Con đường thành công của “Sinh kế cộng đồng”

Mong muốn “đổi đời” cho đồng bào dân tộc thiểu số

Theo ông Lê Mạnh Phong - Giám đốc điều hành khối cửa hàng Big C/GO khu vực Hà Nội và miền Bắc Tập đoàn Central Retail Việt Nam, ưu tiên của Tập đoàn xuyên suốt từ ngày hoạt động tại Việt Nam tới nay, thông qua hệ thống đại siêu thị Big C/GO!/Topsmarket, trước hết là ưu tiên hàng Việt Nam; thứ hai là ưu tiên hàng sản xuất ở các địa phương, vùng miền; thứ ba là các Chương trình tập trung cho các sản phẩm OCOP; và một phần nhỏ trong đó là các sản phẩm Sinh kế cộng đồng.

Sinh kế cộng đồng là Chương trình ra đời cuối năm 2017, nhằm hỗ trợ cho phát triển sản xuất và đa dạng hoá sinh kế cho nhóm các hộ nông dân, ngư dân và các hộ gia đình nghèo sống ở các xã khu vực nông thôn, vùng sâu vùng xa hoặc vùng duyên hải khó khăn và có mức thu nhập dưới 5 triệu đồng/tháng, ưu tiên cho nông dân đồng bào dân tộc thiểu số.

Đến nay, Chương trình đã triển khai thành công 7 dự án: Sơn Hà (Quảng Ngãi), Vân Hồ (Sơn La), Bình Định (Bình Định), A Lưới (Thừa Thiên Huế), Sa Pa (Lào Cai), Mường Khương (Lào Cai), Bắc Kạn (Bắc Kạn); qua đó tiêu thụ hàng trăm tấn hàng hóa nông sản, đồng hành cùng 787 hộ sản xuất nhỏ và nông dân có được thu nhập bền vững và cải thiện cuộc sống, trong đó phần lớn là đồng bào dân tộc thiểu số.

Ông Lê Mạnh Phong cho hay, khác với hoạt động mua bán thông thường của Central Retail, Sinh kế cộng đồng hướng tới những nhà cung cấp rất nhỏ, cụ thể ở đây là những hộ kinh doanh cá thể đang rất là khó khăn, các hộ gia đình người dân tộc thiểu số,… Tuy nhiên, đây là những hộ gia đình có năng lực về sản xuất, tức là họ có làm ra được một sản phẩm đặc thù, có giá trị thương mại nhưng họ không có đầu ra, họ không biết cách tiêu thụ như thế nào hay cũng không biết tham gia vào các chuỗi thương mại như thế nào, thì đó là lúc Central Retail sẽ xuất hiện để triển khai dự án hỗ trợ.

Anh Vàng A Sa (bản Bó Nhàng 2, huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La) - Chủ nhiệm Hợp tác xã Vàng A Sa, Trưởng nhóm của dự án Vân Hồ cho biết, mấy năm trước, gia đình anh vốn mưu sinh bằng nghề trồng các loại rau truyền thống trên khoảng đất 1.000 m2, thu nhập không đủ trang trải cuộc sống. Mặt khác, canh tác trước đây chủ yếu là trồng đậu, bí… ít chủng loại, sản lượng thấp, chất lượng kém do cách thức canh tác lạc hậu, dựa theo kinh nghiệm là chính. Hệ quả là đầu ra sản phẩm không ổn định do chỉ bán cho thương lái, thường xuyên bị ép giá; không tiếp cận được thị trường; sản phẩm manh mún, nhỏ lẻ, thiếu tập trung.

Tham gia dự án Sinh kế Cộng đồng, anh Vàng A Sa được cán bộ phụ trách chương trình sinh kế của Central Retail và cán bộ khoa học từ tổ chức Phi chính phủ ACIAR (Úc) hỗ trợ tập huấn về sản phẩm; được tư vấn kiến thức về thị trường, định hướng sản xuất; và được hướng dẫn trồng đa dạng các loại cây, đặc biệt là cây trái vụ cho sản lượng cao, phù hợp với khí hậu của huyện Vân Hồ.

“Anh Vàng A Sa bây giờ đã trở thành một nhà sản xuất rất lớn, thậm chí năng lực sản xuất của của anh Vàng A Sa ban đầu chỉ là cá thể và cung cấp cho Big C, nhưng đến nay anh đã có thể cung cấp hàng hóa thương mại cho các chuỗi và hệ thống khác”, ông Lê Mạnh Phong vui mừng chia sẻ.

Thành công của Chương trình Sinh kế cộng đồng cần được ghi nhận đầu tiên là đã hỗ trợ tiêu thụ, đảm bảo bao tiêu đầu ra cho sản phẩm, đặc biệt là nông sản, của khu vực miền núi, vùng sâu vùng xa còn nhiều khó khăn.

Cao hơn, Chương trình đã tham gia vào thay đổi từ quá trình sản xuất của người nông dân, ở đây phần lớn là đồng bào dân tộc thiểu số, để họ không dừng lại ở gắn bó với mình Big C, với Central Retail, mà đủ sức vươn lên kệ hàng của những hệ thống phân phối khác. Đi cùng sự thay đổi này là đổi thay trong chính tư duy, nhận thức vốn tồn tại cố hữu hàng trăm năm nay, mở ra cánh cửa tiếp nhận nhiều cơ hội hơn nữa cho bà con đồng bào thiểu số.

