Từ những nương chuối ven suối Cam, Chuối Ngự Hồng Cam đã đi một chặng đường -  từ sản vật bản địa thành sản phẩm OCOP 4 sao của Lào Cai. Đằng sau “vị ngọt vùng cao” là hành trình chuẩn hóa, xây dựng thương hiệu và khát vọng vươn xa của người dân Cam Cọn.

Chuối Ngự Hồng Cam được trồng tập trung tại thôn Hồng Cam, xã Cam Cọn, huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai (nay là xã Bảo Hà, tỉnh Lào Cai)  -  nơi có khí hậu ấm áp quanh năm, đất phù sa pha cát ven sông, rất thích hợp cho giống chuối bản địa sinh trưởng và phát triển.

Mỗi buồng chuối có từ 8 - 10 nải, quả nhỏ, vỏ mỏng, ruột dẻo và ngọt đậm, tỏa hương thơm tự nhiên đặc trưng  -  nét riêng khiến chuối ngự Hồng Cam trở thành đặc sản vùng cao khó lẫn với bất kỳ giống chuối nào khác.

Những năm 2010, người dân Cam Cọn trồng chuối chủ yếu để phục vụ nhu cầu trong xã. Chuối được trồng rải rác trong các nương vườn, quy mô nhỏ lẻ, sản xuất theo kinh nghiệm truyền thống. Người dân chỉ thu hoạch, bó buồng bán lẻ tại chợ xã hoặc cho thương lái thu mua, chưa có nhãn hiệu, bao bì hay quy trình bảo quản sau thu hoạch. Giá bán vì thế bấp bênh, thường chỉ dao động 10.000 - 15.000 đồng/kg, nhiều thời điểm rớt xuống dưới 10.000 đồng/kg.

Tuy nhiên, khi huyện Bảo Yên định hướng phát triển cây chuối ngự thành sản phẩm hàng hóa chủ lực, diện tích trồng được mở rộng nhanh chóng lên khoảng 70 ha, với sản lượng hơn 1.000 tấn/năm. Từ các nương chuối ven sông, sản phẩm nay đã có mặt tại thị trường Lào Cai, Yên Bái, Hà Nội và Hải Phòng, trở thành một trong những nông sản tiêu biểu của vùng trung du miền núi Bắc Bộ.

Ông Vàng Seo Tình, hộ trồng chuối lâu năm ở thôn Hồng Cam, cho biết: “Trước kia, mỗi nhà trồng vài chục gốc để ăn hoặc bán cho người quen. Chuối ngon nhưng không ai biết tới, không có thương hiệu nên giá rẻ lắm. Được Nhà nước hướng dẫn làm OCOP, chúng tôi mới học cách chăm, thu hoạch và bảo quản đúng kỹ thuật.”

Năm 2020 đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong hành trình xây dựng thương hiệu Chuối Ngự Hồng Cam, khi UBND huyện Bảo Yên được Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học & Công nghệ cũ) cấp Giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu “Chuối Ngự Hồng Cam”. Sự kiện này không chỉ tạo nền tảng pháp lý cho sản phẩm mà còn mở ra hướng đi bài bản, gắn sản xuất nông nghiệp với xây dựng thương hiệu OCOP.

Trên cơ sở đó, huyện Bảo Yên triển khai Dự án phát triển vùng chuối Ngự Hồng Cam gắn với tiêu chuẩn VietGAP và Chương trình OCOP, do Sở Nông nghiệp & Phát triển nông thôn tỉnh Lào Cai chủ trì. Dự án tập trung vào chuẩn hóa vùng trồng, hướng dẫn kỹ thuật, kiểm soát chất lượng và kết nối thị trường nhằm đưa cây chuối ngự trở thành sản phẩm hàng hóa chủ lực của xã Cam Cọn. Các hộ dân được tập huấn kỹ thuật trồng, cắt tỉa buồng, bao quả, ủ chín tự nhiên, và bảo quản theo quy chuẩn an toàn.

Cũng trong năm 2020, Hợp tác xã Dịch vụ Nông nghiệp Cam Cọn được thành lập làm đầu mối sản xuất  -  thu mua  -  chế biến  -  tiêu thụ, giúp bà con có nơi bán ổn định, được hỗ trợ bao bì, tem truy xuất nguồn gốc, và hướng dẫn ghi chép nhật ký canh tác.

