Thông tin tại Hội nghị tăng cường thực thi các quy định và cam kết về an toàn thực phẩm và kiểm dịch động, thực vật (SPS) trong Hiệp định EVFTA, Hiệp định RCEP tổ chức mới đây tại TP. HCM, TS. Ngô Xuân Nam, Phó Giám đốc Văn phòng SPS Việt Nam (Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn) cho biết, trong 6 tháng đầu năm 2024 các Thành viên Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) đã ban hành 551 thông báo và thông báo dự thảo biện pháp SPS, ít hơn con số 566 thông báo của 6 tháng đầu năm 2023.
Trong đó, các quốc gia/khu vực là đối tác thương mại xuất khẩu nông, lâm, thủy sản và thực phẩm chính của Việt Nam như EU, Hoa Kỳ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc và các quốc gia thuộc khối ASEAN... đã ban hành 335 thông báo (chiếm 61%).
Gia tăng số lượng cảnh báo của EU đối với nông sản Việt
Trong nửa đầu năm nay, Liên minh châu Âu (EU) là khu vực thị trường đứng đầu với số lượng cảnh báo an toàn thực phẩm và an toàn dịch bệnh động thực vật với nông sản tăng bất thường gần 20%, nhiều nhất trong các đối tác thương mại nông sản của Việt Nam.
Riêng Việt Nam nhận 57 cảnh báo liên quan tới quy định SPS từ EU trong nửa đầu năm nay, trong khi cùng kỳ năm 2023 là 31 cảnh báo, tăng hơn 80%. Trong số này, TP.HCM chiếm nhiều nhất, với 23 cảnh báo.
Các mặt hàng nông sản, thực phẩm, thủy sản bị EU cảnh báo của Việt Nam thời gian qua bao gồm: Rau, quả, gia vị và sản phẩm có nguồn gốc thực vật (Thanh long, ớt, quế, đậu bắp, chôm chôm,…); Sản phẩm thủy sản (cá, mực, tôm, ếch, ngao…); Sản phẩm chế biến khác (Tinh dầu húng quế, mứt dừa, bánh phở…)...
Việc EU tăng số lượng cảnh báo khiến tần suất kiểm tra biên giới của nông sản tăng. Hiện Việt Nam còn 4 mặt hàng phải chịu kiểm tra biên giới với tần suất: thanh long (30%), ớt (50%), đậu bắp (50%), sầu riêng (10%).
Nguyên nhân gia tăng số lượng cảnh báo
“EU không quy định về khối lượng hàng, nên đôi khi chỉ có vài chục ký ớt xuất sang cũng bị kiểm tra và cảnh báo vi phạm. Với nhóm hàng bị cảnh báo ở mức độ cao, nếu không có giải pháp kịp thời chấn chỉnh, cải thiện có thể sẽ bị EU không cho nhập vào”, ông Ngô Xuân Nam cảnh báo và cho rằng việc gia tăng bất thường số lượng cảnh báo SPS có cả nguyên nhân chủ quan lẫn khách quan.
Nguyên nhân khách quan là xu thế các quốc gia/vùng lãnh thổ gia tăng các biện pháp an toàn thực phẩm và an toàn dịch bệnh động thực vật (SPS) đối với nông sản thực phẩm và thủy sản nhập khẩu; xu thế sử dụng các sản phẩm an toàn, đảm bảo truy xuất nguồn gốc, sản phẩm khai thác hợp lý, sản phẩm hữu cơ, sản phẩm giảm phát thải, sản phẩm dựa trên giá trị, sản phẩm xanh...
Đối với nguyên nhân chủ quan trong nước đến từ 4 đối tượng/ công đoạn chủ yếu, bao gồm: vùng trồng; vùng nuôi thủy sản; cơ sở đóng gói/sơ chế/chế biến; cơ quan quản lý.
