Đáp ứng quy tắc xuất xứ - “Chìa khóa” mở cửa sâu rộng thị trường EU

Thông tin về tình hình thực thi EVFTA sau 5 năm, bà Trịnh Thị Thu Hiền - Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương cho biết, từ ngày 01/8/2020 khi EVFTA có hiệu lực, kim ngạch xuất khẩu của hàng hóa Việt Nam sang thị trường EU đạt 17,9 tỷ USD nhưng đến hết năm 2024 đã tăng lên 51,72 tỷ USD.

Trong đó, kim ngạch được cấp giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) theo EVFTA tăng từ 2,66 tỷ USD lên mức 18,13 tỷ USD. Với con số này, tương ứng với tỷ lệ cấp giấy chứng nhận xuất xứ (hoặc chứng từ chứng nhận xuất xứ) tăng từ khoảng 14,8% lên mức 35,1%.

“Có thể thấy rằng, việc sử dụng giấy chứng nhận xuất xứ (hoặc chứng từ chứng nhận xuất xứ) trong khuôn khổ EVFTA đang tăng dần và đang có chiều hướng khá tích cực”, bà Trịnh Thị Thu Hiền nhấn mạnh, đồng thời nêu một số ví dụ về một số mặt hàng cụ thể:

Liên quan đến mặt hàng thủy sản, từ ngày 01/8/2020 khi EVFTA có hiệu lực, kim ngạch xuất khẩu thủy sản Việt Nam khoảng 598 triệu USD, đến hết năm 2024 đã đạt mức 1,01 tỷ USD. Trong đó, kim ngạch hàng thủy sản được cấp C/O theo EVFTA thời điểm tháng 8/2020 là 421 triệu USD, đến hết năm 2024 đã tăng lên mức 808 triệu USD. Trên cơ sở dữ liệu này, tỷ lệ cấp giấy chứng nhận xuất xứ của mặt hàng thủy sản so với kim ngạch xuất khẩu thủy sản là tương đối sát, 808 tỷ USD và 1,01 tỷ USD.

Hay đối với mặt hàng dệt may, thời điểm tháng 8/2020, kim ngạch xuất khẩu dệt may của Việt Nam là 1,64 tỷ USD, đến hết năm 2024 con số đã lên đến 4,24 tỷ USD. Tương tự, số liệu liên quan đến cấp C/O cho mặt hàng này thời điểm 01/8/2020 là 97 triệu USD, đến hết năm 2024 đã đạt đến 1,36 tỷ USD. Đối với mặt hàng này, có thể thấy được khoảng cách khá rộng giữa kim ngạch xuất khẩu thực tế là 4,24 tỷ USD và kim ngạch xuất khẩu có C/O là 1,36 tỷ USD.

Còn đối với mặt hàng giày dép, kim ngạch xuất khẩu có C/O và kim ngạch xuất khẩu sang EU năm 2024 lần lượt khoảng 5,74 tỷ USD và 5,89 tỷ USD. Như vậy, gần như những lô hàng giày dép xuất khẩu sang thị trường EU đều có giấy chứng nhận xuất xứ (hoặc chứng từ chứng nhận xuất xứ) trong khuôn khổ EVFTA.

Với 3 ví dụ nêu trên, có thể thấy, các mặt hàng khác nhau, có tỷ lệ cấp giấy chứng nhận xuất xứ (hoặc chứng từ chứng nhận xuất xứ) khác nhau, tùy thuộc vào tính chất mặt hàng, tùy thuộc vào mức độ đáp ứng quy tắc xuất xứ của từng mặt hàng xuất khẩu sang thị trường EU.

Ngoài ra, liên quan đến thị trường trong EVFTA, Đức hay Hà Lan - những thị trường nhập khẩu có cảng biển có tỷ lệ cấp giấy chứng nhận xuất xứ hoặc chứng từ chứng nhận xuất xứ cao hơn so với những thị trường ở sâu trong nội địa EU...

Có thể thấy, EVFTA đã mang lại lợi ích rất tích cực cho hoạt động xuất nhập khẩu, tạo đòn bẩy cho nhiều nhóm hàng chủ lực của Việt Nam khai thác thị trường này, trong đó, tỷ lệ doanh nghiệp, ngành hàng tận dụng được quy tắc xuất xứ trong EVFTA khá tích cực, nhiều ngành hàng như nông sản, thủy sản, da giày,… đã và đang tận dụng tốt.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy việc thực thi EVFTA vẫn còn đối mặt với không ít thách thức, tỷ lệ tận dụng ưu đãi thuế quan của EVFTA thời gian qua vẫn chưa đạt được như kỳ vọng, còn nhiều mặt hàng chưa đáp ứng được các quy tắc xuất xứ của Hiệp định, nhiều doanh nghiệp chưa thực sự chủ động được chuỗi cung ứng nguyên liệu - sản xuất.

Để gia tăng tỷ lệ tận dụng ưu đãi của EVFTA, trong đó có việc đáp ứng quy tắc xuất xứ tốt hơn, Bộ Công Thương (Cục Xuất nhập khẩu) đã triển khai hàng loạt các giải pháp đồng bộ nhằm hỗ trợ doanh nghiệp khai thác tốt các thị trường có FTA, nâng cao tỷ lệ sử dụng C/O ưu đãi.