Để tổ chức sản xuất hiệu quả, Hợp tác xã Dịch vụ Nông nghiệp Cam Cọn được thành lập, làm đầu mối tập huấn kỹ thuật, thu mua, bảo quản và đóng gói sản phẩm. Người dân trong vùng được hỗ trợ cây giống, phân bón hữu cơ, bao bì, tem truy xuất nguồn gốc và nhãn hiệu sản phẩm từ nguồn ngân sách Chương trình OCOP cùng các chính sách hỗ trợ nông nghiệp của tỉnh Lào Cai, theo Kế hoạch 103/KH - UBND ngày 10/5/2021.

Đến cuối năm 2022, sau quá trình hoàn thiện toàn bộ tiêu chí về chất lượng, câu chuyện sản phẩm, truy xuất nguồn gốc, bao bì  -  nhãn hiệu và hồ sơ minh chứng, Chuối Ngự Hồng Cam chính thức được Hội đồng đánh giá OCOP tỉnh Lào Cai công nhận đạt chuẩn OCOP 4 sao cấp tỉnh.

Theo Phòng Nông nghiệp & PTNT huyện Bảo Yên (cũ), kể từ khi được công nhận OCOP 4 sao cấp tỉnh Lào Cai (tháng 12/2022), sản phẩm Chuối Ngự Hồng Cam đã ghi nhận sức bật rõ rệt về giá trị và thị trường tiêu thụ. Toàn vùng hiện có hơn 150 hộ dân tham gia trồng trên diện tích khoảng 70 ha, cho sản lượng 1.000 - 1.200 tấn/năm, tạo việc làm ổn định cho hơn 200 lao động nông thôn.

Từ khi được cấp chứng nhận OCOP, Chuối Ngự Hồng Cam đã được Hợp tác xã Dịch vụ Nông nghiệp Cam Cọn đăng ký tem truy xuất nguồn gốc, đóng gói chuẩn VietGAP và phân phối tại các siêu thị, hội chợ OCOP toàn quốc. Sản phẩm cũng được giới thiệu thường xuyên tại các điểm du lịch sinh thái như Khu du lịch sinh thái Suối Tiên (Bảo Yên), Sa Pa, và Bắc Hà, góp phần quảng bá hình ảnh “nông sản sạch mang bản sắc vùng cao Lào Cai” đến du khách trong và ngoài tỉnh.

Đặc biệt, tại Lễ công bố nhãn hiệu chứng nhận “Chuối Ngự Hồng Cam” do UBND huyện Bảo Yên tổ chức ngày 28/5/2025 tại xã Cam Cọn, sản phẩm được trình diễn, giới thiệu và ký kết tiêu thụ với các đơn vị phân phối trong và ngoài tỉnh. Đây là bước khẳng định mạnh mẽ cho việc bảo hộ sở hữu trí tuệ, quản lý chất lượng và thương mại hóa sản phẩm địa phương.

Để nâng cao giá trị sản phẩm, sau khi thu hoạch, chuối ngự Hồng Cam được địa phương đưa vào chế biến sâu thành sản phẩm “Chuối ngự sấy Hồng Cam”. Sản phẩm được đóng gói hút chân không, gắn tem truy xuất nguồn gốc OCOP, và hiện đã có mặt tại các điểm bán đặc sản OCOP tỉnh Lào Cai, siêu thị địa phương, cũng như kênh du lịch Sa Pa - Bắc Hà - Bảo Yên.

Theo HTX Dịch vụ Nông nghiệp Cam Cọn, mỗi tháng cơ sở chế biến sấy từ 3 - 5 tấn chuối tươi, cho ra gần 1 tấn chuối sấy thành phẩm. Giá bán lẻ dao động 180.000 - 200.000 đồng/kg, cao gấp 3 - 4 lần giá chuối tươi, góp phần tăng thu nhập cho hộ trồng từ 25 - 30% so với trước.

Sau khi thu hoạch chuối ngự Hồng Cam được chế biến sâu thành sản phẩm chuối ngự sấy Hồng Cam.

