Lịch sử hình thành và phát triển: Một hành trình đầy cam kết
Công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ở Việt Nam đã trải qua một chặng đường dài với nhiều cột mốc quan trọng, thể hiện sự quan tâm sâu sắc của Đảng và Nhà nước. Bắt đầu từ năm 1999, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành Pháp lệnh số 13/1999/PL-UBTVQH10 về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Đây là văn bản pháp lý đầu tiên đặt nền móng cho việc bảo vệ quyền lợi chính đáng của người dân trong các giao dịch kinh tế.
Tiếp theo đó, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 69/2001/NĐ-CP (năm 2001) và Nghị định số 55/2008/NĐ-CP (năm 2008) để quy định chi tiết thi hành Pháp lệnh này. Sự ra đời của các nghị định này đã cụ thể hóa các quy định, giúp việc áp dụng pháp luật trở nên rõ ràng và hiệu quả hơn.
Năm 2010, Quốc hội chính thức ban hành Luật số 59/2010/QH12 về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Đây là văn bản có giá trị pháp lý cao nhất trong lĩnh vực này, tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho công tác bảo vệ người tiêu dùng. Để đảm bảo luật được triển khai đồng bộ, Chính phủ tiếp tục ban hành Nghị định số 99/2011/NĐ-CP vào năm 2011, quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật.
Sự phát triển không ngừng nghỉ này còn được thể hiện qua việc hình thành và củng cố các cơ quan chuyên trách. Năm 2007, Cục Quản lý cạnh tranh, Bộ Thương mại được thành lập, đảm nhận vai trò quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Đến năm 2017, Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng thuộc Bộ Công Thương ra đời, tiếp tục kế thừa và phát huy vai trò quan trọng này.
Gần đây nhất, năm 2023, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia được thành lập, đánh dấu một bước tiến mới trong việc nâng cao hiệu quả quản lý và thực thi pháp luật về cạnh tranh và bảo vệ người tiêu dùng. Song song với đó, Hội Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam cũng được thành lập vào năm 2018, tách ra từ Hội Tiêu chuẩn và Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam, nhằm phát huy vai trò của các tổ chức xã hội trong việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
Năm 2023, Quốc hội đã ban hành Luật số 19/2023/QH15 về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (Luật sửa đổi), chính thức có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2024. Để kịp thời đưa luật vào đời sống, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 55/2024/NĐ-CP ngày 16 tháng 5 năm 2024 quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
Các văn bản hướng dẫn khác như Quyết định số 07/2024/QĐ-TTg về danh mục sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ phải đăng ký hợp đồng theo mẫu, điều kiện giao dịch chung và Nghị định số 24/2025/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng cũng đã được ban hành kịp thời, đảm bảo sự đồng bộ và đầy đủ công cụ pháp lý cho việc thực thi hiệu quả Luật.
Nâng cao nhận thức và hỗ trợ người tiêu dùng: Từ tổng đài đến mạng lưới toàn quốc
Năm 2015, Bộ Công Thương đã vận hành Tổng đài tư vấn, hỗ trợ người tiêu dùng 1800-6838. Đây là một kênh thông tin và hỗ trợ quan trọng, giúp người tiêu dùng dễ dàng tiếp cận các tư vấn pháp luật, thông tin sản phẩm và quy trình giải quyết khiếu nại. Hiện nay, Tổng đài 1800.6838 đã mở rộng kết nối tới 57 tỉnh, thành phố trên cả nước, giúp phạm vi hỗ trợ được phủ sóng rộng rãi hơn.
Bên cạnh đó, việc Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1035/QĐ-TTg năm 2015 về Ngày Quyền của người tiêu dùng Việt Nam vào ngày 15 tháng 3 đã góp phần quan trọng trong việc nâng cao nhận thức của cộng đồng về quyền và trách nhiệm của người tiêu dùng. Những hoạt động hưởng ứng Ngày Quyền của người tiêu dùng Việt Nam hàng năm đã tạo ra một làn sóng thông tin tích cực, khuyến khích người dân chủ động tìm hiểu và bảo vệ quyền lợi của mình.
Đặc biệt, với sự phát triển của công nghệ và sự đa dạng của thị trường, các hình thức bảo vệ người tiêu dùng cũng ngày càng được đổi mới. Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia đã tăng cường giám sát thực tế, nhất là các vụ việc có dấu hiệu xâm phạm quyền lợi người tiêu dùng trên diện rộng, đồng thời xử lý hiệu quả trên 1.500 phản ánh, khiếu nại hàng năm. Công tác giám sát các chương trình thu hồi sản phẩm không đảm bảo chất lượng và kịp thời cảnh báo rủi ro an toàn sản phẩm đến cộng đồng cũng được thực hiện nghiêm túc, thể hiện cam kết của các cơ quan quản lý trong việc bảo vệ sức khỏe và tài sản của người tiêu dùng.
Hội nhập quốc tế và hợp tác song phương: Nâng tầm vị thế
Từ năm 2013, Việt Nam đã tham gia Ủy ban Bảo vệ người tiêu dùng ASEAN (ACCP) và trở thành thành viên chính thức của Mạng lưới quốc tế về Bảo vệ và Thực thi quyền của người tiêu dùng (ICPEN). Việc tham gia các tổ chức này không chỉ giúp Việt Nam học hỏi kinh nghiệm quốc tế mà còn góp phần vào việc xây dựng các chuẩn mực và quy tắc chung trong khu vực và toàn cầu.
Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia đã tham gia tích cực vào các diễn đàn của ACCP, ICPEN cũng như hoạt động của nhiều tổ chức quốc tế khác như OECD, UNCTAD, để hợp tác, tăng cường kinh nghiệm về bảo vệ người tiêu dùng. Đồng thời, Việt Nam cũng đã ký kết các biên bản ghi nhớ hợp tác với các cơ quan bảo vệ người tiêu dùng của các nước như Úc (ACCC), Hàn Quốc (KFTC), Vương quốc Anh (Đại sứ quán Anh tại Hà Nội, OPSS), tạo cơ chế phối hợp song phương hiệu quả.
Việc tham gia đàm phán các nội dung cam kết liên quan đến bảo vệ người tiêu dùng trong các Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) như FTA ASEAN - Trung Quốc nâng cấp, FTA ASEAN - Canada, Hiệp định khung ASEAN về Kinh tế số (DEFA) cũng cho thấy nỗ lực của Việt Nam trong việc tạo ra một khuôn khổ pháp lý quốc tế nhằm bảo vệ người tiêu dùng trong bối cảnh toàn cầu hóa và phát triển kinh tế số.
Với những nỗ lực không ngừng nghỉ trong việc xây dựng hệ thống pháp luật chặt chẽ, củng cố bộ máy thực thi, mở rộng các kênh hỗ trợ và tăng cường hội nhập quốc tế, Việt Nam đã và đang khẳng định tầm quan trọng của việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Đây không chỉ là một yêu cầu tất yếu của sự phát triển mà còn là nền tảng vững chắc để xây dựng một xã hội công bằng, một nền kinh tế năng động và một tương lai bền vững cho đất nước.