Cụ thể, Cục Xuất nhập khẩu đã chủ trì xây dựng Nghị định về xuất xứ hàng hóa thay thế cho Nghị định số 31/2018/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết Luật Quản lý ngoại thương về xuất xứ hàng hóa, trong đó chú trọng quy định liên quan đến biện pháp phòng, chống gian lận xuất xứ.

Cùng với đó, Cục cũng tập trung triển khai Nghị định số 146/2025/NĐ-CP của Chính phủ quy định về phân cấp, phân quyền trong lĩnh vực công nghiệp và thương mại, và Thông tư số 40/2025/TT-BCT của Bộ Công Thương quy định về cấp Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) và chấp thuận bằng văn bản cho thương nhân tự chứng nhận xuất xứ hàng hóa xuất khẩu đến 34 tỉnh, thành phố để hướng dẫn các địa phương cấp giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa, đảm bảo hàng hóa xuất khẩu sang các thị trường có FTA có xuất xứ theo đúng quy định.

Đồng thời tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn, không chỉ dừng lại ở việc hướng dẫn các cơ quan, tổ chức mà còn tập huấn đến từng doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu thông qua các hội thảo, hội nghị trực tiếp và các video clip hướng dẫn gián tiếp.

Bên cạnh đó, Cục phối hợp với cơ quan hải quan của nước nhập khẩu, đảm bảo đúng hàng hóa có xuất xứ sẽ được hưởng ưu đãi thuế quan, và ngược lại, hàng hóa vi phạm liên quan đến xuất xứ cũng sẽ có những biện pháp xử lý phù hợp.

Cục Xuất nhập khẩu cũng đang tiến hành tham vấn về quy trình sản xuất của mặt hàng trong nước trong quá trình đàm phán các hiệp định thương mại tự do hoặc trong quá trình cam kết quốc tế đối với các nước đối tác, đảm bảo đưa ra những đề xuất phù hợp, linh hoạt, đơn giản với quy trình sản xuất trong nước nhưng vẫn có thể đáp ứng được theo yêu cầu quốc tế.

Ngoài ra, bối cảnh tình hình thương mại quốc tế diễn biến phức tạp, nhanh, khó lường, cạnh tranh chiến lược ngày càng mạnh mẽ, nhạy cảm, đặc biệt khi Hoa Kỳ áp dụng chính sách thuế quan đối ứng đối với nhiều nước trên thế giới bao gồm cả Việt Nam. Căng thẳng thương mại leo thang dẫn đến các hành vi gian lận thương mại, trong đó gian lận xuất xứ hàng hóa có xu hướng ngày càng gia tăng và phức tạp nhằm tránh các biện pháp trừng phạt mà các nước sẽ áp dụng đối với hàng hóa nhập khẩu.

Nhằm đảm bảo hoàn thiện khung pháp lý của Hiệp định, công tác thực thi được minh bạch, doanh nghiệp 2 bên vận dụng hiệu quả quy tắc xuất xứ, Việt Nam và Liên minh châu Âu đã thống nhất một số nội dung sửa đổi, bổ sung Nghị định thư số 1 về Quy định hàng hóa có xuất xứ và phương thức hợp tác quản lý hành chính trong Hiệp định EVFTA.

Theo đó, để hoàn thiện khung pháp lý tạo điều kiện thuận lợi cho thương nhân xuất khẩu sang EU, Bộ Công Thương (Cục Xuất nhập khẩu) đã rà soát, phối hợp với các cơ quan chức năng liên quan nghiên cứu xây dựng dự thảo Thông tư quy định Quy tắc xuất xứ hàng hóa trong Hiệp định thương mại tự do giữa nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và Liên minh châu Âu (thay thế Thông tư số 11/2020/TT-BCT).

Để tận dụng tốt hơn ưu đãi từ một Hiệp định FTA thế hệ mới tại khu vực thị trường đối tác chiến lược, thời gian qua, Cục Xuất nhập khẩu đã tổ chức Hội thảo lấy ý kiến các doanh nghiệp, hiệp hội ngành hàng và cơ quan quản lý địa phương đối với dự thảo Thông tư. Đồng thời, tạo điều kiện để cộng đồng doanh nghiệp, các cán bộ tại cơ quan, tổ chức cấp C/O lắng nghe và trao đổi trực tiếp với cán bộ trực tiếp tham gia đàm phán quy tắc xuất xứ trong Hiệp định EVFTA và cán bộ soạn thảo Thông tư hướng dẫn thực thi quy tắc xuất xứ tại Việt Nam.

Tại Hội thảo, đại diện của Cục Xuất nhập khẩu và các đại biểu đã tập trung trao đổi, tham gia ý kiến về dự thảo Nghị định với mục tiêu hoàn thiện hệ thống pháp lý về xuất xứ hàng hóa minh bạch, đầy đủ hơn, phù hợp hơn với Luật Thương mại, Luật Quản lý ngoại thương và cam kết tại Hiệp định EVFTA; cập nhật những nội dung mới, tạo điều kiện thuận lợi cho thương nhân xuất khẩu trong khuôn khổ EVFTA; tạo cơ sở để doanh nghiệp, cơ quan quản lý hiểu rõ, hiểu đúng các quy định về xuất xứ hàng hóa trong Hiệp định EVFTA nhằm được hưởng ưu đãi thuế quan thúc đẩy phát triển xuất khẩu bền vững.