Ông Lý Văn Dưỡng, Giám đốc HTX Cam Cọn, chia sẻ: “Trước đây chuối chín rộ, khó tiêu thụ, nhưng từ khi có dây chuyền sấy, sản phẩm bán quanh năm. Chúng tôi đang thử nghiệm các sản phẩm mới như chuối ngự sấy mật ong, chuối dẻo mix hạt để mở rộng thị trường trong và ngoài tỉnh.”

Theo thống kê địa phương, sản lượng chuối ngự đạt gần 40 tấn/tháng vào mùa chính vụ. Nhờ quy trình sản xuất chuẩn, thu nhập bình quân đạt 140 - 180 triệu đồng/ha/năm, cao gấp 1,5 lần so với trước khi tham gia OCOP. Sản phẩm được HTX Cam Cọn thu mua tại vườn với giá 12.000 - 18.000 đồng/kg, sau sơ chế  -  đóng gói được phân phối ra thị trường với mức bán lẻ 30.000 - 45.000 đồng/kg, tùy thời điểm.

Hành trình “đạt sao” của Chuối Ngự Hồng Cam không chỉ đến từ nỗ lực của người dân và Hợp tác xã Cam Cọn, mà còn được tiếp sức mạnh mẽ từ hệ thống chính sách hỗ trợ đồng bộ của chính quyền địa phương.

Cụ thể, Kế hoạch 103/KH - UBND ngày 10/5/2021 của UBND tỉnh Lào Cai về thực hiện Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) giai đoạn 2021 - 2025 đã mở ra khung hỗ trợ toàn diện cho các chủ thể OCOP.

Theo đó, các sản phẩm như Chuối Ngự Hồng Cam được hỗ trợ kinh phí xây dựng hồ sơ OCOP, thiết kế bao bì  -  nhãn hiệu, xúc tiến thương mại, tem truy xuất nguồn gốc và chuyển đổi số trong quản lý sản phẩm.

Song song, Nghị quyết 08/2020/NQ - HĐND tỉnh Lào Cai về chính sách hỗ trợ nông nghiệp bền vững quy định mức hỗ trợ 100% kinh phí chứng nhận VietGAP, cấp mã QR truy xuất nguồn gốc, và xây dựng vùng sản xuất tập trung cho các sản phẩm chủ lực địa phương. Nhờ đó, người trồng chuối ở xã Cam Cọn, huyện Bảo Yên được tiếp cận quy trình canh tác an toàn, từng bước chuẩn hóa sản phẩm theo yêu cầu thị trường trong và ngoài tỉnh.

Đặc biệt, Chương trình Phát triển Sở hữu trí tuệ quốc gia do Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ KH&CN) chủ trì đã cấp giấy chứng nhận nhãn hiệu “Chuối Ngự Hồng Cam” cho UBND huyện Bảo Yên năm 2020, giúp sản phẩm có “tấm hộ chiếu pháp lý” để bảo vệ thương hiệu và mở rộng quyền sử dụng cho các hộ sản xuất. Nhờ sự hỗ trợ này, người dân Cam Cọn được tập huấn kỹ thuật, hướng dẫn hoàn thiện quy trình VietGAP, đồng thời có cơ hội đưa sản phẩm vào chuỗi liên kết tiêu thụ và hội chợ OCOP toàn quốc.

Giai đoạn 2025 - 2030, huyện Bảo Yên đặt mục tiêu mở rộng diện tích trồng lên 100 ha, tăng tỷ lệ sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, đồng thời phát triển sản phẩm chế biến sâu như chuối sấy, chuối dẻo, bột chuối nhằm nâng giá trị sản phẩm.

Huyện cũng đang đề xuất nâng hạng Chuối Ngự Hồng Cam lên OCOP 5 sao quốc gia, đưa thương hiệu “chuối vùng cao Lào Cai” vươn xa ra thị trường cả nước và quốc tế.

Từ những nương chuối bên dòng suối Cam, Chuối Ngự Hồng Cam đã có mặt trong chuỗi sản phẩm OCOP 4 sao của tỉnh Lào Cai. Đó không chỉ là câu chuyện của một loại cây trồng, mà còn là hành trình thay đổi tư duy sản xuất của người vùng cao - từ trồng để bán sang làm thương hiệu, từ sản vật quê hương thành hàng hóa có giá trị.

Bài: Khánh Vy
Thiết kế: Hà An