Nhiều vùng trồng chưa tuân thủ các quy định của nhà nhập khẩu vì mức MRL (mức giới hạn dư lượng tối đa cho phép) đối với mỗi hoạt chất của mỗi nước là khác nhau. Việc này đòi hỏi phải có sự nghiên cứu chuyên sâu và am hiểu khoa học, kỹ thuật. Ngoài ra, theo thói quen từ trước, người sản xuất ở một số nơi còn chưa có biện pháp, kế hoạch sử dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật, thuốc kháng sinh, phân bón không đúng hướng dẫn. Việc kiểm soát sinh vật gây hại, kiểm soát các nguồn tác động chưa đạt yêu cầu.
Vùng nuôi thủy sản còn lạm dụng kháng sinh trong nuôi trồng thủy sản, thiếu hiểu biết về vi khuẩn gây bệnh, môi trường nuôi bị ô nhiễm bởi các nguồn như thuốc bảo vệ thực vật, phân bón hóa học,…
Với các cơ sở đóng gói/sơ chế/chế biến, quy trình đóng gói/sơ chế/chế biến; kiểm tra nguyên liệu đầu vào; tuân thủ quy trình HACCP; tuân thủ các biện pháp SPS về phụ gia thực phẩm, an toàn thực phẩm đối với bao bì sản phẩm… vẫn còn tồn tại, hạn chế.
Với cơ quan quản lý, việc giám sát mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói/sơ chế/chế biến còn chưa đạt yêu cầu. Đơn cử, đối với sầu riêng, tỷ lệ giám sát mã số vùng trồng trên cả nước là 52%, giám sát cơ sở đóng gói là 47%. Ngoài ra, các quy định và chế tài chưa đủ mạnh để xử lý các trường hợp vi phạm....
Tăng cường phổ biến, hướng dẫn đáp ứng quy định SPS của thị trường xuất khẩu
Để giảm thiểu tình trạng bị cảnh báo an toàn thực phẩm, Văn phòng SPS Việt Nam khuyến nghị các vùng trồng, vùng nuôi cần tuân thủ các quy định của Việt Nam về sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, thuốc kháng sinh; tuân thủ và cập nhật biện pháp về an toàn thực phẩm và an toàn dịch bệnh (SPS) của thị trường nhập khẩu; Tăng cường liên kết các vùng nguyên liệu, cơ sở đóng gói, sơ chế, chế biến; ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, chuyển đổi mô hình canh tác phù hợp với xu thế….
Các doanh nghiệp, cơ sở đóng gói, sơ chế, chế biến cần tuân thủ và thường xuyên cập nhật các quy định của Việt Nam và thị trường nhập khẩu về an toàn thực phẩm và an toàn dịch bệnh trong quá trình sản xuất; thực hiện tốt việc truy xuất nguồn gốc - đảm bảo nguyên liệu đưa vào đóng gói/sơ chế/chế biến/xuất khẩu có nguồn gốc rõ ràng, đáp ứng các yêu cầu của thị trường nhập khẩu; hợp tác, liên kết sản xuất với vùng nguyên liệu và đồng kiểm soát vùng nguyên liệu…
Các hiệp hội ngành hàng cần tăng cường phối hợp với các quan quản lý; tăng cường phối hợp, kết nối các doanh nghiệp; tích cực phổ biến kiến thức cho Hhội viên, hướng dẫn tuân thủ các quy định của Việt Nam và các thị trường.
Về phía các cơ quan quản lý Nhà nước, cần tăng cường đàm phán tháo gỡ khó khăn với các nước nhập khẩu về các biện pháp SPS; cập nhật các quy định của các nước nhập khẩu để phổ biến kịp thời cho các cơ quan, đơn vị để có điều chỉnh phù hợp; tăng cường kiểm tra, giám sát cửa khẩu; tập huấn, phổ biến các quy định về kiểm dịch động thực vật, nâng cao nhận thức cho người nuôi trồng về an toàn thực phẩm và an toàn dịch bệnh trong thương mại nông sản; tăng cường kiểm tra, giám sát vùng nguyên liệu, cơ sở đóng gói, sơ chế, chế biến;… nhằm đảm bảo đáp ứng các quy định về SPS của thị trường xuất khẩu.
