sở bảo đảm tôn trọng tuyệt đối giá trị lịch sử, văn hóa của di tích. Các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp văn hóa, truyền thông, công nghệ số cần được khuyến khích tham gia xây dựng sản phẩm, nội dung kể chuyện về Điện Biên Phủ, giúp lan tỏa thông điệp lịch sử theo cách hiện đại, gần gũi.
Đồng thời, việc nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý di tích, thuyết minh viên, hướng dẫn viên là yêu cầu then chốt. Họ phải trở thành những “sứ giả lịch sử” vừa vững chuyên môn, am hiểu văn hóa lịch sử, vừa có ngoại ngữ và kỹ năng giao tiếp tốt, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của khách du lịch trong và ngoài nước. Công tác tuyên truyền, quảng bá hình ảnh Điện Biên, đặc biệt là Chiến trường Điện Biên Phủ, trên các nền tảng số, mạng xã hội và hệ thống truyền thông quốc tế cần được tổ chức bài bản, gắn với các sự kiện kỷ niệm lớn, chương trình xúc tiến du lịch thương mại của tỉnh.
Trong giai đoạn 2025-2030 và tầm nhìn xa hơn, nếu biết khai thác đúng hướng giá trị di sản gắn với lợi thế không gian, văn hóa và con người Điện Biên, địa phương hoàn toàn có thể hiện thực hóa mục tiêu trở thành trung tâm du lịch của vùng trung du và miền núi phía Bắc, đóng góp xứng đáng vào sự phát triển chung của đất nước. Đó cũng là cách thiết thực nhất để tri ân quá khứ, vun đắp hiện tại và mở đường cho tương lai, đúng với tinh thần “bảo tồn để phát triển, phát triển để bảo tồn” mà Nghị quyết XV đã đặt ra.