Nhưng điều đặc biệt nhất mà có lẽ không nhiều mô hình làm được như Sinh kế cộng đồng, đó là huy động được sự tham gia của nhiều bên liên quan, từ cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp phân phối, Hiệp hội đến ngân hàng, viện nghiên cứu, các tổ chức phi chính phủ,... để khai phá tiềm năng ẩn lấp của những vùng miền khó khăn trên khắp dải đất hình chữ S. 

Cần thêm nhiều bàn tay chung sức 

Tất nhiên, con đường thành công ấy không trải đầy hoa hồng. Đại diện Central Retail cho rằng, kết quả 7 dự án của Chương trình vẫn còn là hạn chế, mà chủ yếu do quá trình nhân rộng mô hình Sinh kế cộng đồng cần đầu tư nhiều thời gian, công sức, con người, kỹ thuật và quan trọng là nhiều bên chung tay vào cuộc mới có thể triển khai được.

Trước hết, để làm việc với những nhà cung cấp thông thường đưa hàng hóa vào hệ thống phân phối hiện đại đã là không hề dễ dàng, khi mà thói quen làm việc với các kênh truyền thống như chợ, tạp hóa,… đã ăn sâu vào phương thức sản xuất - kinh doanh, đi cùng đó là những tiêu chuẩn, quy trình đơn giản hơn nhiều so với chuỗi hiện đại như siêu thị, đại siêu thị. Câu chuyện càng khó hơn khi làm việc trực tiếp với các hộ nông dân là đồng bào thiểu số, rào cản ngôn ngữ, nhận thức, tư duy là quá lớn.

“Một chuyên viên thu mua của chúng tôi có thể quản lý hàng trăm nhà cung cấp, nhưng để làm việc với các địa phương thì mỗi người chỉ có thể làm việc được với một địa phương. Và sẽ mất rất nhiều ngày bởi không thể ngồi tại Hà Nội làm việc được; phải lên địa bàn, sau đó đầu tiên là phải thuyết phục các hộ nông dân tham gia cùng chương trình của chúng tôi”, ông Lê Mạnh Phong bày tỏ.

Chưa kể, đối với mặt hàng nông sản, giai đoạn đầu đưa lên kệ hàng sẽ có nhiều rủi ro khi khả năng chưa bán được do khách hàng chưa quen mua, cuối ngày phải bỏ đi chứ không thể trữ lại được như hàng khô. 

Song, có thể nói, cho đến thời điểm này thì chính những sản phẩm của Chương trình Sinh kế cộng đồng đã mang lại một điểm khác biệt trong hệ thống của đại siêu thị và siêu thị của Central Retail.

“Như vậy, giai đoạn đầu, nếu như chúng ta có một định hướng rõ ràng và kiên định từ phía doanh nghiệp rằng chúng ta chấp nhận có những đầu tư ban đầu về nguồn lực con người, thì khi vượt qua giai đoạn đó, có một lượng khách hàng ổn định, chúng ta có thể có được lợi ích thương mại, lợi ích kinh tế từ việc kinh doanh sản phẩm sinh kế”, ông Lê Mạnh Phong nhận định.

Những ưu đãi mà doanh nghiệp phân phối có thể hỗ trợ hộ sản xuất rất nhiều, như không có yêu cầu về chiết khấu, hỗ trợ về hệ thống vận tải, hỗ trợ về trưng bày mặc dù có thể có những rủi ro về hủy hàng,… Nhưng một vấn đề mà chắc chắn không thể “nhân nhượng” trong đàm phán các quy định, đó là chất lượng sản phẩm. 

Bởi xét cho cùng, khách hàng của các hệ thống phân phối mới là người quyết định mua hay không mua sản phẩm, có tiếp tục mua lại hay có giới thiệu sản phẩm đó cho bạn bè, người thân hay không,… Và chính hành vi tiêu dùng này sẽ quyết định một sản phẩm có tiếp tục được bày bán trên kệ hay không, có giữ được vị trí trên thị trường ngày càng khó tính hay không.

Mặt khác, đại diện Central Retail cũng nhấn mạnh để một dự án Sinh kế thành công, thì bên cạnh doanh nghiệp, cần sự tham gia mạnh mẽ của các địa phương, đặc biệt của ngành nông nghiệp và ngành Công Thương. Ngành nông nghiệp tham gia vào những công tác về tư vấn để kiểm soát chất lượng sản phẩm; ngành Công Thương tham gia vào hỗ trợ hoàn thiện hồ sơ thủ tục giấy tờ để mua sản phẩm đưa vào hệ thống bán hàng.

Chính nỗ lực từ phía doanh nghiệp và chính sách ưu tiên, hỗ trợ của Nhà nước và địa phương sẽ tạo sức bật quan trọng để sản phẩm hàng hóa thương mại miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo đi xa hơn, góp phần cải thiện cuộc sống của bà con đồng bào khu vực khó khăn.