Làng gốm Lái Thiêu

Lái Thiêu xưa nay nổi tiếng là một trong các vựa trái cây Nam Bộ, nhưng cũng là trung tâm sản xuất đồ gốm nổi tiếng ở nước ta.

Suốt con đường từ thị xã Thủ Dầu Một đến Lái Thiêu, đâu đâu cũng bắt gặp những lò gốm lớn, nhỏ tỏa khói suốt đêm ngày. Gốm Lái Thiêu rất đa dạng và phong phú về chủng loại, từ con lợn đất, bình cắm hoa cho đến chum, vại, chậu cảnh, chén bát…

Lái Thiêu có thời mang tên là huyện Lái Thiêu của tỉnh Bình Dương, cách thành phố Hồ Chí Minh chừng 17 km. Thời xa xưa, ở đây chỉ chuyên trồng cây ăn trái. Đến thời Pháp thuộc mới được nghiên cứu đến thổ nhưỡng và xác định, ở đây có trữ lượng đất sét rất lớn, và chất lượng sét cũng cao hơn các nơi khác ở Nam Bộ. Điều này hoàn toàn phù hợp với nghề gốm. Thêm nữa, Lái Thiêu gần Sài Gòn, thông thương tiện lợi, rất dễ dàng trong việc tiêu thụ sản phẩm.

Vào khoảng năm 1867, người Hoa tìm đến đây lập nghiệp và nghề gốm cũng bắt đầu phát triển. Nhiều sử liệu địa phương còn ghi nhận, vào thời ấy, gốm Lái Thiêu xuất hiện trên thương trường và là sản phẩm chiếm địa vị độc tôn ở miền Nam nước ta.

Nghề thủ công mỹ nghệ ở đây rất độc đáo, giầu bản sắc, hình thành từ rất sớm, qui tụ nhiều người có tay nghề cao, cộng với nguồn nguyên liệu dồi dào tại chỗ. Chính điều đó đã thu hút nhiều nghệ nhân tứ xứ về đây sinh sống và góp phần phát triển nghề gốm Lái Thiêu. Và tất nhiên, đã xuất hiện nhiều trường phái cạnh tranh lành mạnh trong làng gốm từ hàng trăm năm qua.

Có thể kể những trường phái tiêu biểu được hình thành trong quá trình đó, chủ yếu là những lò gốm vốn đã nổi danh từ xa xưa, mãi cho đến nay, những cái tên ấy vẫn còn in sâu trong ký ức người tiêu dùng. Những lò ấy là Quảng Thái Xương, Anh Ký, Hưng Long, Phạm Lãi… Những lò này quy tụ cùng trường phái gọi chung là lò Tiều, lò Phước Kiến, lò Quảng. Lò Tiều đặc biệt quan tâm đến các sản phẩm gốm gần gũi với sinh hoạt của con người như chén, đĩa, tô bát đựng đồ ăn thức uống. Họ còn lưu ý khách hàng bằng chính những sản phẩm mang tính trang trí trong gia đình như chậu, bình cắm hoa, sản phẩm của lò Tiều thường được biết đến với hai mầu đặc trưng men xanh, nền trắng. Các hình vẽ trên sản phẩm này hầu hết là các con vật thân thiết như chim, gà… Cảnh sắc thiên nhiên cũng được thể hiện nhờ những họa sĩ tài hoa.

Lò Phước Kiến dùng nước men đặc trưng cho trường phái của mình là mầu da lươn, đôi khi họ còn sử dụng cả mầu đen trên các sản phẩm  dùng để đựng rượu và các chum, vại.

Lò Quảng thì chuyên vẽ các sản phẩm dùng để trưng bầy như các chậu hoa cảnh, đôn để ngồi, đặc biệt, lò Quảng sử dụng mầu sắc rất đa dạng. Đặc điểm của họ là không dùng kỹ thuật bàn xoay để tạo sản phẩm như các lò khác mà chỉ quan tâm đến khâu tạo khuôn. Chính nhờ yếu tố khuôn mẫu mà họ đã tạo ra hàng loạt những sản phẩm cao cấp có giá trị sử dụng và nhu cầu thẩm mỹ.

Nói đến nghề gốm không thể không nói đến những người “chạy vòng ngoài” như khai thác và vận chuyển đất sét. Một bộ phận khác cũng tỷ mỉ chẳng kém gì thợ tạo dáng, đó là khâu lọc đất. Đất phải được bảo đảm không còn một chút sạn, cát hay bụi bặm lẫn trong đất cũng phải được loại bỏ. Sau đó đất sét được nhào kỹ rồi được qua nhóm thợ chuyên trách tạo dáng và trang trí. Sản phẩm đem phơi và xếp vào khuôn chuyên dùng cũng bằng đất sét để đưa vào lò. Tất cả những khâu này được những thợ gốm Lái Thiêu tiến hành rất thành thục, hầu như không có sản phẩm méo mó hay bị sứt mẻ khi ra lò.

Những lò nung có đáy thông nhau, nghiêng nghiêng từ thấp đến cao khiến ngọn lửa cùng cháy và tỏa nhiệt theo trình tự đó. Qua những lỗ nhỏ được tạo từ mỗi thành lò, người thợ có thể quan sát được ngọn lửa bên trong để xác định thời gian sản phẩm gốm ra lò đúng qui cách.

Ngày nay, lò nung được cấu tạo bằng nhiều kiểu dáng khác nhau, nhưng chung qui vẫn giữ nguyên lý về cơ cấu sắp xếp và thông nhiệt của các lò truyền thống. Có khác chăng chỉ ở những công đoạn đầu như, đã cơ giới hóa các bàn xoay, mâm quay tự động, giúp người thợ rất nhiều trong quá trình đưa vào và lấy sản phẩm ra khỏi lò nung.

Gốm Lái Thiêu nổi tiếng từ lâu và hiện nay có mặt trên thị trường cả nước và quốc tế. Vào dịp Tết, các mặt hàng còn đa dạng và phong phú hơn nữa nhất là đồ chơi trẻ con bằng đất cùng các loại đồ dùng cho ngày Tết.

  • Tags: